به گزارش خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان، آیت‌الله عباسعلی کعبی، از اعضای مجلس خبرگان رهبری در مراسم گرامیداشت شهید آیت‌الله محمدباقر صدر که عصر یکشنبه، سوم اردیبهشت در مجموعه فرهنگی سرچشمه برگزار شد، تصریح کرد: شهید صدر یک نابغه بزرگ انقلابی و یک مغز متفکر بود که امروز نیز می‌توان متناسب با نیازهای روز از تفکرات ایشان برای حرکت و پیشبرد نظام جمهوری اسلامی در مسیر تحقق تمدن اسلامی و عمق‌بخشی به آموزه‌های انقلاب بهره گرفت.
وی افزود: با توجه به قرار گرفتن در آستانه انتخابات ریاست جمهوری پیشنهاد شد در رابطه با مردم‌سالاری اسلامی از دیدگاه شهید صدر بحث کنیم. واژه مردم‌سالاری اسلامی در ادبیات شهید صدر نیامده و شاید واژه معادل آن آنجا است که شهید صدر درباره حکومت انسان بر سرنوشت خویش بر پایه خلافت الله سخن می گوید. واژه مردم سالاری اسلامی را رهبر معظم انقلاب برای تبیین حقیقت جمهوری اسلامی به کار بردند.
آیت الله کعبی گفت: شهید آیت‌الله محمدباقر صدر پس از انقلاب برای طراحی جمهوری اسلامی از لحاظ تئوری و عمل و ارایه پیشنهادهایی برای تدوین قانون اساسی، مجموعه گرانسنگی را با نام «الاسلام یقود الحیاة» تدوین کردند. این جزوه 12 صفحه است اما به نظرم ظرفیت دارد که ده‌ها و صدها پایان‌نامه ارشد و دکتری در این زمینه تدوین شود. کتاب «منابر قدرت در دولت اسلامی» نیز از مجموعه کتاب های پایه ای ایشان است که بر اساس آنها می توان نظریه مردم سالاری اسلامی را از نظر شهید صدر بررسی کرد.
آیت الله کعبی تاکید کرد: با توجه به ضیق وقت، فشرده ای از ارکان این نظریه از دیدگاه شهید صدر را بیان می کنم. رکن اول نظریه مردم‌سالاری اسلامی بینش و نگرش توحیدی بر پایه نظام احسن الهی حاکم بر جهان هستی و رابطه انسان، جهان و طبیعت با هم است. در این پایه از منظر شهید صدر جهان، هدفدار، هماهنگ، نظام‌مند، قانون‌مند، بامعنا و مبتنی بر شعور و ادراک و مسئولیت‌آفرین است. رکن دوم نظریه مردم‌سالاری اسلامی حاکمیت مطلق جهان بر انسان است، حاکمیت تکوینی و تشریعی.
وی افزود: شهید صدر تصریح می کند لاسیادة ولا ملک ولا حکم الالله، سیادت و حکومت و حکمی نیست مگر برای خدا که این مبتنی بر آیات قرآن است. رکن سوم این نظریه حاکمیت سنن الهی در جهان هستی و انسان است. قانونمندی حاکمیت بر انسان و جهان هستی را هم در عرصه باورها، هم در عرصه ارزش ها، هم در عرصه فقه و حقوق، هم در عرصه اخلاق و قوانین اجتماعی و حتی شناخت افق‌های آینده می توان به کار گرفت. رکن چهارم در این رابطه اصل کرامت ذاتی، فطری و عمومی انسان بر پایه نیروی عقل و تدبیر و اراده و اختیار است.
عضو خبرگان رهبری در تبیین این مطلب گفت: خداوند انسان را موجودی با کرامت آفریده که می تواند با قدرت عقل خود جهان را تفسیر کند و با قدرت اراده آن را تغییر دهد. بر پایه سه رکن توحیدی اول، اصل کرامت انسانی استنباط می شود و از اصل کرامت انسانی اصل دیگری به نام اصل حاکمیت انسان بر سرنوشت خویش را می‌توان نتیجه گرفت اما بحث این است که اصل پنجاه و ششم قانون اساسی که می‌گوید حاکمیت جهان و انسان به دست خداست و اوست که انسان را بر سرنوشت خویش حاکم کرده است چگونه با این نظریه شهید محمدباقر صدر تفسیر می شود و همچنین رابطه اصل 57 قانون اساسی که اصل ولایت فقیه است با نظریه شهید صدر چگونه است؛ این دو اصل (56 و 57 قانون اساسی) در اندیشه شهید صدر چگونه است؟
آیت الله کعبی در تبیین این رابطه گفت: شهید محمدباقر صدر از حاکمیت انسان بر سرنوشت اجتماعی خویش سخن می گوید اما با قید «خلافت الله»، یعنی انسان بر سرنوشت اجتماعی خویش حاکم است ولی بر پایه خلافت الهی عمومی نه مطلق؛ بنابراین نباید توهم شود که این خلافت به انسان تفویض شده است. شهید صدر در جای جای بحث خلافت انسان تاکید می کند که خلافت الهی، تکوینی و فطری بر پایه سنت الهی، عمومی و همگانی و با گستردگی و شمول است که البته قابل تفویض نیست چون تجزیه ناپذیر بوده و از صفات الهی محسوب می شود.
وی در همین رابطه خاطرنشان کرد: خلافت الهی انسان چند بعد دارد، بعد اول اینکه خداوند به انسان استعداد و توانایی و قدرت مدیریت اجتماع را داده است و این قدرت انسان را واجد حقوقی می کند مانند حق حیات، حق آزادی، حق مالکیت خصوصی و ... بنابراین ویژگی های ذاتی انسان را قادر به اداره زندگی اجتماعی می کند و خداوند انسان را اینگونه قرار داده است. به عبارت دیگر خدا از این استعدادهای مدیریتی به خلافت تعبیر می کند و خلافت یعنی جانشینی و خداوند این جانشینی را به نوع انسان داده است نه فقط به آدم ابوالبشر دوم اینکه این خلافت عرضه شده به انسان، یک خلافت تکوینی و عمومی است نه اکتسابی و تشریعی یعنی ذات انسان توانایی مدیریت اجتماع را دارد؛ این مسئله با دموکراسی (دولت دینی در مغرب زمین) تفاوت دارد. در دولت دینی این خلافت الهی به یک گروه و عده خاص تفویض می شود و آنها جانشین و خلیفه خدا و همه کاره در زمین می شوند اما نظریه خلافت الهی به این معنا نیست. ولایت فقیه هم به این معنا نیست و متاسفانه آن را بد تفسیر و تبیین می کنند.
عضو مجلس خبرگان رهبری در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به مفهوم خلافت الهی انسان گفت: خلافت الهی انسان یعنی انسان، ظرفیت و قابلیت این را دارد که بر اساس عدل و توانمندی های مدیریتی و استعداد ذاتی با رعایت قانون استخلاف، جانشین خدا روی زمین باشد و استعدادهای انسان بر پایه پذیرش مسئولیت ظهور و بروز کنند به نحوی که تبدیل به انسان کامل شود. انسان کامل خلیفه الله است و همین باعث اعتراض فرشتگان شد؛ سوالی که برای آنها ایجاد شد این بود که زمین جای محدودیت و تزاحم حقوق و تکالیف است و طبیعت این تزاحم، فساد و خونریزی است نه عبادت و بندگی خدا لذا فرشتگان سوال کردند که آیا می شود خدا که از آسمان و مجرد است در زمین جانشین زمینی پیدا کند و خداوند در پاسخ به سوال آنها فرمود: «من می دانم آنچه را شما نمی دانید.»
آیت الله کعبی گفت: آنچه که باعث شد انسان خلیفه الله شود همان استعداد بود یعی خدا به بشر چنان استعدادی عطا کرد که به مقام و مرتبه خلیفه اللهی صعود کند. از دیدگاه شهید صدر خلافت عامه خلافت انسان بر پایه یک نظریه استوار است به نام نظریه استخلاف که این نظریه چند رکن دارد اول مستخلف (خدا) دوم مستخلف (انسان) و سوم مستخلف فیه (جهان هستی و زمین).
آیت الله کعبی در رابطه با این نظریه گفت: در درون این نظریه مسئولیت، کمال و سنخیت بین مستخلَف و مستخلِف باید وجود داشته باشد. نظریه استخلاف بر مبنای استعمال است یعنی امانت یکی از ارکان نظریه مردم سالاری اسلامی از نظر شهید صدر است به عبارت دیگر نگرش امانت مدارانه به قدرت و حکومت نه نگرش مالکانه و تفاوت دموکراسی غربی با نظریه مردم سالاری اسلامی اینجاست یعنی در ذات نظریه استخلاف نهفته است چون این نظریه بر پایه امانت داری، علم و عدالت است اگر امانت، علم و عدالت نباشد خلافت عمومی انسان نیز معنا و مفهوم پیدا نمی‌کند.
نظر شما