مسجد جامع سنندج

به گزارش خبرگزاری شبستان از سنندج‏، مسجد دار الاحسان یا مسجد جامع سنندج که در ضلع شمالی خیابان امام خمینی (ره) این شهر واقع شده از ابنیه های مهم هنر دوران قاجار و یکی از آثار ملی ثبت شده کشور است.

مسجد اکنون بر روی یک کرسی چینی منصل به خیابان قرار دارد و دسترسی به آن از طریق چند پله از سمت خیابان امکان پذیر است این در حالی است که معمولاً مساجد قدیمی شهر های دیگر به دلایل ساخت و ساز های شهری جدید عموماً در سطح پایین تری از خیابان و کوچه های پیرامون خود قرار گرفته است این امر نشانگر اهمیت توجه به مکان یابی ساخت مسجد و جایگاه مناسب است و نشان می دهد که فیزیک و توپوگرافی شهری سنندج این امر را میسر ساخته است که مسجد در نقطه ای قرار گیرد که با گذشت حداقل 2 سده از زمان ساخت بالاتر از سطح خیابان اصلی مقابل آن قرار گیرد.

این مسجد که دارای 2 هزار و 362 متر مربع مساحت و یک هزار و 862 متر مربع زیر بناست، بنا بر اشعار موجود در این مسجد که به وسیله میرزا صادق اصفهانی متخلص به ناطق و میرزا فتح الله خرم سنندجی متخلص به خرم سروده شده، ساخت مسجد در سال های 1227 ه .ق تا 1228 ه .ق انجام گرفته است.

همانطور که از نام این بنا مشخص است دارالاحسان ترکیبی از مسجد و مدرسه است. این بنا دارای یک حیاط، شبستان ستون دار و 2 ایوان است که یکی رو به شرق و دیگری روبه سمت قبله است.

حجره ها، مدرس ها، مدخل ورودی، راهروهای جانبی، فضای مرده شور خانه و 2 مناره این بنا بر روی ایوان رو به شرق یعنی غرب حیاط ساخته شده است.

در پیرامون حیاط حجره هایی با ایوانچه هایی در مقابل آن دیده می شود و در وسط حیاط حوض آبی تعبیه شده که آب آن از قنات معروف به مسجد دارالاحسان تامین می شده است.

ایوان رو به شرق مسجد که در ضلع غربی حیاط قرار گرفته است علاوه بر عملکرد یک ایوان با شکوه، مدخل ورودی به داخل شبستان مسجد است.

در این سبک معماری یک ایوان رو به سمت شرق در حیاط مدرسه و ایوانی رو به جنوب در قسمت جنوبی مسجد تعبیه می شده که شاید این امر متاثر از معماری شمال غرب ایران باشد که بناها عموماً ایوانی ستون دار به سمت جنوب دارند این سبک معماری در مناطق آذربایجان، کردستان و همدان رایج بوده است و اما در این جا این نوع معماری در مساجد – مدرسه مرسوم بوده است و به ویژه این سبک در طراحی و ساخت مدرسه – مسجد دارالاحسان به خوبی اجرا شده است.

در ساخت مساجد شهر سنندج و حتی مساجد سایر شهر های استان کردستان از این شیوه معماری الهام گرفته شده  و مساجدی چون مسجد والی (دارالامان)، مسجد وزیر، مسجد میرزا فرج الله و مسجد عبدالله بیگ سنندج ، مسجد خسرو آباد شهرستان بیجار و مسجد دو مناره سقز با یکدیگر قابل مقایسه هستند.

ایوان شرقی:

داخل ایوان شرقی سوره جمعه نوشته شده است این کتیبه به صورت نواری از سمت راست آغاز و هر سه ضلع7 ایوان را دور زده است و در انتهای سمت چپ پایان می یابد این کتیبه با خط سفید و در زمینه کاشی آبی رنگ نوشته شده است.

ایوان جنوبی:

آیاتی از سوره های مختلف قرآن در نمای داخلی و بیرونی ایوان جنوبی (ایوان روبه قبله ) نوشته شده است. ایوان جنوبی از نظر شکوه و عظمت در حد و اندازه ایوان شرقی است مهم ترین کتیبه ای که در این بخش استفاده شده سوره انسان است که به صورت نواری به خط ثلث سفید بر زمینه کاشی آبی هفت رنگ نقش بسته است.

این مسجد دارای 24 ستون سنگی با سر ستون ها مزین به مقرنس کاری است بدنه این ستون ها به طور قابل توجهی با تزئینات طنابی شکل حجاری شده و بر روی پایه های آن طرح گل و بته نقش بسته است و در بخش فوقانی آن ها از آیات و سوره های مختلف ولی متناسب استفاده شده است.

کتیبه های روی دیوار های داخلی شبستان:

پس از کتیبه های روی سر ستون های شبستان با مضمون سوره ها و آیات قرآنی، کتیبه نواری کاشیکاری آبی رنگ است که بر زمینه آن به خط ثلث سفید بسیاری از آیات سوره های مختلف قرآن نوشته شده و در نوع خود شاید کم نظیر است. این کتیبه به صورت کمربندی دور تا دور شبستان را فرا گرفته است این کتیبه به موازات کتیبه های سر ستون ها نوشته شده و ترکیب خط و قرار دادن آیات بسیار در این کتیبه حاوی نکات ارزنده ای است. این کتیبه از سمت قبله و از بالای محراب آغاز می شود.

تزئینات وابسته به معماری:

از مهمترین تزئینات بنا می توان به کاشی کاری هفت رنگ اشاره کرد که در نماهای داخلی و خارجی بنا و به ویژه در ایوان جنوبی و شرقی، دیوار های حیاط مدرسه و نمای حجره ها به صورت وسیع دیده می شود. این کاشی کاری ها با خط زیبای ثلث که بر روی آن ها نوشته شده جلوی خاصی یافته است. در کاشی کاری های هفت رنگ نمای ایوان های مسجد، طرح های گل و بته و اسلیمی به صورت ترنج و نیم ترنج و کاشی های معقلی با طرح های هندسی به صورت ستاره های هشت پر ایرانی و گل های هندسی کار شده است.

کاشی کاری های این بنا را می توان به دسته های زیر تقسیم کرد:

• کاشی های هفت رنگ نما های بیرونی و کتیبه های این بنا که به رنگ های آبی، فیروزه ای، سفید و زرد است.
کاشی های معقلی که دور تا دور کتیبه ها، سر ستون ها، کتیبه های سنگی گوشه ها و قاب پنجره ها و نیز پیرامون نمای بیرونی به کار برده شده است.
• کاشی های معقلی که شاید بتوان آن را نوعی کاشی معرق هم قلمداد کرد و در ترکیب بندی طرح مناره های زوجی مسجد بر روی ایوان شرقی استفاده شده است.

بخشی از مسجد حجره طلاب علوم دینی است و بخش جنوبی صحن اصلی مسجد محسوب می شود که به منظور تامین مخارج و معاش طلاب موقوفاتی برای این مسجد در نظر گرفته شده که در تواریخ مزبور کردستان ذکر شده و از جمله آنها می توان به اخلیجان (قلیچیان فعلی) و باغ خانه و زمین آن در سنندج و روستای قلیان را نام برد.

در این مسجد بر روی دیوارها دو ثلث قران مجید نگارش یافته است و دارای دو گلدسته بلند و زیباست که در دو بالای دو پایه کناری ایوان شرقی قرار گرفته که زیبایی و عظمت ومسجد را دو چندان کرده و از این جهت می توان ایوان شرقی و گلدسته ها را با مسجد جامع عتیق قزوین مقایسه کرد.

کتیبه های متعددی از اقدامات شاهان و حکمرانان در استان کردستان نیز در بخش هایی از مسجد وجود دارد که به لحاظ بیان وقایع تاریخی دارای اهمیت فراوانی هستند.

پایان پیام/