عالمی که به فکر بهبود اوضاع اجتماعی و فرهنگی مردم بود

به گزارش خبرنگار مسجد و کانون های مساجد خبرگزاری شبستان، آیت الله میرزا علی آقا فلسفی در ماه ربیع الاول سال ١٣٣٩ هجری قمری (برابر با هشتم دی ماه ١٢٩٩ شمسی) در تهران به دنیا آمد.

پدر وی آیت الله شیخ محمدرضا تنکابنی (متولد ١٢٨٢ هجری قمری) از علمای برجسته تهران بود، کودکی و مراحل تحصیل ابتدایی آیت الله میرزا علی فلسفی، در تهران گذشت و نخستین آموزش‌های معمول حوزوی را در مجلس درس پدر و برادر ارشدش میرزا ابوالقاسم آموخت.

همین امر سبب شد که چندی بعد، یکسره به درس حوزه روی آورد، به این ترتیب، نخستین استادش، پدرش بود و بعد از آن ادبیات را در مدرسه فیلسوف الدوله پی گرفت.

وی شرح کتاب‌های «جامی» و «شمسیه» را نزد استاد فاضلی آموخت و سپس کتاب‌های «مغنی» و «شرح نظام» را در مدرسه محمدیه (مقابل مسجد جامع تهران) در نزد شیخ محمدحسین بروجردی و سید محمد قصیر فراگرفت و پس از آن برای آموختن مقدمات اصول و فقه به مدرسه مروی رفت، اما برای تحکیم پایه‌های علمی خویش و خواندن کتاب های «رسائل» و «مکاسب»، محضر پدر را از دست نداد.

او همه آموخته های خود را به شیوه معمول در حوزه های علمیه با شاگردان هم دوره اش مباحثه می کرد و بهترین دوست و هم مباحثه اش که تا سال های تحصیل در نجف، همراه او ماند، ابوالقاسم گرجی بود که در اغلب جلسات خصوصی درس پدر نیز شرکت داشت.

نوجوان بود که همراه مادرش برای زیارت به عتبات عالیات رفت و تا سال های پایانی عمر، خاطره این سفر روحانی و به ویژه حال و هوای آستان بوسی امام حسین (ع) و برگرفتن تربت مطهر قتلگاه آن امام را در یاد داشت و در کنار آن، شکوه نمازهای جماعتی را که به امامت آیات عظام نائینی (م ١٣٥٥ ق. ) و سید ابوالحسن اصفهانی (م ١٣٦٥ ق ) در صحن‌های مطهر برگزار می شد، به خاطر می آورد .

یک بار که در ایام تعطیلی دروس حوزه، از نجف به ایران آمد، مصادف با درگذشت مرحوم شیخ علی اکبر برهان؛ امام جماعت مسجد لرزاده تهران (واقع در خیابان لرزاده) شد که در سفر مکه به رحمت ایزدی رفته بود، مردم و معتمدین محلی از وی خواستند که به جای امام جماعت مرحوم، در مسجد اقامه نماز کند، اما وی نپذیرفت و امامت را به جانشین امام همان مسجد وانهاد و به نجف بازگشت.

شور و شوق و علاقه مردم به آیت الله فلسفی در مسجد لرزاده موجب شد که جانشین امام جماعت مسجد را راضی کنند و نامه‌های متعددی را خطاب به آیت الله خویی و آیت الله حکیم بنویسند و از آنان بخواهند که وی را به تهران بفرستند، در نتیجه، آیت الله خویی به رغم تمایل درونی خود به ماندن وی در نجف و ادامه تدریس اصول و فقه با این جمله که «خوب است دعوت آقایان را اجابت کنید» با مراجعت وی به تهران موافقت کرد.

این گونه بود که آیت الله میرزا علی فلسفی با کوله باری از علم و فقاهت و تجربه ای گرانبار از تحصیل و تحقیق و تدریس، پس از ١٦ سال اقامت در نجف اشرف، سرانجام در سال ١٣٤٠ شمسی؛ یعنی همان سالی که آیت الله بروجردی درگذشت، راهی تهران شد.

وی در مسجد به برپایی نماز جماعت بسنده نکرد، بلکه هم به تدریس دروس تخصصی خارج فقه و اصول برای حوزویان پرداخت، هم برای جوانان علاقه مند صرف و نحو عربی را تدریس کرد و هم برای عموم مردم اندرزهایی حکیمانه در قالب دروس اخلاق و تعلیم معارف اسلامی می‌گفت.

خاطرات شیرین و بحث های اخلاقی و معنوی وی که ریشه در ژرفای آیات و روایات اسلامی داشت و برخاسته از باور عمیق قلبی بود، هنوز در ذهن و زبان کسانی که ده سال در نزدش زانو زدند، به جای مانده است .

در سال ١٣٤٩ شمسی در اوج خفقان ستم شاهی، به دنبال شهادت روحانی مبارز سید محمدرضا سعیدی در زندان، از سوی آیت الله فلسفی مجلس یادبود و قرائت فاتحه‌ای در مسجد لرزاده برپا شد که بسیاری از مردم در آن شرکت کردند ولی اندکی پس از شروع و پیش از آن که خطیب سخن بگوید، با دخالت نیروهای شهربانی به تعطیلی کشانده شد. تردیدی نیست که نیروهای دولتی از همراهی دیرین آیت الله فلسفی با نهضت انقلابی و اقدام پیشین وی در امضای اطلاعیه‌های انقلابی آگاهی داشتند.

او با این که همواره از جاه و مقام ـ اگر چه از جنس مناصب دینی هم چون مرجعیت ـ به رغم همه شایستگی ها گریزان بود، اما آنگاه که پای مسئولیت در میان بود، از حضور در صحنه و مشارکت در هر اقدامی که به بهبود اوضاع اجتماعی و فرهنگی مردم می انجامید، به ویژه آنگاه که پای باورهای دینی و اعتقادی در میان می آمد، هیچ پرهیزی نداشت .

نمونه این حضور را می توان در ایام شکوفا شدن انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی (ره) دید، آن گاه که حوزه درس او نیز همانند دیگر کانون های تحصیلی در اعتراض به حکومت ستم شاهی تعطیل شد و خود وی نیز با مشارکت در امضای اطلاعیه هایی که از جانب علمای مشهد صادر می شد، مردم را به حضور گسترده در راه پیمایی ها فرا می خواند و خود نیز همراه دیگر عالمان آگاه مشهد پیشاپیش مردم در همبستگی با شور انقلابی ملت مسلمان ایران شرکت می جست.

با ورود امام خمینی (ره) به ایران، وی همراه گروهی از علمای مشهد، از جمله مرحوم آیت الله میرزا حسنعلی مروارید (م ١٣٨٣ ش) و آیت الله سید عزالدین حسینی زنجانی، در روز پانزدهم بهمن سال ١٣٥٧  برای خیرمقدم گویی به ایشان راهی تهران شد .

وی  پس از ٨٥ سال زندگی، مقارن اذان ظهر روز تاسوعای سال ١٤٢٧ هجری قمری، برابر با ١٩ بهمن ١٣٨٤ هجری شمسی، به دیار باقی شتافت.

منبع:

ـ پایگاه اطلاع رسانی تبیان