به گزارش خبرنگار مسجد و کانون‌های مساجد خبرگزاری شبستان، مسجد و مدرسه شیخ عبدالحسین در دوره ناصرالدین شاه و به وسیله شخصی به نام شیخ عبدالحسین تهرانی، مشهور به «شیخ العراقین» و از ثلث اموال امیرکبیر در بازار تهران ساخته شد.
ساخت این مجموعه، 15 سال به طول انجامید و در 127۰ ساخت این دو مکان به پایان رسید و نام سازنده آن روی آن دو گذاشته شد.
جلوه‌های معماری
این مسجد که در میان مساجد تهران قدمت دارد در تاریخ 11 بهمن 1334 با شماره 413 در فهرست آثار تاریخی ایران به ثبت رسید.
از لحاظ موقعیت جغرافیایی، مسجد و مدرسه، در ضلع جنوبی بازارچه و جلوی خان سیدولی در محل قدیمی باغ و خرابه‌های پاچنار ساخته شده است.
بر بالای سردر ورودی مسجد کتیبه قرآنی شامل آیه مبارکه «انما یعمر مساجدالله» به خط ثلث غیر استادانه به خشت کاشی لاجوردی نگاشته شده است و در انتهای کتیبه مزبور این عبارت دیده می‌شود.
این مسجد مشتمل بر مقصوره، گنبد، دو مناره کوچک در ضلع جنوبی، طاق‌نماهای متناسب کوچک در جوانب دیگر و شبستانی در ضلع شرقی است.
از کاشی‌کاری‌های عالی دوره ناصرالدین شاه بهره بسیار دارد و از آثار برجسته عصر قاجار در تهران به شمار می‌رود که دارای دو شبستان است، یکی شبستان گرم‌خانه و دیگری شبستان پشت قبله.
این شبستان‌ها به ویژه شبستان گرم‌خانه که در ضلع شرقی قرار دارد، مزین به مصقلی‌های کاشی، آجر و از طرح‌های ممتاز هنرمندان دوران قاجار است.
حاشیه زیلوهای شبستان زمستانی حاوی تاریخ 1278 (ه.ق) و کتیبه شبستان بزرگ جنوبی و محراب آن دارای تاریخ 1285 (ه.ق) است.
ناگفته نماند در جنوب «مسجد شاهزاده علی قلی میرزا اعتضادالسلطنه» پسر فتحعلی شاه (در 1298 ق) منزل داشت، منزل شاهزاده اعتضادالسلطنه دری به شبستان مسجد شیخ عبدالحسین داشت و بعد نیز به شاهزاده عبدالصمد میرزا عزالدوله، برادر ناصرالدین شاه تعلق گرفت، در سال‌های اخیر آنجا خراب شد و تیمچه‌های سه‌گانه رحیمیه به جای آن ساخته شد که مرکز فروش فرش است.
در غرب مسجد، مدرسه شیخ عبدالحسین واقع شده است که منبت‌‌کاری آن از آثار ممتاز دوره قاجار به شمار می‌رود و روبروی در اصلی و در مدخل جنوبی سیدولی قرار دارد، مطابق کتیبه‌هایی که با خط نستعلیق و به صورت برجسته نوشته شده، این در به سال 1279 (ه.ق) به فرمایش آقا یوسف و به وسیله استاد نوروز تهرانی ساخته شده است.
اداره مسجد و مدرسه
از متولیان این مسجد و مدرسه، مرحوم احتشام‌الشریعه و از متولیان مدرسه، مرحوم شیخ عباسعلی اسلامی و مرحوم محسنی بودند، در دهه‌های پیشین افرادی همچون اسکویی، اتفاق‌ها (حاج فرج آقا، حاج عبدالکریم و حاج کریم) حاج آقا بزرگ ناظم تبریزی، حاج عباسعلی بازرگان، حاج محمد آقا سرابچی، حاج حسین شایسته، رفیع‌زاده، حاج علی قناد، حاج محمدحسن خاله اوغلی، حاج سیداحمد زعفران‌چی و فتوت‌ها، امور مسجد را اداره می‌کردند.
در حال حاضر مسجد تحت نظر اداره اوقاف و به وسیله عده‌ای از هیئت امنای آن اداره می‌شود، البته در دوران قاجار و اوایل دوران رضاخان اداره مسجد و مدرسه یکی بود اما در اواخر دوره رضاخان از هم جدا شد و فعالیت‌شان مستقل است.
این مسجد دو وقف‌نامه به تاریخ‌های 1276 ق و 1325 (ه.ق) دارد، وقف‌نامه مورخ 1276 (ه.ق) اشاره دارد به اینکه 13 باب دکان واقع در راسته بازار جدید دارالخلافه تهران را، امیرنظام در زمان خود بنا کرده و گفته بود تا در سهم والده‌اش مقرر شود، امیر وصیت کرد که درآمدهای دکان‌های مادرش نیز به صورت مصالحه‌نامه به شیخ عبدالحسین تهرانی انتقال یابد. شیخ عبدالحسین نیز آنها را به همه شیعیان وقف کرد تا ثواب آن به روح مادر امیرنظام برسد.
واعظان، مدرسان و امامان جماعت
از جمله واعظان این مسجد می‌توان به سیدجمال واعظ اصفهانی اشاره کرد که معمولا در ماه‌های صفر و محرم وعظ می‌کرد، از آنجا که منزل سیدجمال واعظ نزدیک مسجد بود لذا این مسجد در واقع مرکز عملیات سید و محل اصلی نطق و موعظه او شده بود، از دیگر واعظان این مسجد سیدعلی یزدی بود، برخلاف سیدجمال واعظ، وی با مشروطیت و مشروطه‌طلبی میانه خوبی نداشت و در سخنرانی‌هایش از آن بد می‌گفت، میرزا اسدالله تبریزی نیز در این مسجد سخنرانی و برنامه داشت.
از روضه‌خوان‌های معروف مسجد حاج شیخ لطف الله، معروف به دسته بنفشه بود، سیدمحمد شیرازی، معروف به سلطان الواعظین و حاج سلطان از واعظان قدیمی و معروف تهران در این مسجد به وعظ می‌پرداختند، وی در 15 تیر 1328 در این مسجد علیه رضاخان سخنرانی کرد و به همین دلیل از سوی مأموران شهربانی تعقیب و دستگیر شد.
منابع:
ـ پایگاه اطلاع رسانی میراث فرهنگی
نظر شما