خبرگزاری شبستان – مشهد؛ در طول تاریخ پربار کشورمان مکان ها و بناهای متعددی بوده و همچنان وجود دارد که از آنها تعاریف متعدد و نقل های گوناگونی در مورد نوع کاربرد، شخص سازنده یا قدمت آنها می شده، نقل ها و تعاریفی که اکثر اوقات مبنای علمی و تاریخی نداشته و فقط سینه به سینه از پدران و مادران ما به صورت داستان گونه نقل شده که برداشت شخصی خودشان از یک مکان یا بنای تاریخی بوده است یا به واسطه شایعاتی که در مورد آنها شنیدند برای فرزندان خود نقل می کردند که بنای هارونیه از جمله آثاری است که تعاریف متعدد از نوع کاربرد آن می شود.
بنای آجری هارونیه در ۲۵ كيلومترى شمال‌غربى مشهد در حاشيه غربى جاده مشهد - توس در ابتدای بولوار پردیس، بولوار اصلی و ورودی شهر توس می باشد، فضاهای داخلی آن نیز شامل ورودی ایوان، چهارشاه‌نشین، گنبدخانه و سه اتاق فرعی است که تمامی این قسمت‌ها در معرض دید عموم قرار دارد، در محوطه بیرونی این بنا سنگ یادبود کوچکی از امام محمد غزالی قرار دارد و باغچه مستطیل‌شکل بزرگی نیز بر طبق نقشه اولیه بنا، روبه‌روی ایوان هارونیه طراحی و ساخته شده است.
.jpg)
این بنا تا حدود صد سال پیش ویرانه‌ای بی‌نام بود اما از زمان احداث آرامگاه جدید فردوسی در سال‌های ۱۳۰۸ تا ۱۳۱۳ خورشیدی عوام آن را «زندان هارون» یا «بقعه هارونی» نامیدند، اما نه تنها بنا از لحاظ شكل و نقشه هيچ شباهتى به زندان ندارد، بلكه طبق مستندات تاريخى نیز نمى توان هيچ‌گونه ارتباطى بين اين اثر و هارون الرشيد خليفه عباسى يافت، چرا که هارون در سال۱۹۳هجری قمری وفات يافته در حالى كه اصل بنا را با توجه به شكل معمارى، از دوره ايلخانى (قرن هشتم هجرى) مى دانند كه بخش‌هايى هم در دوره تيمورى به آن افزوده شده است، از طرف ديگر به دليل تشابه سبك معمارى بنا به معمارى رازى- چهارمین و درعین حال کامل‌ترین سبک در شیوه‌های معماری ایران- اين بنا را مربوط به قرن ششم هجرى مى دانند.
در حفاري‌هايى كه سال ۱۳۵۴ صورت گرفت، ضمن پيداشدن سفال‌هاى مربوط به دوران سلجوقى، تيمورى و صفوى، جرز بسيار قطورى از سنگ و ملات ساروج كه يادآور زمان بناى آتشكده هاى ساسانى است، مشاهده شد و آثار به‌دست آمده نشان مي‌دهد كه پى اين بنا سابقه اى پيش از قرن ششم داشته است.
بررسى سفرنامه ها و نوشته هاى جهانگردان و پژوهشگران داخلى و خارجى كه از حدود صد سال پيش تاكنون در نوشته هاى خود به اين بنا اشاره كرده اند، نشان مي‌دهد كه تنها عوام و مردم بومى بودند كه بنا را نخست نقاره خانه و سپس زندان هارون ناميدند و در پي آن نام «گنبد هارون» و هارونیه هم بعدها به كار برده شد.
درباره هدف از احداث بنا و كاربرى آن نيز اختلاف نظر وجود دارد، برخى اين مكان را مدرسه يا خانقاه و همچنين مدفن امام محمد غزالى مىدانند (قرن ششم) و برخى ديگر آن را مسجدى مى دانند كه بعد از هجوم مسلمانان به ايران بر روى آتشكده ساسانى ساخته شده است، از آنجا كه در قسمت شمالى بنا يك رديف اتاق ديده می شود امکان دارد اين مكان محل تدريس و علم‌آموزی باشد.
تمام بناى هارونيه آجرى است و هيچ‌گونه تزيين كاشى در آن به كار نرفته است، اين بنا به‌صورت چهارضلعى است كه ابعاد آن در اضلاع مختلف به علت وجود قناسى نابرابر است، ابعاد آن به ترتيب ضلع شمالى ۵/۱۹متر، ضلع جنوبى ۲۰متر، ضلع شرقى ۲۸متر، ضلع غربى۲۹متر است.
ارتفاع گنبد از كف بنا۲۶متر، ارتفاع ايوان ۲۱متر، ارتفاع گنبد كوچك قسمت شمالى ۱۱متر، طول و عرض گنبدخانه ۱۲×۱۲متر و ارتفاع كمرپوش بنا از كف ۹متر است، داراى يك ورودى در سمت جنوب با سردر بسیار بلند بدون تزيينات كاشى و به طور كامل آجری و نیز گنبدخانه اى كه در سطح وسيعى پوشيده است، چهار پلكان مارپيچ در گوشهها و سه اطاق فرعى در ضلع شمالى قرار دارد، درون گنبد ساده است و مقرنس‌كاري‌هايى مربوط به دوره تيمورى در رواق وسطى پشت ضلع شمالى گنبدخانه ديده مى شود.
.jpg)
نظر شما