به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان: مراسم گرامیداشت «روز جهانی آینده(تصمیم سازی مبتنی بر بینش آینده نگری)» امروز چهارشنبه، یازدهم اسفندماه در سالن اجتماعات فرهنگستان علوم برگزار شد.
در این مراسم دکتر رضا داوری اردکانی، رئیس فرهنگستان علوم در ابتدای سخنرانی خود به طرح چند پرسش بر این پرداخت که: آینده چیست؟ آینده کجاست؟ به کجا نگاه می کنیم؟ آینده نگری نگاه به کجاست؟
وی در ادامه افزود: آینده که هنوز نیست و هنوز هم نیامده است. در جهان قدیم تا قبل از عالَم جدید و تا قبل از علم جدید، بشر آینده نگرش نداشته است زیرا که تاریخ آرام آرام سیر خود را به صورت طبیعی می پیموده است و به این جهت پیشرفت هم به معنایی که در سیصد سال اخیر اتفاق افتاده در گذشته اتفاق نمی افتاد و بنا و قراری وجود داشت که تغییر می یافت اما این تغییر به معنای امروز پیشرفت نبوده است.
آینده نگری سیاست علمی عقلی است
داوری اردکانی با بیان اینکه از پانصد سال قبل علمی به وجود آمد که خودش را قادر به پیش بینی می دانست، تصریح کرد: با این وجود، آینده نگری امری بود که تا حدود یکصد سال قبل کسی از آن چیزی نمی گفت یعنی در تاریخ فکر و فرهنگ چیزی به اسم آینده نگری نداریم. آینده نگری یک نوع سیاست است، علم نیست گرچه تعبیرش علمی است؛ آینده نگری نگریستن است و نگریستن کار علم است؛ البته سیاست علمی است و به تعبیر بهتر آینده نگری سیاست علمی، عقلی است.
رئیس فرهنگستان علوم با بیان اینکه جهان تجدد طرح هماهنگی را برای خود آماده کرد که طی آن نبود بیماری، نبود فقر، دارا بودن مسکن برای همه و باسواد بودن وجود داشت، ابراز کرد: در واقع ایده آلی را در نظر آوردند که این ایده آل شبیه بهشت زمینی بود. با این ایده آل همه کارها به وقت و درست انجام می شود و همه به حق عمل می کنند. این ایده آل آن زمان یعنی قرن هجدهم اعلام شد و با اینکه نمی توانست در آن زمان کاملا محقق شود ولی بیجا هم نبود. این طور نبود که به عنوان مثال برای سلامت کوشش نشود.
وی گفت: ایده آل همیشه یک چیز نرسیدنی است ولی به این معنا نیست که به هیچ اندازه از آن نمی رسیم. ایده آل غرب کم و بیش محقق شده است. جهان امروز بهداشت دارد، جهان امروز سخن از آزادی می گوید، رویای عدالت دارد. اگر غرب در قرن هجدهم راضی به رویایی که داشت می شد و به آن بسنده می کرد آنچه که بعد از این قرن تحت عنوان تکنولوژی می شناسیم، حاصل نمی شد.
آینده نگری نیاز به همت دارد
رئیس فرهنگستان علوم با بیان اینکه آینده نگری نیازمند همت است، افزود: نزدیک ترین معنی به واژه همت «عشق» است. در قرآن وقتی نسبت یوسف و زلیخا ذکر می شود، به همت نظر دارد.
داوری اردکانی با بیان اینکه کارها با علم انجام می شود اما علم به تنهایی کافی نیست، اظهار کرد: آینده هم علم است و هم اهتمام، آینده نگری از مشکل ترین مسائل است چراکه گاهی علم هست اما همت نیست و چه می شود اگر این دو بتوانند با هم باشند اما به ویژه در کشورهای توسعه نیافته میان علم و همت برای رفتن به سوی آینده فاصله وجود دارد. این کشورها دانشمندان بزرگی دارند که عده ای در کشور خودشان و عده ای نیز در کشورهای توسعه یافته زندگی می کنند. طی آماری که از چندسال قبل دارم در حدود دو برابر دانشمندان داخل کشور ما، دانشمند در خارج از کشور داریم.
وی با بیان اینکه ما در راه توسعه پیشرفت نکرده ایم، افزود: ما امروز ایده آل هایی داریم و فکر می کنیم که این ایده آل ها مطلق و بشری است. در حالی که ایده آل را غرب طراحی کرده است و جهان قدیم ما اصلا با این ایده آل ها آشنایی نداشت. بشر همیشه صلح را می خواست و همواره گرفتار جنگ بود. رفاه و بی نیازی و بی درد و رنج زندگی کردن همیشه خواسته بشر بوده است ولی هیچ وقت طرحی نبود که همه آدمیان از آن بهره مند شوند.
رئیس فرهنگستان علوم تصریح کرد: کشور ما در طول تاریخ کشوری ممتاز بوده است و اگر مثلا می گوییم بیمارستان داریم، محمد بن زکریای رازی در ری، بیمارستان داشت و اینگونه نبود که همه دنیا آن زمان به فکر بیمارستان بوده باشند. میشل فوکو بیمارستان را برای قرن هجدهم می داند.
وی با بیان اینکه غرب همچنان می خواهد ایده آل قرن هجدهم را محقق کند، تاکید کرد: با این حال به دیوارها رسیده است. پیشرفتی که به غلط پایدار گفته می شود و به غلط از جهت غایت است. توسعه پایدار، توسعه هماهنگ و متعادل است.
علت عدم پیشرفت کشورهای توسعه نیافته این است که تعادل ایجاد نمی کنند
داوری اردکانی گفت: اگر کشورهای توسعه نیافته نمی توانند پیشرفت کنند از آن جهت است که نمی توانند تعادل را برقرار کنند. بین کارهایی که می شود هماهنگی وجود ندارد و سازهایی که زده می شود ناساز است. ساز ناساز آهنگ خوش ندارد. جهان توسعه نیافته ایده آل خود را از تجدد می گیرد.
آرزو و امید بشر به دَرَک! بگذارید علم پیشرفت کند
چهره ماندگار فلسفه تصریح کرد: من فکر نمی کنم که ایده آل بشر فقط علم و تکنولوژی باشد. ما دینِ علم و مذهب تکنولوژی را با همه تعصبات اش داریم. صد و پنجاه سال قبل رومن رولان، نویسنده ضد جنگ فرانسوی به دیدار ارنست رنان، رفت که کتابی به نام آینده علم نوشته بود. قرن نوزدهم بود و این کتاب، اثر درستی بود چون این قرن، قرن استقرار علم بود. فیلسوف متکبر به جوان شاعر جواب داده بود: «آرزو و امید بشر به درک! بگذارید علم پیشرفت کند». این یک آینده بینی درست، رنان آینده نگر بود. او با درک و خرد عملی خود، آینده را دیده و آن را آینده رشد، توسعه علم و تکنولوژی می داند.
وی ادامه داد: مشکل ما، مشکل توسعه علم و تکنولوژی است. یکی از شئون اصلی، توسعه علم و تکنولوژی است که باید توسعه یابد اما این باید آیا آرزو است؟ یعنی دلمان این طور می خواهد؟همه مردم دلشان بهترها را می خواهد و این ربطی به تجدد ندارد و ما برای توسعه کشور است که می خواهیم علم پیشرفت کند. همه ما دلمان می خواهد کشورمان پیشرفت کند اما شرایط تحقق آن چیست؟ ما مدرسه، بیمارستان، دانشگاه، نهادهای اداری، دادگستری داریم، مدیریت هم داریم اما مدیریت بدی داریم، مدیریتی که اصلا در سازمان های اداری با آینده سر و کار ندارد.
سازمانی که هر روز را دوره می کند از عهده آینده بر نمی آید
داوری اردکانی اظهار کرد: اگر برای آینده برنامه ریزی شود و در این برنامه ریزی برای سازمان های اداری برنامه ریزی نداشته باشیم این سازمان های لَختِ ناتوان کاری از پیش نمی برند. سازمانی که هر روز را دوره می کند و از عهده آینده بر نمی آید و در انجام کاری که مربوط به کشور است ناتوان است. ما ادارات را دور خودشان می گردانیم. اگر بخواهیم در یک سازمان اداری کار کوچکی را انجام دهیم ببینید چه می شود، الحمدلله که من در سن و سالی هستم که دیگر به اداره ای نیازی ندارم.
وی با تاکید بر اینکه کشورها نمی توانند یکسان آینده نگری کنند، افزود: آینده نگری علمی نیست که آن را یاد بگیرید. علمی است که کسی که آن را به کار برد باید با ابتکار به کار برد. اگر می خواهید آینده باشد باید جمع هماهنگی از علم، فکر و عقل، عدالت و درستی وجود داشته باشد.
آینده نگری درد است
رئیس فرهنگستان علوم با بیان اینکه آینده نگری در عین حال یک درد هم محسوب می شود، گفت: وقتی که پرستار یک بیمار هستید چه می کنید؟ از بیمارتان پرستاری می کنید و همواره نگران او هستید که آیا دارو و درمان تان روی او اثر کرده است؟ ما نیز همین گونه هستیم با این تفاوت که برنامه می ریزیم، می نویسم و بعد رها می کنیم به امید خدا. آن وقت است که باید متاسف باشیم از اینکه چرا برنامه ها انجام نشد و مانع چه بود؟ اینکه فراموش کنیم و دوباره از اول شروع کنیم یعنی اصلا پروای آینده را نداشتیم و فقط بالاخره مشغول بودیم و گفته ایم آینده نگری مُد جهان است. حال آنکه برنامه ریزی باید با محاسبه امکانات مادی و اخلاقی باشد.
داوری ادرکانی اظهار کرد: ما کشوری هستیم که در جهان نظیر نداریم، بیشترین منابع زیرزمینی را به نسبت جمعیت داریم، این کشور سابقه تاریخی و سابقه دانش دارد. باید برنامه هایمان را اجرا کنیم و وقتی بیست سال کار می کنیم و به نتیجه نمی رسیم از خودمان نمی پرسیم که نکند اشتباه می کنم؟ دانشمندی که جهل خود را نبیند و فقط علم خود را ببیند اصلا دانشمند نیست. توانا و تواناتر کسی است که ناتوانی هایش را ببیند.
وی با بیان اینکه آینده نگری، آینده تاریخ است، خاطرنشان کرد: یعنی زمان تاریخی این لحظه با لحظه دیگر تفاوت دارد. پس نباید این دو را با هم قیاس کنیم. اگر فردای ما با امروزمان تفاوت نداشته باشد آن وقت ما آینده نگر نیستیم. مهم نیست که در علم آینده نگری چه کرده باشیم چه حرف هایی زده باشیم. آینده نگری علاوه بر علم یک تدبیر عملی است. به یک سیاست خردمندانه نیاز دارد و بی علم هم محقق نمی شود. جهان امروز بدون علم راهش را گم می کند. علم چراغ راه است. راه آینده راهی است که باید با قدم همت پیموده شود ولی با چراغ علم می توان این راه را پیمود.
نظر شما