اختصاص بیش از ۳۰۰ آیه به معرفت شناسی/آفات اخلاقی روی علم اثر سوء دارد

به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان، دومین همایش «قرآن و معرفت‌شناسی» صبح امروز دوشنبه، 25 بهمن‌ماه با حضور آیت الله رشاد، حجج اسلام محمدی عراقی و قائمی نیا، دکتر عبدالله نصری و تنی چند از پژوهشگران و صاحبنظران برگزار شد.

حجت الاسلام محمود محمدی عراقی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در این همایش با موضوع «تمایزهای مهم مبنایی در موضوع معرفت شناسی قرآن» به سخنرانی پرداخت.

وی اظهار کرد: قرآن کتاب تخصصی یا فلسفی نیست که انتظار برود موضوع معرفت شناسی به صورت یک بحث علمی و آکادمیک در آن مطرح باشد.

وی ادامه داد: مسئله عجیب اهمیت موضوع در اهداف قرآنی است چراکه تا به حال سرفصلی را پیدا نکردند که در حوزه معرفت شناسی باشد و از قرآن استفاده نکرده باشد البته این نگاه با حتی فلسفه اسلامی متفاوت است با این وجود فلسفه اسلام و همچنین فلسفه غربی هر دو به موضوع معرفت جایگاه مهمی داده اند، خصوصا در فلسفه مدرن غربی که مباحث فراوانی پیرامون آن مطرح شده است.

محمدی عراقی تصریح کرد: روشی که به نظر من راه میانبر برای اشاره و شناخت شاهکارهای قرآنی در حوزه معرفت شناسی محسوب می شود آن است که از طریق واژه های کلیدی که در قرآن آمده به تمایزات قرآنی برسیم از جمله واژه غیب، قرآن با کلمه غیب نه تنها معرفت شناسی که عالم را در علم وحدت به دو عالم غیب و شهود تقسیم می کند.

وی با اشاره به رابطه شناخت و معرفت با اخلاق، اظهار کرد: قرآن به این موضوع اهمیت بسیاری می دهد و مباحثی را مطرح کرده که برای امروز تازه بوده و بسیار علمی و کاربردی است. اگر آیات قرآن را بخوانیم و شاخه هایش را در موضوع عام طبقه بندی کنیم می توانیم بگوییم قرآن با تقسیم بندی انسان و بیان ویژگی، وظایف و گروه ها و سبک زندگی آنها و نتایج انتخاب هایشان را بررسی و بیان می کند.

عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام افزود: زمانی که در سوره مبارکه حمد خداوند می فرماید: «اهْدِنَا الصرَط الْمُستَقِیمَ...» (تا پایان سوره) تقسیم بندی سه گانه ای را در مورد انسان ها می بینیم؛ اولین شاخصه برای این تقسیم بندی و معرفی مومنان در برابر کافران ریشه در معرفت شناسی قرآن دارد.

این پژوهشگر با بیان اینکه بسیاری از چالش های اساسی در حوزه جهان بینی دینی با جهان بینی های دیگر به مباحث معرفت شناسی برمی گردد، افزود: می توانم ادعا کنم در قرآن بیش از 300 آیه در مورد معرفت شناسی وجود دارد، واژه ها، اصطلاحات و روایت های اختصاصی معرفت شناسی در قرآن دیده می شود. این ویژگی ها ما را به تمایزات مبنایی معرفت شناسی قرآن می رساند.

وی در ادامه تاکید کرد: در زمینه رابطه ایمان و معرفت از جمله پرسش های قدیمی این است که اولا حقیقت ایمان در برابر حقیقت علم چیست، اگر جستجویی در سطح مقالات داشته باشیم سوال مبنایی در آنها این مسئله است که علم تقدم دارد یا ایمان. در دیدگاه جهان بینی اسلامی و در اصول دین و مسائل جهان بینی، عقل و علم است که تقدم بر ایمان دارد با این حال رابطه متقابلی میان این دو دیده می شود که صریح ترین آیه در مورد این رابطه متقابل آیه 29 سوره مبارکه انفال است.

حجت الاسلام محمدی عراقی در مورد رابطه معرفت شناسی و اخلاق، گفت: از قرآن و منابع دیگر دینی اینچنین استفاده می شود که مسائل معرفتی با مسائل اخلاقی و بخصوص تهذیب نفس رابطه دقیق و عمیقی دارند، کسانی که عقل گرا هستند همه چیز را به مباحث عقلانی گره می زنند. اگر مسئله علم در انسان رشد کند و آدمی نسبت به مسایل عالم و آگاه شود مشکلات او حل خواهد شد. می گویند شایسته‌ترین قشر برای حکومت، حاکمان حکیم و حکیمان حاکم هستند که در فلسفه اسلامی مطرح می شود.

وی تاکید کرد: اگرچه علم حلّال مشکلات انسانی است، اما حتی اگر آخرین درجه علم نیز حاصل شود مشکلات انسان را حل نمی کند. انسان تنها موجودی است که می تواند یقین داشته باشد و به آنچه که خود یقین دارد تردید کند یا آن را نفی کند که این موضوع در قرآن نیز آمده است. اگر معرفت از جنس علم است ایمان از جنس فعل و عمل قلبی است. قرآن و منابع دینی ما می فرمایند که آفت های اخلاقی می تواند روی علم و آگاهی انسان اثر بگذارد.

حجت الاسلام محمدی عراقی با بیان اینکه گرفتاری انسان جهلی است که در آن نداند و فکر کند که می داند، افزود: این جهل مرکب است و به خصوص درباره عالمان طرح می شود. در قرآن با وجود آنکه زبان ادب و احترام زبان غالب است در برخی موارد مسایلی را مطرح کرده از جمله انسان را جایی به حمار و جایی به کلب تشبیه می کند که هر دو در مورد عالم مطرح شده است.

عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در پایان گفت: رابطه علم، معرفت و اخلاق نشان می دهد این سه با یکدیگر ارتباط پیوسته ای دارند.