به گزارش خبرگزاری شبستان از زنجان، قبل از احداث خیابان امام کنونی سر درب این مسجد به فضای بازی که در مقابل دارالحکومه به عنوان میدان شهر مطرح بوده، اشراف داشته و هم اکنون ورودی اصلی آن محسوب می شود، ورودی غربی مجموعه را با مرکز تجاری قیصریه و ورودی شرقی آن، با بافت مسکونی مرتبط است.
مجموعه مسجد و مدرسه سید توسط عبدالله میرزا دارا پسر یازدهم فتحعلی شاه قاجار در هنگام حکمرانی در زنجان در سال 1242 هجری قمری احداث گردیده است و بر اساس مدارک و اسناد سال مزبور مربوط به اختتام آن است و هیچگونه افزایش مجموعه و الحاقات در دوره های بعدی مشاهده نمی گردد.
مجموعه تاریخی مسجد و مدرسه سید یکی از بناهای ارزشمند داخل شهری است، به طوریکه این مسجد بر اساس پلان مساجد چهار ایوانی ساخته شده است و طبق معمول، ایوان ورودی مقابل شاه نشین گنبد دار قرار داده شده است.
مساجد با سبک چهار ایوانی در پی تحولات مهمی که در طرح مساجد در ایران پایه گذاری گردیده با الهام از معماری دوران پارتی (کاخ هتره) پدیدار گشته و به اعتباری مسجد جامع زواره و به قولی دیگر مسجد جامع اصفهان از نخستین مساجدی هستند که به این سبک ساخته شده اند.
سطوح کلی این ایوان با استفاده از کاشی های ختایی تزئین گردیده است و در داخل طاق نماها کلمات الله، محمد (ص)، علی (ع) به خط کوفی معقل به رنگ مشکی با زمینه نارنجی است و بالای آن را کتیبه طویلی به خط ثلث خفی زینت داده است.
متن کتیبه خطبه ای است که با نام فتحعلی شاه قاجار آغاز شده و با نام بانی آن عبدالله میرزا دارا ختم می گردد و از نوار فوقانی کتیبه تسمه کشی های تزئینی سقف آغاز شده و به نوبه خود به قسمتی از شمسه ختم می گردد.
اضلاع شرقی و غربی در این ایوان مزین به نقش های لچک و ترنج است و طبق معمول بناهای دوران قاجار، رنگ های زرد و مشکی بر سایر رنگها غلبه دارد، پخی ایوان در نما با تکراری از کاشی با نقش هندسی پوشانیده شده.
فیلپوش ایوان و سطوح جانبی جرزها با نقوش اسلیمی و تکرار موتیف های ترنجی زینت داده شده است و آنچه که بیشتر از همه خودنمایی می کند، نقش سمبلیک درخت زندگی در دو طرف ایوان است که این نقش یکی از موتیفهای شناخته شده در هنر ایرانی است.
صحن این مسجد همانند سایر مساجد چهار ایوانی به شکل مربع مستطیل بوده و دارای 48 متر طول و 36 متر عرض می باشد و بر اساس مدارک متقن در وسط این صحن یک واحد حوض بوده و گرداگرد آن را به استثنای جلوی حجرات و شبستان ها، باغچه های پر گل و گیاه پوشانیده بود.
حدوداً در سال 1340 متولیان مسجد برای جلوگیری از گسترش رطوبت حاصله از درختان و باغچه ها به محدثات، که این فکر و تصمیم به دلایل عدیده اشتباه بوده است نسبت به برچیدن فضای سبز مسجد اقدام نموده اند سپس متولی مسجد مجدداً در سال 1368 باغچه ها را بصورت محدود احیا نموده است.
در سمت شرقی و غربی این صحن به طور قرینه 16 واحد حجره جهت طلاب علوم دینی قرار گرفته است و در مجموع با توجه به سایه روشن (کنتراست) داخل حجرات، تناسبات محسوس در عناصر و اندام های بنا، فضای لازم را جهت تعلیم و تعلم علوم دینی القا می نماید.
سقف ایوان کلیه حجرات با استفاده از مقرنس کاری گچی تزئین گردیده که در بعضی از حجرات فرو ریخته است، فیلپوش کلیه حجرات با کاشی های ختایی به سبک کار دوران قاجار و منقوش به نقوش اسلیمی و گل و بوته با تنوع خاصی تزئین گردیده است و دو رنگ زرد و مشکی بر سایر رنگ ها غلبه دارد.
طبق معمول مسجد و مدرسه چهار ایوانی، شبستان این مسجد در جبهه جنوبی صحن شامل سه واحد است، شبستان زنانه، شبستان مردانه در طرفین و شبستان گنبد دار در وسط و پشت ایوان قرار دارد.
شبستان های زنانه و مردانه بطور قرینه هر کدام از چهار ردیف در سه ستون تشکیل گردیده و بدین ترتیب 20 چشمه عرقچین بر گرده 36 تویزه قرار گرفته و قوس تویزه ها از نوع قوس خوزی (رومی) است.
در وسط هر شبستان با خالی نمودن قسمتی از جرز جبهه جنوبی یک واحد محراب جای گرفته، تزئین این عناصر را کاشی های سبک قاجار در رنگ های زرد، سیاه و سفید منقوش به نقش معقل تشکیل داده است.
گنبد مسجد جامع زنجان از معدود گنبدهایی است که این اندام بدون گوشواره و ترمپه بر روی جرزهای چهارگانه نشسته و در نتیجه تغییر پلان مربع به دایره در ضخامت تکیه گاه و جان گنبد مستهلک شده است.
گنبد مسجد جامع با کاشی های فیروزه ای پوشانیده شده و در گریو آن سوره مبارکه الدهر به خط ثلث دیدگان را نوازش می دهد و سپس در رقوم بالایی کتیبه، تزئینات آن را لوزی های پیوسته و ترنج های به سبک معقل با استفاده از کاشی هایی به رنگ زرد، مشکی، آبی تشکیل داده است و در انتهای فوقانی بنا علامتی از برنز به شکل گوی که مخروط نازکی بر آن سوار شده پایان گنبد را اعلام می نماید.
امسال انجام عملیات مرمتی در مسجدجامع زنجان در دستور کار است که بخشی از آن سال گذشته انجام شد و در سال 1390، مرمت های اساسی که بخش های داخلی مسجد را نیز دربرمی گیرد ، پیگیری می شود.
مسئول دفتر فنی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان در این زمینه می گوید: امسال طرح نوسازی و مرمت اساسی سردر ورودی مسجدجامع انجام می شود.
وی توضیح داد: سبزه میدان یکی از پروژه های بزرگ شهری زنجان است و از آنجا که مسجدجامع نیز به این میدان ورودی دارد، اصلاح سردر ورودی و بدنه سازی خیابان در این محور ضروری است. همچنین پروژه ی سبزه میدان از پروژه های شهری زنجان است که از سال های گذشته آغاز شده و بخش زیادی از عملیات آزادسازی آن به پایان رسیده است.
به گفته امیر ارجمند، در این میدان که تقریبا شبیه میدان نقش جهان اصفهان خواهد بود، سه بنای تاریخی قرار دارد؛ خانه ی ذوالفقاری که به عنوان موزه استفاده می شود، بنای تاریخی دارایی و مسجدجامع زنجان که امسال در هر دو این بناها عملیات مرمتی انجام می شود.
وی با بیان اینکه امسال طرح مرمت سردر ورودی، مغازه های جانبی و کتابخانه حسینیه مسجد جامع زنجان آغاز شده است، خاطرنشان کرد: مرمت ها در ایوان شمالی، جنوبی اجرا شده است و مقوله مقاوم سازی و مرمت در این فاز به اتمام رسید است.
این مقام مسئول با اشاره به تمیز کاری حجرات و آجرهای فرسوده مسجد، افزود: گنبد مسجد جامع در دو پوسته بیرونی و درونی کاملا مقاوم سازی شده است.
ارجمند به طرح مرمت شبستان زمستان نشین اشاره کرد و گفت: این شبستان در طبقه زیرزمین مساجد جامع واقع شده است که با کف سازی و قطع رطوبت مرمت و احیاء شد.
مسئول دفتر فنی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان همچنین به مقوله نورپردازی در حیاط مسجد جامع زنجان اشاره کرد و افزود: این نورپردازی با استفاده از چراغ های "ال ای دی" در شبستان و حجرات جلوه ویژه در زمان غروب خورشید به مسجد می بخشد.
پایان پیام/
نظر شما