به گزارش خبرنگار تئاتر شبستان، سی و پنجمین جشنواره ی تئاتر فجر از امروز و با اجرای نمایش های روز نخست به دهه ی نهایی برگزاری خود می رسد. جشنواره ای که تدارک آن با اقدامی کم سابقه و البته مناسب در اختتامیه ی دوره ی گذشته آغاز شد و آن، انتخاب مجدد سعید اسدی به عنوان دبیر جشنواره بود. حتی اگر ویژگی های فردی و عملکرد سعید اسدی در دوره ی گذشته و سابقه ی او در مدیریت تالار مولوی و وجه ی معلمی او در دانشگاه را در نظر نگیریم، فعلِ زمان دادن به یک مدیر برای آن که ایده هایش را در دوره های متوالی برگزاری یک فستیوال پیاده کند، اتفاقی مهم و قابل ستایش بود. اگرچه کسی بابت این اقدام به مهدی شفیعی تبریک نگفت و پای وظیفه ی حرفه ای او در مدیریت اداره کل هنرهای نمایشی ایران به حساب آمد، این اولین قدم برای سامان دادن تئاتر فجر بود. گام مهمی که البته وظیفه ی شفیعی بود اما اگر به عملکرد مدیران پیش از او و سابقه ی تغییرات جشنواره نگاه کنیم، شاید بشود یک دستت درد نکند ساده را حق او دانست.
جشنواره های فجر، بی شک مهم ترین رویدادهای هنری تئاتر، سینما، موسیقی و تجسمی ایران هستند. جشنواره هایی که از تولد هر کدام، آن قدر سال گذشته که انتظار پختگی داشتن از روند برگزاری آن ها، بیراه نباشد. دست کم درباره ی تئاتر و سینما، این نه یک نگاه ایده آل گرا که یک توقع حداقلی از جشنواره هایی به قدمت سی و پنج سال است که علاوه بر حفظ هویت مستقل، در برگزاری به ثبات رسیده باشند. اگر منظورمان از ثبات برگزاری هر ساله ی جشنواره در برهه ی زمانی مشخصی باشد که نیست، این اتفاق خوشبختانه افتاده و کسی نمی تواند برگزاری و یا تاثیر این دو رویداد را بر تئاتر و سینمای ایران، انکار کند. مسئله، ثبات رویکرد، نگاه و اداره ی جشنواره است که دست کم درباره ی تئاتر، تقریبا هر ساله تغییر کرده و حتی به اندازه ی عمر چهار ساله ی دولت ها به درازا نمی کشد. این همان نکته ای است که اهمیت نگاهِ شفیعی و معاونت هنری ارشاد را در تلاش برای ثبات جشنواره ی تئاتر فجر، دو چندان می کند.
همچنان که تئاتر در پروسه ی اجرا، زمان بر و مستلزم اجرا و هماهنگی های بسیار است، برای رشد، ارتقای کیفی و گسترش به برنامه های کلان بلند مدت نیاز دارد. اینکه فجر، هر بار به دست کسی و برای مدتی به کوتاهی برگزاری یک دوره اداره شود، یک از سر باز کنی محترمانه است که چنان سالیان دراز پیشین، اثرگذاری مخرب آن بیشتر از فوایدش است. به همین دلیل، وقتی دبیری جشنواره در دو سال پیاپی به کسی سپرده می شود توقعات از او و تیم تحت اداره اش بالاتر می رود. توقعاتی که همه جانبه است و مسائل مهم اما اولیه ای مثل نظم در برگزاری، اطلاع رسانی مناسب، بلیت فروشی کم حاشیه و کارآمد، جدول بندی درست و برگزاری کارگاه های تخصصی با رویکرد پاسخگویی به نیازهای روز تئاتر ایران تا تمام آنچه که به کیفیت هنری و فنی آثار و در نتیجه جشنواره منتهی می شود را در بر می گیرد.
برقراری نظم در یک رویداد به وسعت فجر، اصلاً کار ساده ای نیست. جدای از اینکه جدیت و درایت دبیر در برقراری نظم موثر است، باید خیلی چیزهای دیگر دست به دست هم دهد، تا نتیجه ی نهایی پازل خوش فرم مرتبی باشد. سعید اسدی، درباره ی تلاش برای برگزاری منظم برنامه های جشنواره و کاهش نقض ها، می گوید: «منظم بودن جشنواره، بخشی از اهداف و برنامه های من است. البته، طبق زمان بندی عمل کردن و فرصت کافی داشتن، مبنی بر این است که تدارک خوبی دیده باشید. تدارکی که فقط به بهمن ماه محدود نمی شود و یک پروسه ی طولانی چندین ماهه است که نتیجه ی آن، در ده روز نهایی قضاوت خواهد شد. سعی کرده ایم از تجربه ی سال گذشته درس بگیریم. خواست همه ی ماست که جشنواره ی تئاتر فجر، هرچه بی نقص تر برگزار شود اما برخی نقص ها به ساختار جشنواره مرتبط اند و برای رفع آن ها به زمان نیاز داریم. با این همه، کوشش ما برگزاری جشنواره با کمترین نقص ممکن با توجه به آنچه که در اختیار داریم است.»
برگزاری کم نقص و حاشیه ی جشنواره ای که به قول دبیر دو دوره اش با مشکلات ساختاری مواجه است، قطعاً دشواری دارد. ایده آل گرایی خودتان و نگاه سرسختانه و البته به حق منتقدان یک طرف و انبوهِ محدودیت ها، مصلحت ها و کمبودها و حاشیه ها در طرف دیگر، زمینه ای به پهنای باریک یک طناب ایجاد می کنند که عبور از آن همت بلند می طلبد و ذهن آماده و درایت. بعلاوه اینکه زنده بودن هنر نمایش و اینکه برای هر اجرا، به حضور همه ی عوامل درگیر نمایش نیاز است، امکان سختِ جا به جایی آثار و در نتیجه بستن جدولی که گروه های نمایشی را راضی کند و به مخاطب زمان تماشای چند اثر در روز را بدهد، عملا دشوار و سرگیجه آور است. اسدی در این باره، توضیح می دهد: «اجرای یک جشنواره از دبیری تا بخش های دیگر، چیزی شبیه اجرای یک نمایش است. یعنی هرچه قدر تدارک دیده باشید، باز هم باید خود را برای مواجه با اتفاقات غیر قابل پیشی بینی آماده کنید. کافی است یک مشکل کوچک برای بازیگر یک نمایش پیش آید، نمایشی با تاخیر شروع شود و یا استقبال بیش از حد تصور از یک اجرا، برنامه ی آن روز را با مشکل مواجه کند. اگرچه ما برای همه ی اتفاقات با توجه به تجربه ی سال گذشته، آمادگی داریم اما بهرجال عامل انسانی در برگزاری جشنواره فقط تیم اجرایی نیستند و به همه ی عوامل از جمله، نیروهای مختلف تالارهای نمایشی و غیره بستگی دارد.»
وی درباره ی اینکه چه عواملی بیشترین تاثیر را بر برگزاری جشنواره می گذارند، تاکید می کند: «حقیقت این است که اراده، همه چیز نیست. بودجه ها، امکانات، سخت افزار، نرم افزار و مصلحت هایی که وجود دارد، در اینکه اراده و ایده های تان چقدر عملی شود، تاثیرگذار هستند. شما نمی توانید تقریبا هیچ ایده ای را، حتا آنان که به لحاظ فنی موجه اند، بدون در نظر گرفتن سایر موارد اجرا کنید.»
مسئله ی دیگری که همواره مورد توجه مخاطبان و دقت نظر کارشناسان و اهل فن در تئاتر فجر بوده، کیفیت آثار حاضر در این رویداد است. چه بخواهید و چه نخواهید باید کارهایی را در جدول قرار دهید و کارهایی را شاید بی آنکه بخواهید، بنا به دلایلی از جدول بیرون بگذارید. این مسائل در مورد انتخاب های داخلی و خارجی وجود دارد که البته درباره ی بخش بین الملل حساس تر است. اسدی درباره ی دشواری انتخاب آثار به ویژه در بخش تئاتز ملل، می گوید: «انتخاب و چیدمان آثار بخش های مختلف، همواره کار دشواری است. اینکه بتوانید ایده های تان را عملی کنید، اصلا کار ساده ای نیست. شما یک ایده آلی دارید و بر مبنای آنچه که فکر می کنید پیش می روید اما خیلی چیزها مثل اینکه گروه چند ماه پس از اجرای عمومی اثرش توانایی و یا میل بازیابی و حضور در فجر را داشته باشد، در بستن جدول اثرگذار است.»
وی درباره ی بخش بین الملل هم توضیح می دهد: «روند انتخاب آثار خارجی به شدت پیچیده تر است. شما به راحتی می تواند کارهای خیلی با کیفیتی پیدا کنید اما یافتن نمایش با کیفیتی که امکان اجرا در ایران را داشته باشد، کار دشواری است. تفاوت های فرهنگی، مسائل سیاسی مثل صدور ویزا و غیره، زمان بندی حضور آثار و چیزهای غیر قابل پیش بینی دیگر، انتخاب های شما را محدود می کنند. این البته یک امر بدیهی برای ماست و به یک دوره ی خاص از جشنواره هم محدود نمی شود. ما باورهای اعتقادی و سیاسی ویژه ای داریم که همه جور آثاری نمی تواند در ایران روی صحنه برود. من سفرهای جدی و هدفمندی برای انتخاب آثار نمایشی و ارتقای روابط جشنواره ی ما با فستیوال ها و بازارهای تئاتر داشتم، اما همه چیز دست ما نیست. این پروسه به شرایط فرهنگی، به بودجه و به همکاری های فرهنگی فراتر از یک فستیوال بستگی دارد.»
در حالیکه خیلی وقت ها، صرف حضور یک گروه غیر ایرانی در تصوری غلط به بین المللی بودن یک رویداد تعبیر شده، اسدی در توضیح رویکرد خاص خود، برای بخش بین الملل جشنواره ی پیش رو تاکید می کند: «دعوت از مهمانان ویژه ی جشنواره با هدف معرفی تئاتر ایران، انجام شده است. از نقص های ما در دوره ی گذشته کمبود برنامه ریزی برای استفاده از حداکثر ظرفیت هایی است که با حضور مهمانان خارجی فراهم می شود. ما سعی کردیم طراحی هایی داشته باشیم تا ظرفیت تئاتر ایران را به جهان معرفی کنیم. مهمانان امسال کسانی هستند که بتوانند شرایط حضور گروه های ایرانی را در سطح بین الملل فراهم کنند. هدف بین المللی معرفی ظرفیت ماست. هدف بسیاری از جشنواره های جهان معرفی ظرفیت های ملی و فرهنگی آن کشورهاست و وقتی شما را دعوت می کنند برنامه های گسترده ای برای معرفی خود به شما دارند. این همان نکته ای است که ما سالها از آن غافل بوده ایم.»
در کنار این همه، خواست دبیر جشنواره اهمیت بسیار دارد. اینکه دبیر بداند واقعا چه می خواهد انجام بدهد، خیلی مهم است. متاسفانه شمار دبیرانی که در اداره ی فجر امضا داشته اند، اندک است. این یک اصل مهم و حیاتی است که شخص مدیر فستیوال به طبق عادت چندین و چند دوره، برای سرهم بندی و باری به هر جهت برگزاری جشنواره، پای به میدان نگذاشته باشد. چه خوب است که هدفی، رویکردی و چشم اندازی وجود داشته باشد و برنامه و همتی برای رسیدن به آن. حاشیه همیشه است و لزوما هم چیزی بد یا مخربی نیست. نگاه تخریب گر هم هست، نگاه سازنده هم. مهم این است که در این چرخِ سرگیجه آور بشود بر خواسته های خود تمرکز کرد و از کمال گرایی دست نکشید حتا اگر ناچار بشوید به دست کم ها قناعت کنید.
نویسنده: علی یزدان دوست
نظر شما