به گزارش خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان، واکاوی رویکردهای متفاوت در باب استحصال و استخراج مبانی و شاخصه های الهی و اسلامی از منابع و متون متقن اسلامی و نیز چگونگی مواجهه با تفاوت های موقعیتی و مناسبات مختلف در مسیر و راه پیاده سازی مشخصات و مولفه های علوم انسانی اسلامی در سطوح مختلف اجتماعی، ما را بر آن داشت تا با حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمود نوذری، استاد حوزه و مدیر گروه علوم تربیتی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، گفت وگویی ترتیب دهیم که مشروح آن در ادامه از نظرتان می گذرد:
استاد، مخالفان طرح تحول درعلوم انسانی معتقد هستند، دستاوردهای علمی بشری و تولیدی، قابلیت انعطاف و دگرگونی در شرایط و موقعیت های خاص اجتماعی و انسانی را دارند و بنا به مقتضیات قابلیت تغییر دارند، ولی مولفه های دینی را ثابت و غیر قابل انعطاف می دانند و معتقد هستند این رویکرد با مقتضیات انسانی و محیطی سازگار نیست، تحلیل شما در این باب چیست؟
در باب این مقوله باید گفت که این تحلیل ها و نظریه ها بر اساس نظریاتی هستند که در باب مقوله اسلامی سازی علوم انسانی، مطرح و مشهود هستند. باید بیان کرد که، اساساً بر اساس پاره ای از تصویرها از علوم انسانی، این نظریات وارد و قابل طرح و تحلیل نیست. ولی بنا به پاره ای دیگر از تصویرها و مسائل، شاید به تعبیری این نظریات صحیح و قابل طرح باشند و در نقاطی هم، به نتایجی رسیده باشند.
اگر در مواجهه با علوم انسانی اسلامی با این رویکرد به این طرح برخورد کنیم که، این علوم، نوعی علوم استنباطی و تجربی هستند به دو نوع دیدگاه و رویکرد می رسیم. در دیدگاه اول و بنا به مباحثی که توسط اساتید و کارشناسان این حوزه، مانند دکتر باقری مطرح است، می توانیم با مراجعه و تحقیق در منابع و متون الهی و اسلامی، مبانی و گزاره های علوم انسانی را از آنها استحصال کنیم و سپس با پیاده سازی و اجرای این دستاوردها در سطوح مختلف و گوناگون اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی، با معلوم و مشهود شدن کاستی ها و نواقص علوم استخراجی، در رفع و پردازش مجدد این دستاورد ها گام برداریم تا با تصحیح و تصفیه علوم استنباطی، علوم مناسب و کارآمد را در لایه های گوناگون اجتماع، ساری و جاری کنیم.
دیدگاه و نظر دیگر در این مقوله، این نظریه است که با مراجعه و تحقیق در متون و منابع اسلامی و استحصال علوم انسانی اسلامی، اگر دستاورد و نتیجه ای به دست آمده و در پیاده سازی در سطوح مختلف اجتماع، نتوانست با شرایط و موقعیت هماهنگ و همراه شود، می توان این دستآوردها را تا ایجاد شرایط مناسب و موقعیت دیگر به حالت «تعلیق» درآورد. باید توجه داشت در این دیدگاه و نظر، منظور از واژه «تعلیق»، کنار گذاشتن و یا حذف دائمی آن ایده و نتیجه استنباطی و حاصله، از منابع و متون الهی و دینی، مدنظر نیست، بلکه بنا به شرایط و موقعیت و مناسبات خاص، می توان برخی از این استنباط ها را برای مدت موقت یا ایجاد و فراهم شدن شرایط مناسب نادیده گرفت. شاید برای تنویر افکار عمومی طرح یک مورد و نمونه خالی از لطف نباشد، برای مثال در منابع و متون اسلامی وارد شده است که، در برخورد با کسانی که واجبات و محرمات، مانند اقامه نماز و ادای روزه را، مورد نظر و دقت و اهتمام قرار نمی دهند، می بایست با شدت عمل و مواجهه صریح، برخورد کرد، این نظریه دینی، شاید در مواقعی قابلیت اجرا و پیاده سازی در سطوح مختلف جامعه و اجتماع را داشته باشد ولی، در شرایط و موقعیت های دیگر، بنا به مقتضیاتی دیگر، می توان این نظریه و نتیجه دینی و استنباطی از متون اسلامی را برای مدتی، حداقل تا ایجاد و فراهم شدن شرایط مناسب، به حالت تعلیق و سکون درآورد. این رویکرد هم می تواند راهگشا و هم می تواند برطرف کننده موانع و چالش ها باشد. در این رویکرد، موارد استنباطی و برگرفته ازآیات و روایات، بنا بر مقتضیات، قابلیت انعطاف را می یابند. این رویکرد با توجه به حرکت سیال و رو به جلوی علمی ای که از جانب محققان و متفکران علوم اسلامی، که در مسیر استنباط و تحلیل و استخراج مبانی علوم انسانی، از منابع و متون الهی و اسلامی گام بر می دارند، هیچ گونه کمبود و یا چالش و یا تزاحمی برای به دستاوردن علوم انسانی اسلامی ایجاد نمی کند، زیرا حرکت سیال و پژوهشی علمی، باعث رفع و رجوع نواقص و کاستی های علوم استنباطی خواهد شد و پژوهشگر و محقق می تواند با رفع و ترمیم موانع و چالش های به دست آمده، هر چه بهتر و بیشتر در راه اعتلای علوم برخاسته از مبانی الهی و اسلامی گام بردارد.
نوع نگرش و دیدگاه صحیح در این باب و رسیدن به این معنی و مفهوم دقیق و کاربردی، چگونه حاصل می شود؟
مواجهه و برخورد با مستندات و گزاره های الهی و دینی باید اینگونه باشد که، اگر مواردی از شاخصه ها و مولفه های الهی و اسلامی که از آیات و روایات و توسط عالمان و متفکران این حوزه استخراج شده است، در صورت پیاده سازی و اجرا، نتوانستند با شرایط و مناسبات و موقعیت ها هماهنگ شوند، می توان این گزاره ها و دستآوردها را برای مدتی یا حداقل تا فرا رسیدن شرایط و مواضع مناسب نادیده گرفت. باید در تحقیق ها و استحصال ها، با توجه به شرایط و فرض ها و مناسبات جامعه اسلامی و انسان مسلمان، گزاره ها و مولفه ها را استخراج کرد و در اختیار جامعه قرار داد. در این زمینه، پژوهش و حرکت پیش برنده علمی و مناسب با شرایط موجود نیز، راه حلی است که محققان و متفکران می بایست به آن توجه و اهتمام داشته باشند. این روند و حرکت، باعث رفع و حل و فصل شدن مناسبات و معضلات جاری و مورد نظر اجتماع خواهد بود.
بنا به این تحلیل ها و مفروضات، آیا می توان در موارد قطعی و محکمات نیز از این رویکرد و نظریه های تعلیقی استفاده کرد، به طور نمونه، آیا در گزاره ها و احکام ثابت الهی و اسلامی مانند قصاص و حدود شرعی می توان بنا به مقتضیات و شرایط رفتار کرد؟
در این باب باید بین این دو مقوله تفکیک و تفاوت قائل شد. در این مقوله یک حوزه، حوزه دانش های هنجاری و دیگری حوزه دانش های توصیفی و تبیینی هستند. مقولاتی که در باب «تعلیق برخی از دستاوردهای استنباطی و استحصالی» از متون و منابع الهی و اسلامی بیان شد، در حوزه مباحث و دانش های توصیفی و تبیینی اند. به طور نمونه در قرآن کریم آمده است که«وَمَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنْكًا وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْمَى»، در تبیین این آیه شریفه باید بیان کرد، کسانی از ذکر و یاد خداوند غافل می شوند که، بنا به تعبیر خود قرآن کریم با شیطان رجیم همراه و هماهنگ می شوند و بنا به تعبیری دقیق شیطان با انسان قرین می شود.
بنابراین، معانی متفاوتی از این آیه می توان استحصال کرد و نمی توان گفت که تمامی کسانی که به یاد خداوند نیستند، معیشت و زندگی آنها دچار خسران و نابودی است، بلکه به طور صحیح و تبیینی می توان گفت: کسانی معیشت و زندگیشان سخت و شدید و یا گسسته خواهد شد که، علاوه بر غفلت از یاد خداوند و عدم ادای فرائض، با شیطان رجیم نیز همراه و همگام و قرین شده اند. این تبیین ها و دستاوردها از آیات و روایات الهی و دینی، در مرحله توصیف و تشریح گزاره ها و مولفه های توصیفی و تبیینی به دست خواهند آمد، ولی در باب گزاره ها و شاخصه های هنجاری، می بایست گفت که این مقولات و مولفه ها، باید به طور و صورت دیگری مورد توجه و دقت قرار گیرند. به عبارتی اگر در مناسبات و موقعیت های هنجاری قرار بگیریم، نوع پردازش و رفتار با مولفه ها و گزاره های الهی و دینی تفاوت خواهد کرد و به تعبیری نمی توان محکمات و اصول قطعی و حقیقی قرآن کریم و متون الهی و اسلامی را نادیده گرفت.
نظر شما