دورهمی با طعم چله/ «کف زنی» شب یلدا هنوز در خراسان جنوبی پابرجاست

خبرگزاری شبستان- خراسان جنوبی؛ شب یلدا به زمان بین غروب آفتاب از 30 آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در اول ماه دی (نخستین روز زمستان) اطلاق می شود، ایرانیان و بسیاری از دیگر اقوام شب یلدا را جشن می گیرند.

شب یلدا و جشن هایی که در این شب برگزار می شود، یک سنت باستانی است از زمان های گذشته تا به امروز در میان ایرانیان مرسوم بوده است و ایرانیان نزدیک به چند هزار سال است که شب یلدا آخرین شب پاییز را که درازترین و تاریکترین شب در طول سال است تا سپیده دم بیدار می مانند و در کنار یکدیگر خود را سرگرم می دارند.

آیین شب یلدا یا شب چله، خوردن آجیل مخصوص، هندوانه، انار و شیرینی و میوه های گوناگون است که همه جنبهٔ نمادی دارند و نشانهٔ برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی هستند، این میوه ها که اغلب دانه های زیادی دارند، نوعی جادوی سرایتی محسوب می شوند که انسان ها با توسل به برکت خیزی و پردانه بودن آنها، خودشان را نیز مانند آنها برکت آور می کنند و نیروی باروی را در خویش افزایش می دهند و همچنین انار و هندوانه با رنگ سرخشان نمایندگانی از خورشید در شب به شمار می روند.

شب یلدا در خراسان جنوبی نیز به شب چله معروف و دارای پیشنیه دیرینه‌ای است و مردم در این شب با شرکت در شب‌نشینی‌های طولانی و خوردن انواع میوه و تنقلات سعی در بهتر گذراندن طولانی‌ترین شب سال دارند و مردم این منطقه برای استقبال نخستین روز از سردترین فصل سال تا آنجا که توان مالی دارند، در خرید میوه‌های مخصوص شب یلدا مانند هندوانه، انار و خربزه کوتاهی نمی‌کنند.

کف زنی، مراسمی با پیشینه طولانی است که در شب یلدا در خراسان جنوبی برگزار می شود:

یکی از آیین‌های ویژه شب یلدا در خراسان جنوبی برگزاری مراسم کف زدن است؛ در این مراسم ریشه گیاهی به نام چوبک را که در این دیار به بیخ مشهور است، در آب خیسانده و پس از چند بار جوشاندن، در ظرف بزرگ سفالی به نام تغار می‌ریزند.

مردان و جوانان فامیل با دسته‌ای از چوب‌های نازک درخت انار به نام دسته گز مایع مزبور را آنقدر هم می‌زنند تا به صورت کف درآید و این کار باید در محیط سرد صورت گیرد تا مایع مزبور کف کند.

کف آماده شده با مخلوط کردن شیره شکر آماده خوردن شده و پس از تزیین با مغز گردو و پسته برای پذیرایی مهمانان برده می‌شود.

کف زدن از سرگرمى‏ هاى زمستان به خصوص شب چلّه یا یلدا است. در این میان گروهی از جوانان قبل از شیرین کردن کف‌ها با پرتاب آن به سوی همدیگر و مالیدن کف به سر و صورت یکدیگر شادی و نشاط را به جمع مهمانان می‌افزایند.

بردن هدیه به خانه تازه عروس‌های بیرجندی در شب یلدا

یکی دیگر از آیین مردم خراسان جنوبی در شب یلدا، این است که خانواده داماد برای عروسشان که عقد است، سبدی از انواع میوه‌های مختلف شامل هندوانه، انار، سیب، پرتقال، نارنگی و خیار و نیز هدیه‌ای نظیر انگشتر یا النگوی طلا می‌بردند که به این کار در اصطلاح شب چله ای می‌گویند.

صله رحم، شب‌زنده‌داری و بازی در شب چله

در این شب افراد با جمع شدن در خانه بزرگ فامیل، خواندن شعر و داستان، خوردن شیرینی، آجیل و انواع تنقلات در بلندترین شب سال تا پاسی از شب بیدار می‌ مانند، میهمانی‌ها و شب زنده‌داری‌های شب یلدا از گذشته‌های دور در این استان مرسوم بوده و هنوز هم به قوت در میان مردم رایج است.

بازی‌های دسته جمعی همچون گل یا پوچ، طرح معما و چیستان و گرفتن فال حافظ از دیگر مراسم شب یلدا در بیرجند و سایر شهرستان‌های خراسان جنوبی است.

در شب یلدا، معمولا افراد خانواده دور کرسی جمع می‌شوند و بزرگترها از خاطرات و گذشته‌های تلخ و شیرین خود سخن می‌گویند و تفالی نیز به حافظ می‌زنند، از آجیل و میوه‌هایی نظیر هندوانه و انار و دیگر میوه‌های میل می‌کنند.

نقل داستان و قصه‌های کهن از زبان پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها و نیز خاطره‌گویی از دیگر آداب و رسوم مردم خراسان جنوبی است که در شب یلدا تا پاسی از شب این دورهم‌نشینی، کف‌زنی، خوردن آجیل، تنقلات، میوه و شیرینی ادامه دارد

گوسفند پرواری در شب چله

یکی دیگر از رسم و رسوم‌های قدیم مردم خراسان جنوبی به خصوص در روستاها این بود که تقریبا همه خانواده‌ها برای تأمین گوشت خود یک یا چند گوسفند را در منزل پروار می‌کردند تا موقع نیاز گوشت آن را مصرف کنند اما یکی از این گوسفندهای پرواری مخصوص شب چله بود که پس از ذبح، گوشت آن را ریز ریز و در دیگ ریگی(دیگ چدنی) قورمه(سرخ) می‌کردند؛ وقتی نان‌های محلی را با روغن‌های داغ داخل دیگ گوشت چرب می‌کردند واقعا خوردن داشت، گوشت‌های قورمه نیز با همان نان‌های چرب میل می‌شد.