رشته ای ظریف با درآمدی چند برابر حقوق کارمندان/ قلم زنی هنوز هم گمنام است!

خبرگزاری شبستان- خراسان جنوبی؛ صنایع دستی یکی از راههای ایجاد اشتغال و درآمد در کشور به خصوص در استاهای محروم و کمتر برخوردار همانند خراسان جنوبی است، رشته ای که هزینه زیادی هم برای شروع کار لازم ندارد و می تواند درآمد خوبی هم به همراه داشته باشد.

خراسان جنوبی یکی از استانهای نسبتا محروم کشور است که خشکسالی بیش از 17 ساله در این استان کمر روستاها را شکسته و خیلی از روستاها حتی ساکنان آن روستا بدلیل نبود آب و شغل پایدار از آنجا به شهرها مهاجرت کردند که این خود باعث مشکلاتی برای این مردم سخت کوش و بروز مشکل حاشیه نشینی نیز شده است.

نبود آب کافی برای کشاورزی، عدم وجود کارخانه و صنایع بزرگ، نبود اشتغال پایدار در بخش خدمات باعث شده تا مسئولان این روزها تنها راه حل برون رفت از مشکلات را فعال کردن حوزه صنایع دستی بدانند، حوزه ای که اگر شکوفا شود می تواند اشتغال و ثروت خوبی برای استان و مردم به همراه آورد.

فعال شدن حوزه صنایع دستی نیازمند فرهنگ سازی و بازار برای فروش محصولات است که معرفی افراد موفق در این حوزه خود می تواند به نوعی معرفی کننده آن شغل و فرهنگ سازی در این خصوص باشد.

قلم زنی؛ هنری به قدمت تاریخ پیش از اسلام

یکی از رشته های هنری بسیار ظریف و زیبای صنایع دستی، قلم زنی است؛ رشته ای که دارای ظرافت خاص است و علاقه می خواهد، این رشته درآمد نسبتا خوبی را هم می تواند به همراه داشته باشد، البته به گفته برخی هنرمندان این حوزه، قلم زنی به دو سه سال شاگردی نیاز دارد تا یک فرد بتواند خودش یک کارگاه کوچک راه بیندازد.

قلم‌زنی عبارت است از تزیین و کندن نقوش بر روی اشیای فلزی به ویژه مس، طلا، نقره، برنج و یا به عبارت دیگر ایجاد خطوط و نقوش به وسیله قلم با ضربه چکش و بر روی اجسام فلزی. قلم‌زنی یکی از رشته‌های هنرهای سنتی ایران است که در دسته‌بندی، در رده هنرهای صناعی و در گروه فلزکاری قرار دارد.

امروزه برای قلم‌زنی نخست داخل یا زیر ظرف یا سینی مورد نظر را که معمولاً از جنس نقره یا طلا است از محلول قیر و گچ پر می‌کنند تا سروصدای قلم کمتر به گوش برسد و همچنین مانع از سوراخ شدن ظرف در حین کار شود. سپس نقش مورد نظر را روی ظرف رسم کرده و قلم مناسب را انتخاب کرده و روی سطح ظرف قرار می‌دهند و با چکش بر انتهای قلم می‌کوبند تا شیارها و نقش‌ها با تغییر شدت ضربه روی ظرف ایجاد شوند.

قلم‌های این هنر متنوع هستند و نام‌های خاص خود را دارند مانند قلم سایه و قلم نیم‌بر. پس از ایجاد نقش‌ها، قیر را جدا می‌کنند و روی شیارها گرده زغال می‌ریزند و روی ظرف را با روغن جلای سیاه می‌پوشانند. به این ترتیب نقش‌های قلم‌زده شده به شکل خط‌هایی تیره و مشخص دیده می‌شود.

پیشینه قلم‌زنی به زمان سکاها یا سیت‌ها نسبت داده می‌شود که نژاد آریایی داشتند. پیشینه این هنر در ایران، تاریخ روشنی ندارد و از اثر مستندی که بیانگر نخستین مکان یا نخستین شیء باشد که بر روی آن قلم‌زنی، چکش‌کاری و یا حکاکی شده‌است، اطلاع دقیقی در دست نیست.

کاربرد فلز، به ویژه مس در ایران و خاور نزدیک به چند هزار سال پیش از میلاد می‌رسد. در اواخر هزاره دوم و اوایل هزاره اول پیش از میلاد هنر و صنعت فلزکاری در نقاط گوناگون ایران به ویژه در شمال و شمال غرب و حاشیه جنوبی دریای مازندران شکوفایی داشته‌است. از آثار مهم به دست آمده در این دوره جام طلای حسنلو است که در ۱۳۳۶ کشف شد و دارای نقوش برجسته چون خدایان سوار بر گردونه یا ارابه‌است.

در هزاره اول پیش از میلاد فلزکاری و قلم‌زنی در ایران از رونق و اعتبار ویژه‌ای برخوردار بوده‌است و آثار باارزشی از آن دوران بر جای مانده که از جمله آن‌ها جام‌های طلای مارلیک است.

در سده‌های آغازین اسلامی، اعراب هنر قلم‌زنی دوره ساسانی را مورد تقلید قرار داده و در سده‌های بعد در اثر علاقهٔ هنرمندان ایرانی به مذهب و گرایش آنان به اسلام، با تأثیرپذیری از باورهای اسلام، در آفرینش آثار فلزی کشیدند و کم‌کم نقوش طرح‌های بومی و اسطوره‌ای ایرانی جای خود را به خطوط کوفی و آیات و احادیث داد.

در دورهٔ سامانیان هنر قلم‌زنی در اثر دادوستد به دیگر سرزمین‌های اسلامی راه یافت. اشیای قلم‌زنی شده دوران دیلمیان در موزه‌های ایران از جمله آثار معروف این دوره است.

از سده‌های آغازین تا سده‌های سوم و چهارم قمری اشیای فلزی در ایران به سبک زمان ساسانی ساخته می‌شد. مکتب قلم‌زنی خراسان در سدهٔ چهارم قمری شکل گرفت و در دورهٔ سلجوقی به اوج پختگی خود رسید.

تابلوهای مذهبی و طبیعت طرفداران بیشتری دارد

محمدرضا رضازاده هنرمند برجسته استان خراسان جنوبی که در رشته قلم زنی ۱۴ است فعالیت می کند در گفتگو با خبرنگار شبستان گفت: ۱۴ سال که به صورت تخصصی در رشته قلم زنی فعالیت دارم.

وی با اشاره به اینکه رشته دانشگاهی من در دانشگاه «قلم زنی» بود،‌ادامه داد: در اوایل تحصیل در این رشته، قلم زنی برایم بسیار سخت جلوه می کرد اما در اواخر فارغ التحصیلی با فراگرفتن جزییات این رشته هنری، به قلم زنی علاقمند شدم.

وی با بیان اینکه قلم زنی ۷ رشته دارد، ادامه داد: اغلب پیشنهادات مردم برای تولیدات قلم زنی متناسب با عقاید آنهاست به عنوان مثال تابلوی سوره و یا آ‌یات قرآنی طرفداران خوبی دارد و برخی هم تابلوهای ظریف طبیعت را می پسندند.

رضازاده تصریح کرد: ۳ سال در بیرجند در این رشته فعالیت می کردم اما بعد به شهرستان فردوس بازگشتم تا در راستای گسترش و معرفی هرچه بیشتر این هنر تلاش کنم.

وی درخصوص درآمدهای حاصل از قلم زنی هم گفت: اگر روزی ۸ ساعت به صورت مداوم یک فرد در رشته قلم زنی کار کند می تواند در پایان ماه ۲ یا ۳ برابر یک کارمند درآمد داشته باشد.

وی اظهار داشت: اما با توجه به اینکه این رشته هنری برای فراگیری و یادگیری کامل نیاز به گذشت یک یا دو سال دارد، بنابراین برخی از افراد تا درآمد این رشته را متوجه می شوند، به سراغ قلم زنی می آیند اما چون صبر و ماندگاری برای فراگیری را طی یک تا سه سال ندارند، خیلی زود رشته خود را عوض می کنند.

این هنرمند برجسته خراسان جنوبی همچنین گفت: گاهی تا ۱۰ میلیون تومان کار آماده داریم اما متاسفانه مشتری نداریم، بنابراین هنرمندان باید نسبت به بازاریابی و فروش کارهای تولیدی خود نیز از همان ابتدا اقدام کنند.

وی با اشاره به اینکه یک هنرمند ممکن است برای تهیه یک گلدان و یا ظرف قلم کاری شده ۱۵۰ هزار تومان هزینه کند اما بازار این اثر را چند میلیون تومان می خرد چرا یک هنر دست محسوب می شود که ممکن است همین اثر هنری چندین ماه تولید آن زمان برده باشد.

آمادگی میراث فرهنگی برای برگزاری کلاس های آموزشی صنایع دستی در روستاها

حسن رمضانی مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی اظهار داشت: در دولت تدبیر و امید تعداد 3 هزار نفر در استان به هنرمندان دارای کارت شناسایی خراسان جنوبی اضافه شده است.

وی افزود: در نوروز 95 بیش از 470 میلیون تومان فروش صنایع دستی رسید که رشد چشمگیری است.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی تاکید کرد: امیدواریم براساس ماموریتی که در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری واگذار شده است بتوانیم در دو روستای استان هر روستا تعداد 10 کارگاه صنایع دستی ایجاد کنیم.

رمضانی گفت: در زمینه آموزش هم به همه دهیاران اعلام کردیم که روستاهایی که تعداد 10 نفر به بالا برای آموزش معرفی کنند، ما مربی رایگان برای آموزش می فرستیم و کسانی که آموزش گرفتند و منجر به کسب مدرک مهارت شد به آنها تسهیلات پرداخت می کنیم.

پرداخت ۵ میلیارد ریال تسهیلات به هنرمندان صنایع دستی خراسان جنوبی

معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی هم اعلام کرد: آمادگی داریم در قالب تفاهم نامه که بین میراث فرهنگی و صندوق کارآفرینی امید منعقد شده به تمام تولیدکنندگان صنایع دستی در استان تسهیلات پرداخت کنیم.

حسین عباس زاده با اشاره به اینکه متاسفانه هنرمندان خیلی برای دریافت تسهیلات با نرخ سود 4 درصد متقاضی نیستند، ادامه داد: در سال گذشته  ۱۰ میلیارد ریال تسهیلات با نرخ سود ۴ درصد به هنرمندان صنایع دستی استان پرداخت شد.

وی یادآور شد: در راستای حمایت از تولیدکنندگان صنایع دستی، اماکن تاریخی سطح استان به محل کارگاره های آموزشی تبدیل و در اختیار صنعت گران و هنرمندان قرار داده شده است.