خیانت سپاهیان و عدم حمایت های مردمی امام حسن(ع) را وادار به پذیرش صلح اجباری کرد

محمد الله اکبری، رئیس پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در گفت وگو با خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان که به مناسبت شهادت امام حسن مجتبی (ع) صورت گرفت، با اشاره به عوامل و شرایطی که منجر به صلح امام حسن مجتبی (ع) با معاویه شد، اظهار کرد: برای بررسی این عوامل باید نگاهی تاریخی به گذشته اسلام داشته باشیم و زمانی که پیامبر (ص) از دنیا رفت و سقیفه تشکیل شد، در میان مسلمانان جریان های مختلف فکری و سیاسی وجود داشت که مجموعه آنها با قدرت یافتن بنی هاشم، موافق نبودند و سقیفه نیز به همین دلیل تشکیل شد تا هماهنگی و هم آوایی برای کنار گذاشتن بنی هاشم از قدرت در میان صحابه پیامبر(ص) شکل گیرد.

مخالفت با روی کار آمدن بنی هاشم بعد از رحلت پیامبر (ص)

وی با بیان اینکه این جریان های فکری موجب شدند تا بنی هاشم بویژه امیرالمومنین امام علی (ع) از قدرت فاصله بگیرند، تصریح کرد: این جریان ها عبارتند از طلقا یعنی افرادی که در جنگ اسیر شدند، این افراد در فتح مکه؛ مکی و قریشی بودند و در گروه هایی همچون ابوجهل حضور داشتند و 21 سال با پیامبر(ص) جنگیدند تا اسلام و پیامبر(ص) را از بین ببرند و در فتح مکه به اجبار مسلمان شدند.

رئیس پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد: این افراد زمانی هم مسلمان شدند، تمام تلاش خود را کردند تا قدرت به دست بنی هاشم نیفتد زیرا احساس خطر می کردند و معتقد بودند که اگر قدرت به دست بنی هاشم بیفتد، قدرت میان آنها موروثی می شود و هیچگاه میدان به دست آنها نخواهد افتاد.

وضعیت گروه مهاجران و انصار بعد از رحلت پیامبر(ص)

الله اکبری اضافه کرد: جریان دیگر مهاجران بودند یعنی افرادی که در مکه مسلمان شدند و با پیامبر (ص) به مدینه مهاجرت کردند که این جریان به دو گروه تقسیم شدند؛ گروه اول اقلیت بود که شامل بنی هاشم، امیرالمومنین امام علی (ع) و بنی مطلب بودند و گروه دیگر اکثریت بودند که شامل عمر، ابوبکر و ... می شدند.

رئیس پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد: دو گروه دیگر نیز در مدینه وجود داشت، یکی انصار بودند که مسلمان شده و بخشی از آنها واقعا اسلام آوردند و در رکاب پیامبر (ص) جنگیدند و شهید شدند و اموال خود را برای اسلام هزینه کردند و گروه دیگر در مدینه و در میان انصار بودند و قرآن از آنها به عنوان منافقان  یاد می کند که برخی تابلودار و مشخص و برخی نیز ناشناس بودند و تا زمان رحلت پیامبر (ص) خود را نمایان نکردند.

نحوه به قدرت رسیدن مهاجران بعد از پیامبر (ص)

وی با اشاره به اینکه از مجموع این 5 گروه، تنها بنی هاشم و بنی مطلب که در اقلیت بودند و جمعی از توده مردم انصار به جز سران قبایلشان خواهان به قدرت رسیدن بنی هاشم بودند، افزود: جریان های دیگر فکری بویژه منافقان تابلودار، نامشخص و طلقا مخالف به قدرت رسیدن بنی هاشم بودند.

الله اکبری با اشاره به اینکه بعد از رحلت پیامبر (ص) 5 گروه برای به قدرت رسیدن تلاش می کردند، گفت: در این میان، جریان مهاجران که به لحاظ عددی اکثریت نداشتند، به جهت سابقه، موفق شدند، به قدرت برسند و این درحالی بود که تفکر عدم به قدرت رسیدن بنی هاشم، تفکر 90 درصد جریان های فکری بعد از پیامبر (ص) بود.

واکنش گروه های مختلف سیاسی مقابل به قدرت رسیدن امیرالمومنین امام علی (ع)

رئیس پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به اینکه براساس این تفکر امیرالمومنین امام علی (ع)، 25 سال از قدرت به دور بودند، تصریح کرد: بعد از این مدت، در برهه ای از زمان که بحران خلیفه کشی بیشترین رواج را داشت، مردم به سراغ امیرالمومنین امام علی (ع) آمدند و ایشان را به قدرت رساندند و در این زمان جریان های طلقا، قریش و حتی مهاجران نخستین به غیر بنی هاشم، یا در ابتدا با ایشان بیعت نمی کنند،یا ایشان را تنها می گذراند، یا به معاویه می پیوندند و یا در سپاه جمل قرار می گیرند و بر علیه امام(ع) می جنگند.

وی با بیان اینکه برخی از افرادی که در سقیفه طرفدار امیرالمومنین امام علی (ع) بودند، در زمان به قدرت رسیدن ایشان در مقابلشان ایستادند، افزود: هر زمان بنی هاشم به قدرت می رسد، قریش، طلقا و مهاجران نخستین، در مقابلش می ایستند و جنگ های داخلی را به راه می اندازند که یکی از این جنگ ها، جمل بود که مهاجران نخستین، برپا کردند و دیگری صفین که توسط طلقا به پا شد تا در نهایت در یک بحبوحه سیاسی امام حسن (ع) به قدرت می رسد.

وضعیت دنیای اسلام در زمان به قدرت رسیدن امام حسن (ع)

الله اکبری اضافه کرد: امام حسن (ع) زمانی که به قدرت می رسند که جنگ های داخلی اوج گرفته است و سه خلیفه قبلی کشته شده اند، بنابراین، قدرت ایشان ثابت و مستمر نبود و در مقابلشان معاویه قرار داشت که قدرت گرفته بود و تمام مناطق شام و مصر را در اختیار داشت و برای رسیدن به قدرت به هر وسیله و راهی دست می زد و از هیچ کاری رویگردان نبود و دنیاطلبان و افرادی که به دنبال مقام و منصب بودند، راحت به آن سمت می رفتند.

رئیس پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد: در مقابل معاویه با آن شرایط، امام حسن(ع) پایبند به اخلاق، دین و شریعت اسلامی بود و این ها موانعی بودند تا حضرت(ع) به هر کاری دست بزند.

خیانت سران قبایل در حق امام حسن (ع)

وی با اشاره به اینکه امام حسن(ع) بعد از دو ماه از به قدرت رسیدن با بررسی ای که صورت می دهند، درمی یابند یار و یاور کافی برای مقابله و جنگ با معاویه (حتی با احتمال 50 درصد پیروزی را ندارند)، افزود: امام حسن (ع) 40 هزار نیروی نظامی داشتند اما در آن برهه زمانی نظام قبیله ای حاکم بود و توده مردم قبیله از رئیس آن پیروی می کردند و کاری به دین، مذهب و جریان سیاسی نداشتند؛ سران این قبایل اکثرا به نامه ها و وعده های معاویه، طی نامه هایی جواب مثبت داده و اعلام کرده بودند، هر دستوری بدهی انجام می دهیم و امام حسن (ع) از این نامه نگاری ها باخبر بودند.

عدم برخورداری امام حسن (ع) از حمایت های مردمی

الله اکبری ادامه داد: یاران وفادار امام حسن (ع) پیشنهاداتی داده بودند که این سران قبایل را دعوت کنیم و همه را به قتل برسانیم و فتنه را پایان دهیم اما امام(ع) مخالفت کردند زیرا بنا نداشتند یاران خود را بکشند، بنابراین امام(ع) با یک بحران در میان لشکریان خود مواجه بودند و به تعبیر امروزی از حمایت عموم مردم برخوردار نبودند و حتی مردم برای تحویل دادن حضرت(ع)، به میدان آمده بودند.

وی ادامه داد: امام(ع) بررسی می کند که اگر جنگ را ادامه دهد، تمام علویان و بنی هاشم در جنگ کشته می شوند و خود و برادرانشان یا کشته می شوند یا معاویه آنها را به اسارت می گیرد تا با منت آنان را آزاد کند و نقص خودش یعنی طلیق بودن به معنای بنده آزاد شده را برطرف و خفت و خواری فتح مکه را جبران کند.

حضور خائنان بسیار در سپاهیان امام حسن (ع)

رئیس پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در پایان تاکید کرد: امام حسن(ع) می دیدند که اگر جنگ را ادامه دهند، ستون پنجم های نفوذ کرده در میان سپاهشان که تعداد آنها بسیار زیاد بود و از 40 هزار نفر یاران، 36 هزار نفر خائن بودند، ایشان را ناکام می گذارند لذا عمده دلیل صلح حضرت(ع)، نبود یاران قابل توجه برای مقابله با دشمن و برپایی حکومت مطلوب است و امام(ع) برای محافظت از یاران وفادار و خاندانشان به منظور ضمانت کردن بقای اسلام، تن به صلح تحمیلی و اجباری دادند.