نیاز جامعه تمدنی به عدل چگونه است؟

به گزارش گروه اندیشه خبرگزاری شبستان: مناسبات اجتماعی، عمدتا در محور حقوق مردم است که دو قسمت دارد:

1.استیفای حقوق متقابل، یعنی اگر کسی به دیگری بد کرد، او می تواند طبق آیات « فَمَنِ اعْتَدَى عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَى عَلَيْكُمْ»، « وَإِنْ عَاقَبْتُمْ فَعَاقِبُوا بِمِثْلِ مَا عُوقِبْتُمْ بِهِ» عادلانه وی را کیفر کند. در اینجا اصل حاکم « جَزَاءُ سَيِّئَةٍ سَيِّئَةٌ مِثْلُهَا» است، اما با این وضع، جامعه را نمی توان اداره کرد؛ یعنی اگر کسی بخواهد بدی را با بدی پاسخ دهد، نتیجه اش پرونده های میلیونی در دستگاه قضایی است.

این قانون گرچه حق است و اجرای آن در مواردی ضرورت دارد، ولی نمی توان جامعه و کشور را تنها با آن اداره کرد زیرا قانون که تعامل متقابل حقوقی افراد با یکدیگر است، جامعه را ساکت می کند ولی ساکن و آرام نمی کند.

2.عفو و تعامل در مسائل و حقوق انسانی، همان دینی که می فرماید: پاداش بدی، بدی است؛ « جَزَاءُ سَيِّئَةٍ سَيِّئَةٌ مِثْلُهَا»، در بحث های اخلاقی می فرماید: بدی را با نیکی پاسخ دهید؛ و خدا در این آیه مردم را به کنار آمدن با یکدیگر توصیه می کند و همگان را به عفو و گذشت و تخفیف در مجازات فرا می خواند. « وَيَدْرَءُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ» علت این است که جامعه را با اخلاق می توان به کمال رساند.

پس تنها عدل کافی نیست، گرچه جامعه انسانی به عدل نیاز لزومی دارد که « إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ »، اما عدل کف تمدن است و سطح تمدن احسان است که آیه یاد شده، امر به احسان «وَالْإِحْسَانِ» را به دنبال دارد؛ یعنی جامعه را با احسان و تعامل می توان اداره کرد و مواردی چون صله رحم، گذشت، انفاق، صدقه، اصلاح ذات البین، دستگیری از محرومان، توجه به حقوق همگان و ... از مصادیق احسان است. آموزه های اسلامی در این قسمت توصیه های فراوانی دارد که در اینجا به برخی از آنها اشاره می شود.

اتحاد و همبستگی

وحدت و اجتماع بر گرد محور دین و پیشوای دادگر در اسلام اهمیت ویژه ای دارد، حتی نماز که نماد عبادت است ترجیحا یا لزوما به جماعت گزارده می شود، چنان که نماز عید فطر و قربان (در عصر غیبت) و نمازهای واجب یومیه ترجیحا و نماز جمعه لزوما به جامعت گزارده می شوند. قرآن می فرماید: به ریسمان خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید.

رسول خدا(ص) فرمود: شیطان، گرگ انسان است، چنان که گرگ همواره گوسفندان وامانده و دور افتاده از گله را می درد پس از دسته بندی های (سیاسی و فرقه ای) بپرهیزید و بر شما بادا به شرکت در جماعت و مجالس عمومی و حضور در مساجد.

در جای دیگر فرمود: وحدت سیاسی بر محور پیشوای عادل نعمتی است که هیچ کس ارزش آن را نمی داند، بنابراین جدایی از گروه مومنان نه تنها عامل تقرب نیست بلکه عامل گرفتاری به دست شیطان است.

آثار وحدت و محبت

اصلاح میان مردم که در قرآن بر آن تاکید شده است و دوری از تفرقه آثار مثبت دنیوی و اخروی، فردی و اجتماعی دارد که در اینجا به چند نمونه از آن اشاره می شود؛

خشم شیطان: امام صادق(ع) فرمود: هرگاه دو مسلمان از یکدیگر جدا شوند(قهر باشند) شیطان پیوسته شادمان است و چون آن دو آشتی کردند، زانوان شیطان به لرزش می افتند و بندهایش از هم جدا می شوند و فریاد بر می آورد: وای بر من از هلاکتی که بدان گرفتار شدم.

برتر از نماز و روزه یک ساله:

رسول خدا(ص) فرمود: اصلاح میان دو نفر از نمازها و روزه های مستحب برتر است.

سبقت به سوی بهشت: اگر دو مسلمان سه روز با هم قهر باشند... هریک از آن دو که برای آشتی پیشقدم شود و با برادرش سخن بگوید در روز حسابرسی زودتر به بهشت می رود.

ممنوعیت تفرقه افکنی و فتنه و فساد

پرهیز از تفرقه، فتنه و فساد اجتماعی از مسائل بسیار مهم اسلام در بعد اخلاق اجتماعی به شمار می آید و تحقق آن آثار مثبتی چون آرامش، وحدت، محبت و پیشرفت مادی و معنوی برای افراد و جامعه را در بردارد؛ از همین رو همواره مورد توجه و اهتمام رسول خدا (ص) و ائمه اطهار بوده است و آن بزرگواران پیوسته مردم را به این امر مهم تشویق کرده اند.

روزی پیامبر اکرم(ص) به اصحاب خود فرمود: آیا از چیزی که به شما خبر دهم که از نماز و روزه و زکات برتر است؟ گفتند: آری، ای رسول خدا! فرمود: آن چیز اصلاح میان مردم است، زیرا تیره شدن روابط مردم، دین را ریشه کن می کند، همچنین رسول خدا(ص) فرمود: ای مردم! از خدا بترسید و پیوندتان را با یکدیگر اصلاح کنید.

امام باقر(ع) فرمود: شیطان پیوسته میان مومنان اختلاف می افکند... پس رحمت خدا بر کسی که میان دو نفر از دوستان ما الفت و صمیمت پدید آورد. ای گروه مومنان! با هم الفت یابید و به هم محبت ورزید.

منبع: مفاتیح الحیات