به گزارش خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان، واکاوی فرهنگ و فلسفه واژه اربعین در اسلام و تشیع در کنار تحلیل مناسبات و رویکردهای دوران معاصر واقعه عظیم عاشورا و همچنین تبیین چگونگی دستیابی به فرهنگ و تمدن نوین الهی و اسلامی با تأسی به اندیشه و باورهای نهضت عظیم عاشورا و حرکت پُرشکوه اربعین حسینی، ما را بر آن داشت تا با حجت الاسلام والمسلمین سیدطه موسوی هشترودی، استاد حوزه و عضو مجمع عمومی جامعه مدرسین گفت وگویی ترتیب دهیم که مشروح آن در ادامه از نظرتان می گذرد:
اساساً فلسفه و خاسگاه واژه اربعین و پیدایش این پدیده عظیم از چه مولفه ها و باورهایی نشأت می گیرد، جایگاه اربعین در فرهنگ اسلامی چیست؟
یکی از مهمترین مباحثی که در علوم اسلامی به آن اشاره شده، موضوع اربعین و جایگاه آن است. در باب فلسفه و موضوعیت واژه اربعین در اسلام و مبانی آن باید گفت که، این مفهوم، اهمیت ویژه و والایی در مبانی اسلام دارد. در باب این واژه تعاریفی نیز وارد شده است، مانند رسیدن به کمال و پختگی انسان و عقل آدمی در چهل سالگی و شاخصه مهم و قابل توجه دیگر این واژه در فرهنگ و آیین اسلام، رسیدن حضرت رسول اکرم(ص) به نبوت در سن چهل سالگی است.
لذا این مفهوم در بررسی و تحلیل لغت شناسان و اندیشمندان مسلمان دارای ارزش و اعتبار بالایی است. در تحلیل و تبیین مقام و موقعیت واژه اربعین در نهضت عظیم حضرت سیدالشهدا(ع)، شاید بهترین و بزرگترین تحلیل از جانب امام عسگری(ع) وارد شده است. ایشان در حدیث شریفی می فرمایند: «برای مومن پنج خصلت وجود خواهد داشت که یکی از این علائم و نشانه ها، زیارت حضرت سیدالشهدا(ع) در روز اربعین است.»
در باب زیارت حضرت سیدالشهدا(ع) و گرامی داشتن روز اربعین منقول است که، اهل بیت(ع) نه تنها در عصر و دوران شهادت حضرت سیدالشهدا(ع) به زیارت و سوگواری ایشان می پرداختند، بلکه زیارت و بزرگداشت مراسم سوگواری حضرت اباعبدالله الحسین(ع) در تمامی دوران ها مورد اهتمام و عنایت اهل بیت(ع) بوده و توده های مردم را به زیارت ایشان در روز اربعین فرا می خواندند.
یعنی در منابع این مسئله و زیارت اربعین تصریح شده است؟
در کتب و منابع اسلامی و شیعی در باب زیارت حضرت سیدالشهدا(ع) در روز اربعین وارد شده است که، هر کس در این روز به زیارت حضرت سیدالشهدا(ع) نائل شود گویی که خداوند تبارک و تعالی را در عرش زیارت نموده و یا اینکه خداوند برای زوّار حضرت سیدالشهدا(ع) در روز اربعین، بابت هر قدم و گامی که بر می دارند، ثواب و اجر چندین حج و عمره را منظور می کند.
در تبیین واقعه و جایگاه زیارت حضرت اباعبدالله الحسین(ع) در روز اربعین، سفارشات و تأکیدات فراوانی چه از جانب بزرگان و عالمان بزرگ اسلامی و شیعی و چه از منظر و دیدگاه ائمه بزرگوار(ع) تبیین و تأکید شده است. در باب زیارت شریف اربعین و حضرت سیدالشهدا(ع) در این روز مروی است که، جناب جابر بن عبدالله انصاری که از صحابی بزرگ پیامبر اکرم(ص) و بزرگان عالم اسلام در آن دوران می بوده، در سال اول و یا به تعبیری در اربعین سال دوم شهادت حضرت سیدالشهدا(ع)، همراه با همسفر خود با تحمل مشقات و سختی های بسیار به زیارت امام حسین(ع) می رسند. در باب زیارت جابر وارد شده است که او و همراهش بعد از تحمل سختی ها و مشقات بسیار و با توجه به شرایط دشوار آن دوران، به زیارت اباعبدالله الحسین(ع) می آیند در آب فرات غسل می کنند و بعد از آماده شدن به زیارت قبر نورانی حضرت سیدالشهدا(ع) می روند.
بنابراین، با توجه به ادله و سفارشات موکد، این نتیجه حاصل شود که زیارت امام حسین(ع) در روز اربعین جایگاه والایی نزد شیعیان و محبان اهل بیت(ع) دارد و این عمل و زیارت باعث تعالی و تکامل انسان می شود.
چقدر جامعه و خیزش های تاریخی به ویژه همعصر واقعه عاشورا از این نهضت عظیم الهام گرفته است؟
یکی از تأثیرات بزرگ و سترگ قیام و نهضت حضرت سیدالشهدا(ع) همعصر نهضت حسینی، بحث بیداری جامعه اسلامی بعد از واقعه عظیم عاشورا بود. در باب رویکرد جامعه معاصر نهضت حسینی باید این نکته را لحاظ کرد که، با شروع حرکت و خیزش های مردمی در تبعیت از نهضت حسینی و همچنین رویکرد جامعه در مسیر زیارت و طواف گرد حرم حضرت سیدالشهداء(ع)، این رویکرد به اوج و اقتدار خود رسید.
باید توجه کرد هر حرکتی به جانب زیارت و طواف حضرت سیدالشهدا(ع) در کربلای معلی، قطعاً روشنگر و تبیین کننده مسیر و روش و مسلک حرکت عظیم حضرت اباعبدالله الحسین(ع) خواهد بود. در تاریخ و مراجعه به ادوار گذشته می بینیم که، حکام و ظالمان تاریخ اعم از حاکمان و امرای فاسد بنی امیه و بنی عباس به علت استقبال و توجه فراوانی که مردم نسبت به زیارت امام حسین(ع) و قبور منور شهدای کربلا داشتند، این مراسم را لغو و تحریم می کردند و با شدیدترین مواجهات با دوستاران اهل بیت(ع) برخورد می کردند.
در منابع تاریخی ذکر شده است که بعضی از حکام جبّار و ظالم تاریخ حکم کرده بودند که اگر کسی به زیارت حضرت سیدالشهدا(ع) برود، دست او را قطع می کنند، ولی با تمام این مزاحمت ها و مصائب، توده های مردم فوج فوج و با علاقه فراوان، مشتاقانه از راه دور و نزدیک به زیارت حضرت سیدالشهدا(ع) می رفتند.
در تاریخ ذکر شده است عناد و مخالفت با منویات و رویکرد اهل بیت(ع) تا آنجایی پیش رفت که، به دستور متوکل عباسی(لعنه الله علّیه) حرم حضرت سیدالشهدا(ع) ویران شد، اموال و متعلقات حرم به یغما رفت و در محل قبور مطهر شهدای کربلا، زراعت و کشاورزی صورت گرفت، ولی باز این مناسبات و افعال باعث نشد تا مردم و جامعه از زیارت و طواف حرم مطهر حضرت سیدالشهداء(ع) دست بکشند و هر ساله مشتاقانه به زیارت این مضجع شریف می شتابند.
در حال حاضر نیز، همین زیارات و سفرهای متبرکه به مضاجع و قبور منوّر و مطهر است که، دشمنان و مخالفان اهل بیت(ع) را به ناراحتی و عناد می اندازد. در حال حاضر نیز در اولین رویکرد اندیشه ها و مناسبات وهابی و سلفی گری و مخالف اهل بیت(ع) می بینیم که، این گروه ها و دسته های خونریز و جبّار، در اولین گام و قدم و در سال 1211 هجری اهتمام می کنند به تخریب و نابودی حرم مطهر حضرت سیدالشهداء(ع) و با قتل عام قریب به پنج تا بیست هزار نفر از زائران و مجاوران حرم مطهر و غارت و چپاول اموال حرم حضرت سیدالشهداء(ع) این افعال شنیع را در حق دوستداران اهل بیت(ع) انجام می دهند تا با این افعال و کردار، مردم را از زیارت و طواف قبور مطهر ائمه(ع) منصرف کنند، چون این رویکرد ها را باعث آگاهی و بینش افزایی مردم و توده های آنها می دیدند و این روشنگری ها و آگاهی ها، باعث به خطر افتادن مطامع و منافع آنها می شد.
بنابراین، مهمترین دستاورد و منفعت زیارت و طواف حرم حضرت سیدالشهدا(ع)، بصیرت افزایی و بیداری اسلامی است که این رویکرد، قطعاً خوشایند گروه های معاند و جبّار نخواهد بود. در شرایط کنونی و با توجه به تمامی معضلات و مشکلات اعم از اقتصادی و سیاسی و معیشتی که مردم به آن مبتلا هستند و با توجه به تعیین و تعریف حد و حدود و مرزهای بین المللی، باز می بینیم که مردم عاشقانه و مشتاقانه به زیارت حضرت سیدالشهدا(ع) می شتابند و در این راه از هیچ تلاشی فروگذار نمی کنند.
مسلماً این اشتیاق و علاقه مردم از ایمان و باور آنها به منویات و تعالیم اسلامی و شعائر آن و همچنین باور و ایمان به راه و مسیر روشن، حضرت سیدالشهداء(ع) نشأت می گیرد. این راه و مسیر که حفظ کرامت و سعادت انسان و احیای فرائض و اوامر الهی است، آنچنان در قلوب مومنین جای گرفته که همه ساله با فرا رسیدن ایام سوگواری حضرت سیدالشهدا(ع) و اربعین حسینی، مردم از سراسر جهان از آمریکا گرفته تا آسیای میانه و شرق آسیا و هندوستان و غیره، برای زیارت این بارگاه منّور و نورانی، رنج سفر را به جان می خرند و خود را به این نقطه عالی و غایی می رسانند.
نکات مهم و اساسی واقعه تاریخ ساز عاشورا و تداوم این قیام با حرکت های عظیمی مانند اربعین حسینی، چه مولفه ها و شاخصه هایی را برای تمدن سازی تامین می کند؟
مهمترین مولفه و شاخصه در این باب، بزرگداشت و گرامی داشتن شعائر و فضائل حرکت و نهضت تاریخ ساز حسینی برای تمامی عرصه ها و دوران ها است. ایام سوگواری حضرت سیدالشهدا(ع) در ایام ماه محرم و صفر و مراسم اربعین حسینی در هر جا و نقطه جهان که به منصه ظهور و بروز برسد، به طور قطع و یقین، محل و جایگاه تبلور و تعالی تمدن الهی و اسلامی خواهد بود. این رویکرد، جامعه جهانی و مردم را از ظلمات و تاریکی های موجود و از تبعیت ظالمان و فاسدان دور می نماید و آن ها را به مسیر روشن و متعالی رهنمون می سازد. در این باب جلسات و برگزاری سوگواری ها، هر چند در نمونه های کوچک آن، مانند برگزاری مراسم روضه خوانی در یک منزل کوچک و یا برگزاری مراسم سوگواری توسط کودکان و نوجوانان آن هم در سطح معابر و کوچه ها و نه تنها در کشور اسلامی ما، بلکه در سایر نقاط دنیا اعم از کشورهای حاشیه خلیج فارس گرفته تا سایر نقاط، همگی نشان دهنده فراگیری نهضت و حرکت عظیم حضرت سیدالشهداء(ع) و آغاز و شکل گیری تمدنی نوین و اسلامی تا طلوع آفتاب امامت و ولایت حضرت حجت(عج) است.
در جلوه های بزرگتر و باشکوه تر، این رویکرد در گرامی داشتن و متبرک داشتن قبور و مرقد مطهر شهدای کربلا و همچنین عزتی که برای مضجع شریف اباعبدالله الحسین(ع) قائل می شویم، متبلور است.
من در این مقام و مقال می خواهم با گرامیداشت و تکریم جایگاه و موقعیت کسانی که در حال حاضر و با توجه به شرایط موجود، حاضر هستند در راه و مسیر امام حسین(ع) و اولاد بزرگوارشان، از جان شیرین خود بگذرند و با حضور در برابر کج اندیشان و کج فهمان تاریخ، از حرم مطهر این بزرگواران دفاع کنند، یاد کنم و به روان و مقام شامخ «مدافعان حرم» درود بفرستم و با توجه به این رویکرد، این حرکت و نهضت را که برای احیای فرائض و اوامر الهی و اسلامی و همچنین دفاع از بقاع متبرکه است را، طلوع و شروعی برای آغاز تمدن نوین اسلامی عنوان کنم.
آیا می توان پیاده روی اربعین را ماکتی نمادین از آنچه در عصر ظهور مهدوی و همراهی و یاری امام عصر(عج) رخ می دهد، دانست؟
در باب طلوع تمدن الهی و اسلامی مهدوی باید بیان کرد که، شروع و آغاز این نهضت عظیم از همین مواجهات و رویکردهای معنوی و متعالی مانند دفاع از حرمین شریفین آغاز می شود. این که در حال حاضر نام مبارک شهدای مدافع حرم بر تارک تاریخ و پرچم مقدس نظام اسلامی می درخشد، خود نویددهنده آغاز تمدن نوین عالی و متعالی الهی و اسلامی است. کسانی که بنابر دلایل مختلف، از این حضور و همراهی با سربازان و مدافعان حرم اهل بیت(ع) باز می مانند، می بایست با حفظ شعائر و ارزش های اسلامی و حسینی و اقامه عزای حضرت سیدالشهداء(ع) و همچنین پیاده روی بزرگ اربعین حسینی، در هر چه بهتر و ارزشمندتر قرار گرفتن این تمدن الهی و اسلامی گام بردارند.
این حرکت ها و مناسبت ها باعث روشن گری و انتقال مفاهیم نهضت حسینی، به سراسر جهان و عموم مردم جهان خواهد شد. این حرکت باعث می شود، همان ندایی که حضرت حجت(عج) در طلیعه ظهور و در کنار بیت الله الحرام سر می دهند که «ای اهل دنیا! همان جد بزرگوار من حسین(ع) را، که سرور جوانان اهل بهشت است، را در کنار شریعه فرات تشنه و مظلومانه کشتند» در جهان طنین افکن شود و این ندا، باعث آگاهی و بصیرت مردم و آشنایی آنها با نهضت و فرهنگ حسینی خواهد شد.
در حال حاضر و بنا بر جاذبه و فراگیری نهضت حسینی می بینیم که حتی برادران اهل سنت که جایگاه این بزرگواران از تمامی سلفی ها و وهابی ها جدا است و حتی دیگر افراد مانند مسیحیان و پیروان سایر ادیان، با تکریم و تعظیم شعائر حسینی، به نهضت و فرهنگ حسینی احترام می گذارند. این پیاده روی که باعث آگاهی و بصیرت افراد گوناگون و مختلف جامعه است، بنا به تعبیری آغاز و مبدأ نهضت عظیم مهدوی و فرهنگ والای مهدویت در جامعه جهانی است.
بنابراین، برای رسیدن به تمدن الهی و اسلامی مورد نظر، به نظر بنده، می بایست در هرچه باشکوهتر و باصلابت تر برگزار کردن پیاده روی اربعین، گام برداریم و در حفظ و نشر منویات و تعالیم نهضت و فرهنگ حسینی تلاش و مجاهدت کنیم.
نظر شما