به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان، مساله امر به معروف و نهی از منکر از مهمترین اهداف قیام سیدالشهداء(علیه السلام) است، موضوعی که حضرت(ع) برای انجام و احیای آن، جان خود را فدا کردند. و ... امروز شاید بیش از هر زمان دیگری جامعه اسلامی نیازمند احیای امر به معروف و نهی از منکر باشد. از این رو، در محرم حسینی بر آن شدیم تا در مورد مساله امر به معروف و نهی از منکر در جامعه با حجت الاسلام بهجت پور، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و محقق و مولف حوزوی به گفت وگو بنشینیم که حاصل آن را می خوانید:
امر به معروف و نهی از منکر مساله ای است که در دین مبین اسلام نسبت به آن سفارش فراوانی شده است، همه ما این فریضه را به عنوان مولفه ای می شناسیم که باید در شاکله جامعه اسلامی وجود داشته باشد با این حال در بسیاری از موارد این مهم به منصه اجرا نرسیده است. از نظر شما فقدان امر به معروف و نهی از منکر در شرایط مختلف چه اثرات سؤیی را برای سبک زندگی به همراه دارد؟
امر به معروف و نهی از منکر از هنجارهای تعریف شده در جامعه است. منکر از مسایلی است که جامعه پذیرفته و می داند که ناهنجار است و نباید شکل بگیرد و نسج پیدا کند. مثلا پدیده پاکدامنی جنسی می تواند در خانواده یا جامعه ای معروف باشد و ناپاکی و شرکت در برنامه های مبتذل یک ناهنجار به شمار آید.
طبیعی است در جامعه ای که تلاش برای ماندگاری یک هنجار خوب صورت پذیرد و موجبات پدید آمدن ناهنجاری در جامعه متوقف شود چیزی نمی گذرد که شرایط متفاوتی شکل گیرد. اما اگر عکس این مساله رواج یابد و معروف تبدیل به نا بهنجاری می شود یعنی هنجار به ناهنجار تبدیل شود این مساله تبدیل به خطر برای جامعه می شود. پیامبر(ص) فرمودند: «اگر جامعه ای ترک امر به معروف و نهی از منکر کند به تدریج هنجارها و معروف ها تبدیل به منکر و منکرها تبدیل به هنجار می شوند.» این پیش بینی حضرت رسول(ص) بوده است که امروز بعضا شاهد هستیم که در برخی موارد مساله امر به معروف و نهی از منکر دیده نمی شود!
در حوزه مسائل اقتصادی چگونه می توان امر به معروف و نهی از منکر داشت و اساسا نمود این مولفه در حوزه اقتصاد چگونه نتایجی را به بار می آورد؟
مساله امر به معروف و نهی از منکر نباید محدوده کوچکی از جهان ذهنی و اجتماعی ما را تشکیل دهد چراکه امر به معروف و نهی از منکر طیف وسیعی دارد؛ نباید فکر کنیم هنجارها صرفا در حوزه مباحث اخلاقی یا فردی و خانوادگی است. وقتی از هنجار و غیرهنجار سخن گفته می شود این هنجارها می تواند بسیار گسترده باشد، هنجارهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، خانوادگی همگی از گستره هایی محسوب می شوند که امر به معروف و نهی از منکر در آنها نمود دارد.
برای مثال در حوزه اقتصاد؛ می توان جامعه را بر پایه اسراف، زیاده خواهی و حرام خواری به شرط رضایت طرفین، اقتصاد بر پایه ربا، توسعه اقتصادی ولو به قیمت ضربه خوردن به هنجارها و ارزش های فرهنگی اجتماعی شکل داد.
این موارد تماما ناهنجاری است اما می شود جامعه ای در حوزه اقتصاد، به گونه ای نظام یابد که به تعبیر نویسنده غربی «حرص و آز و طمع برای توسعه اقتصادی، تا صد سال خدایان ما باشند تا به توسعه اقتصادی برسیم». یعنی با اینکه حرص و آز بد است ولی باید آن را هنجار صد ساله خود کنیم تا به توسعه برسیم.
گاهی شما یک اقتصاد شکل می دهید که بر پایه ضدارزش ها است، یعنی ضدارزش هایی که نباید هنجار شوند. اگر ترک امر به معروف و نهی از منکر کنیم، می بینیم که در عرصه سیاسی، مردم را به سمت اسراف و زیاده خواهی کشانده ایم، مردم را به سوی دنیاطلبی و تحمل رباخواری کشانده ایم، مردم را برای رسیدن به یک توسعه مادی به سوء استفاده از همه فرصت ها حتی فرصت های سیاسی و اجتماعی کشاندیم و همه این موارد لطمه خود را به نظام اجتماعی و هنجارهای اجتماعی ما وارد خواهد کرد. قطعا اگر نهی از منکر در این زمینه ترک شود و مردم نسبت به این پدیده ها از خودشان واکنش نشان ندهند ضربات زیان ناپذیری به بدنه اجتماع وارد می شود.
برای مثال بفهمند که سرقتی از بیت المال شده یا حقوق های نجومی از بیت المال برداشت شده است، یا در مثال دیگر ازدواج های اشرافی گسترش یافته و کسی دم نزند. یا برخی آنچنان برای تامین نیازهای منطقی شان دچار عسر و حرج هستند که ناچار به پدیده های خلاف اخلاق و عرف روی می آورند و کسی مشکلی را حل نکند و به منکرها بی توجهی شود.
اگر در چنین پازلی معروف ها به بهترین شکل بیان و حمایت شوند و در عین حال به دنبال رفع عوامل پدید آمدن منکرها باشیم در این صورت شرایط متفاوتی را شاهد خواهیم بود. لذا باید امر به معروف و نهی از منکر باشد که جامعه به شرایط ایده آل برسد.
شاید اکنون مبادرت به امر به معروف و نهی از منکر در نگاه اقشار مختلف مردم بیشتر به مساله حجاب بازگردد در حالی که همان طور که خودتان اشاره داشتید مولفه امر به معروف و نهی از منکر طیف گسترده ای دارد، با این مقدمه به نظر شما بایدها و نبایدهایی که در مورد این فریضه دینی باید مورد توجه باشد، چیست و در عین حال چگونه باید اقدام به این امر دینی کرد که به شکل صحیح در جامعه نمود یابد و به منصه ظهور برسد؟
ببینید پدیده ای مثل حجاب شاید جزو تبعات و نتایج یک سلسله از ناهنجاری هایی است که به تدریج در جامعه نهادینه شده است. برخورد با پدیده بدپوششی وقتی نتیجه بخش خواهد بود که شما بتوانید زمینه های انحراف در بخش پوشش را ببندید، وقتی در جامعه ما زمینه اشتغال جوانان حل نمی شود، نمی توان انتظار کار اقتصادی داشت. نمی توان انتظار داشت جوان بدون شغل و درآمد به دنبال تشکیل خانواده برود. نکته ای در فقه داریم که می گویند در نهی از منکر باید احتمال تاثیر بدهید. یعنی وقتی جامعه را از یک منکر نهی می کنید بدانید که این نهی کردن اثر می کند.
وقتی پدیده بدپوششی حداقل با سبک زندگی بخش قابل توجهی از مردم گره خورده است باید به دنبال عامل بود. مردم در مرحله حفظ شخصیت ایمانی دچار تزلزل روحی هستند. جامعه ما جامعه صبور و شکیبایی نیست، دختر به دلیل اینکه سن ازدواجش عقب افتاده ،نگران می شود و این نگرانی باعث می شود که خودش را را در قاب بدپوششی عرضه کند. باید کانون این نگرانی ها را اصلاح و شناسایی کرد و به دنبال رفع آن بود تا به طور طبیعی این اثر اجتماعی از بین برود. اگر به تدریج شخصیت ایمانی دختران را بالا ببریم به طور طبیعی نهی از منکر اتفاق می افتد. ما نتوانسته ایم در مقوله حجاب بگوییم که مثلا دختران بردبار باشند، شخصیت عفیف خود را نشان دهند چراکه بدپوششی مشکل آنها را حل نمی کند.
تصور کنید در این میان نهی از منکر هم نباشد. خانمی بدپوشش باشد و برخی هم در جامعه از این مساله استقبال کنند و برایشان بدپوششی مساله ای نباشد. از سوی دیگر برخی بانوان و دختران یا می خواهند دیده شوند و یا اضطراب های آنان سبب شده است که اینگونه در جامعه حاضر شوند و این حضور به این شکل در جامعه سبب آسیب بر قشر دیگر می شود.
همان طور که گفتم باید علل این مساله شناسایی شود، پدیده ای مثل پوشش اسلامی پدیده بسیار لازمی است، اصولا پوشش اسلامی نماد شخصیت ایمانی یک زن است و هرچه قدر که کامل تر می شود تجلی شخصیتی مسلمان، مومن، فرمانبردار از خدا، شکیبا و دارای قدرت گذشت از خود و ایثار از خود و مدیریت بر خویشتن را متجلی می سازد. این که در قرآن می فرماید: «پوشش تان را کامل کنید تا به عنوان شخصیت ایمانی شناخته شوید و مورد ازار قرار نگیرید» از همین بابت است.
پس پوشش اسلامی در واقع ثمره رسیدن به یک شخصیت است، باید تلاش کنیم که آن شخصیت را به عنوان «معروف ها» در جامعه گسترش دهیم تا این منکر بدپوششی به عنوان ناهنجار در جامعه سر بر نیاورد. وقتی نتوانیم معروف را گسترش دهیم به طور طبیعی با چنین زمینه های لغزشی مواجه می شویم، در نتیجه به نظر من حتی کسانی که می خواهند تمرکز روی پوشش اسلامی کنند، باید بدانند که پوشش اسلامی خود معلول یا نتیجه ای است از شخصیت سازی های ایمانی که متاسفانه در بسیاری از موارد در جامعه ما انجام نشده است، و چون آن شخصیت سازی صورت نگرفته با پدیده بدپوششی مواجه شده ایم.
اما مساله پوشش مساله شماره یک ما نیست، قطعا تثبیت و اصلاح آن مفید است اما مساله شماره یک نیست. امروز دارای حکومتی دینی هستیم و اگر احیانا در حوزه کار؟آمدی ها، جامعه احساس وجود سلسله ناهنجاری ها را کند قطعا جای ارزش ها جا به جا می شود.
برای مثال جامعه ببیند بی تدبیری در حوزه های مختلف وجود دارد، یا فضای برادری و همدلی نیست و مردم مشکلات هم را حل نمی کنند، افراد به حال خود رها شده اند؛ بنابراین وقتی صحبت از امر به معروف می شود اصولا تمرکز فقط روی مساله حجاب نیست. گاهی باید علت های مختلفی را بررسی کنیم تا بتوانیم معروف را در جامعه گسترش دهیم.
نظر شما