آیین های کهن عاشورایی از تعزیه سیار اراک تا جغجغه زنی انجدان

خبرگزاری شبستان // اراک

 

هنوز هم بعد از گذشت هزار سال از قیام عاشورا عشق و ارادت به ساحت اهل بیت (ع) علی الخصوص امام حسین (ع) در دل ها شعله می کشد و عاشقان آن حضرت را همچون پروانه ای گرد وجودش ذوب می کند.

 

فرقی ندارد ایرانی باشی یا خارجی چون قلمرو عاشقان اباعبدالله(ع) جهانی است و در هر گوشه جهان هر گروه یا دسته ای به سبک و سیاق همان منطقه برای وجود نازنین امام حسین(ع) عزاداری می کند.

 

آیین های کهنی مانند نخل گردانی و ساختن تکیه از جمله مراسماتی است که سبقه تاریخی داشته و هنوز هم در مناطقی از کشور انجام می شود این آئین‌ها نسبت به فرهنگ هر منطقه، استان یا قوم متفاوت بوده و از زمان گذشته تاکنون همواره در قالب هیئت‌های مذهبی، راه‌اندازی دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی و تکایا برگزار شده است.

 

آئین‌های محرم ریشه در فرهنگ هر استان و قوم داشته و نشانه علاقه و حس زیبایی‌شناسی مردم است و در استان مرکزی هم تا کنون 12 میراث معنوی استان مرکزی مرتبط با ماه محرم، تحت عنوان آیین های عاشورایی، در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

 

این آثار شامل تعزیه سیار اراک، تعزیه وفس، گرکان و تفرش، نخل گردانی شهرهای خمین، تفرش و نراق، مراسم علم گردانی روستاهای هزاوه اراک و عزالدین تفرش، آئین علم بران تفرش و نخل بران منطقه ترخوران تفرش و همچنین مراسم جغجغه زنی روستای انجدان است که به توضیح برخی از این مراسمات خواهیم پرداخت.

 

تعزیه سیار اراک

اراک به عنوان شهری که دارای قدمتی قاجاری است از شهرهایی بوده که تعزیه در آن برگزار می شده است. این تعزیه توسط دو محله حصار وقلعه در ایام ماه محرم اجرا می شده است.

 

 

در اجرای این مراسم دو گروه تعزیه خوان از دو محله اصلی شهر وارد بازار می شدند و برای آنکه صدای گروه اول مزاحم گروه بعدی نشود فاصله بین دو گروه را چندین پرچم و چلچراغ قرار می دادند.

 

تعزیه سیار تا سال 1342 دارای رونق خاصی در شهر اراک بود که به دلیل شرایط سیاسی حاکم بر کشور در آن سال تعطیل و مجددا بعد از پیروزی انقلاب در سال های 59 تا 61 از سرگرفته شد اما دوباره متوقف شد.

 

 

طی آخرین تلاش ها این آیین بعد از سی و دوسال وقفه در سال 92 مجددا احیاء شده و همچنان به عنوان یکی از آیین های محرم اجرا می شود.

 

در اجرای تعزیه سیار، اول نقاره زنان و شترها وارد بازار می شوند، بعد از آنان گروه سینه زنان و بعد از آن شبیه خوانان وارد می شدند و طول بازار را طی می کنند.

 

بازار شهر اراک به دلیل داشتن سقفی قوس مانند و انعکاس صدا در آن دارای فضای خوبی برای اجرای تعزیه است.

 

 

نخل گردانی خمین

 

این مراسم که دارای قدمتی 400 ساله است از صبح روز عاشورا آغاز شده و تا نیمه های شب شام غریبان ادامه دارد هزاران نفر از مشتاقان و ارادتمندان امام حسین(ع) در آن شرکت می کنند و به سینه زنی و نوحه خوانی می پردازند.

 

 

در این مراسم عزاداران نخل را از امامزاده ابوطالب خمین به سمت میدان پانزده خرداد و سپس به مکانی به نام چاله نخل در مرکز شهر انتقال می دهند و در طی این مسیر با عزاداری و نوحه خوانی به ساحت مقدس امام حسین (ع) ابراز ارادت می کنند.

 

این نخل شبیه به خیمه است که از چارچوب‌هایی به شکل چادر صحرایی ساخته می‌شود، پارچه‌های سبز و مشکی، سپر و شمشیر، کلاه خود و تصاویر معصومین(ع) زینت بخش این نخل بوده و  این نخل نمادی از خیمه امام حسین (ع) و یا تابوت آن حضرت است.

 

 

مراحل آماده سازی نخل تا روز عاشورا به این صورت است که عصر سومین روز از دهه محرم به نخل پارچه نو می پوشانند و روز چهارم آن را طناب ‌پیچ می‌کنند تا نخل استحکام بیشتری داشته باشد و در شب هفتم طره که همان پارچه‌های سبز است به قسمت پایین نخل بسته می‌شود و در شب هشتم نیز کتیبه‌های سوزنی که اسامی اهل بیت(ع) و یاران با وفای سیدالشهدا(ع) داخل آن حک شده است بر روی نخل نصب می‌شود ودر شب نهم و شب تاسوعا چادر مخصوص نخل کشیده می‌شود و شب عاشورا همه تجهیزات آن بسته می‌شود و نهایتا در صبح روز عاشورا پایه کش‌ها، چاچپ یا همان چادرشب و یا پارچه‌های مخصوص را از شانه تا کمر خود می‌بندند و کار تزئین نخل را انجام می‌دهند و آماده حرکت نخل به سمت چاله نخل می شوند.

 

همه خمینی هایی که در شهرهای اطراف ساکن هستند در این روز به خمین سفر کرده و در این مراسم با شکوه شرکت می کنند.

 

 

علم گردانی روستای هزاوه

 

مراسم علم گردانی هزاوه دارای قدمتی 300 ساله است که توسط هیئت سادات روستای هزاوه اجرا می‌شود و آغاز این مراسم با بیرون آوردن علم از محل نگهداری آن در امامزاده احمد(ع) هزاوه در شب اول ماه محرم است و عزاداران هیئت سادات هزاوه همگی با لباس‌های مشكی و شال‌های سبز در این مراسم شركت می‌كنند و علم عاشورا را به عنوان نماد رشادت علمدار كربلا در روز اول محرم آذین كرده و در میان سینه ‌زنان عزادار در بین محله‌های روستا به حركت در می‌آورند.

 

 

نحوه برگزاری این مراسم به این صورت است که علم به تک تک خانه ها رفته و در آن مردم نذورات خود را به علمدار برای کمک به هیات داده و دستمالی به علم می بندند و کسانی که مشکل یا حاجتی دارند، دستمالی از آن باز می کنند.

 

حرکت این علم در بین محله های روستا به این صورت است که در روزهای اول و دوم محرم در محله طره زار، پنجم و ششم محرم در محله سر آسیاب، هفتم محرم در محله‌های پایین و میان روستا و نهم محرم در محله‌های دیگر روستا به حركت درمی‌آید و هنگام علم گردانی هزاوه توسط هیئت سادات مردم محله‌های مختلف گوسفند و گاو قربانی كرده و به عزاداران این هیئت نذری می‌دهند.

 

 

این مراسم در روز عاشورا با بردن علم به تپه مبارک و عزاداری و سینه زنی ادامه دارد و نهایتا علم در میان سوگ و ماتم، دوباره به امامزاده احمد(ع) هزاوه برگردانده می شود.

 

جغجغه زنی انجدان

 

جغجغه زنی یکی از آیین‌های مرسوم این روستای تاریخی است و قدمت این آیین کهن به دوره تیموری و صفویه می‌رسد و مردم عزادار این روستا در روزهای نهم و یازدهم محرم آن را اجرا می‌کنند.

 

 

روز نهم محرم همزمان با تاسوعای حسینی مردم محله پایین انجدان با آیین‌های سوگ و عزا در قالبت هیئت حضرت علی اصغر(ع) به سمت محله بالا حرکت کرده و در حالی که ابزاری چوبی و خراطی‌شده به نام جغجغه را در دست دارند با نوایی موزون به جای کوبیدن بر سینه، آن را به هم می‌کوبند.

 

در این آیین یک مرشد و رهبر به قرائت نوحه‌های اصیل و خاصی می پردازد و مردم در پاسخ به نوحه‌ها با اشک و مویه جغجغه می‌زنند و در صبح روز یازدهم محرم نیز مردم سوگوار و عزادار محله علیا انجدان نیز بعد از مراسم روضه خوانی و عزاداری در قالب دسته عزاداری به سمت محله سفلی حرکت کرده و این آیین کهن را برگزار می کنند

.

 

همچنین عصر روز یازدهم محرم نیز کاروان عزای محله پایین نیز با عبور از کوچه های این روستا به عزاداری و جغجغه زنی پرداخته و خانه های مسیر حرکت این کاروان نیز با اسفند دود و پخش نذورات به استقبال این عزاداران می روند.

 

گزارش از لیلا آجرلی