ترجمه تفسیر طبری پدر تفاسیر زبان فارسی است

به گزارش خبرنگار شبستان، دکتر علی اشرفی صادقی، عضو فرهنگستان زبان ادب و فارسی در نشست اهمیت و جایگاه ترجمه طبری در ادب فارسی که دومین نشست تخصصی بخش ترجمه قرآن نوزدهمین نمایشگاه بین المللی قرآن کریم بود، گفت: ترجمه تفسیر طبری اولین ترجمه کامل قرآن به زبان فارسی است که تا قبل از این ترجمه هیچ ترجمه کاملی از قرآن به زبان فارسی وجود نداشته است.

وی با اشاره به دیدگاه برخی درباره ترجمه سوره حمد و آیه بسم الله الرحمن الرحیم از سوی سلمان فارسی اظهار کرد: اکثر قاطع ایرانیان غیر از خواص عربی از مفاهیم قرآنی اطلاع دقیق حاصل نمی کردند و به همین لحاظ به جلسات دانشمندان می رفتند و به تفسیر و ترجمه آیات به زبان آنها گوش می دادند.

صادقی حکومت سامانیان در ایران را اولین بنیانگذاران ترجمه قرآن به زبان فارسی خواند و خاطر نشان کرد: سامانیان این نیاز ایرانیان را که علاقمند بودند خودشان قرآن را بخوانند حس کردند و به همین دلیل عده ای از دانشمندان فارسی زبان ماورء النهر و بلخ و مناطق شمالی خراسان را جمع کردند و از آنها فتوا گرفتند که ترجمه قرآن به زبان فارسی مجاز است.

وی با بیان اینکه قرآن در نیمه قرن چهارم ترجمه شد بیان کرد: تا قرن سوم ظاهرا به فارسی دری کتابی وجود نداشت و تا اواخر دوره ساسانی زبان رسمی و دینی ایرانیان زبان پهلوی بود که بعد از فرو ریختن این سلسله تنها پشتیبان زبان پهلوی که حکومت و دین بود از بین رفت و عامه مردم دیگر به این زبان تسلط نداشته اند.

عضو فرهنگستان زبان ادب و فارسی با بیان اینکه بعد از این دوره غلبه با زبان فارسی دری بود، گفت: چون زبان فارسی دری زبان خاص خراسانیان و ماورء النهر بوده است، طبیعی است که آنها این اجازه را گرفته اند که قرآن به زبان مناطق زیر سلطه خودشان ترجمه شوند ومهم این اجازه بود که از سوی علماء اهل تسنن داده شد.

وی ادامه: طبعا وقتی این ترجمه بوجود آمد، راه برای ترجمه های دیگر باز شد و طبیعی است این ترجمه چون نخستین ترجمه بود هم اشتباه داشت و هم فصیح نبود.

صادقی با بیان اینکه تفسیر طبری مهم ترین تفسیر موجود در قرن ترجمه (قرن چهارم) بود، گفت: ظاهرا این طور است که تفسیر طبری ترجمه شده است و این ترجمه موجود برگردان دقیقی از آن است ولی این طور نیست زیرا این ترجمه برداشتی از تفسیر طبری عربی است و از آن اسناد و روایاتی که در متن عربی این تفسیر آمده است در این کتاب منعکس نشده است.

وی ادامه داد: ترجمه در فارسی آن عهد به این معنا که امروز به کار می بریم نبوده است، زیرا در حال حاضر ما ترجمه را به برگردان یک زبان از زبان دیگر معنا می کنیم، در حالی که آن موقع ترجمه یعنی شرح و تفسیر و در واقع ترجمه تفسیر طبری یعنی شرحی است از آن کتابی که به تفسیر طبری مشهور است.

عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی تصریح کرد: در واقع ترجمه تفسیر طبری گزارشی راجع به آن کتابی است که به تفسیر طبری معروف شده و باید به فارسی ماوراءالنهری یعنی بخارایی گزارش شده باشد.

وی با بیان اینکه در حال حاضر بیش از 30 نسخه از ترجمه تفسیر طبری موجود است که هیچ کدام کامل نیستند، گفت: اغلب هر کدام از این نسخه ها بخشی از تفسیر طبری را دارند و یکی از این نسخه ها که تقریبا کامل است نسخه ای است که در کتابخانه گلستان موجود است که شش جلد از هفت جلد این تفسیر را دارد.

صادقی با تاکید بر تصحیح جدی و منطبق بر ملاک ها و میزان های فن تصحیح برای تفسیر طبری، گفت: حبیب یغمایی تصحیح را در رابطه با این کتاب ارائه داده است که مبنایش نسخه گلستان است زیر به نظر یغمایی نسخه گلستان به نسبت کامل است.

وی ادامه داد: طبیعی است در هر تصحیحی مقداری اشتباه نیز صورت می گیرد و بی دقتی و بدخوانی نیز انجام می شود که این مختص تمام متون تصحیح شده است و گناهی بر مصحح نیست.

عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی با اشاره به مقالات نوشته شده درباره اشتباهات صورت گرفته در تصحیح این کتاب خاطر نشان کرد: بررسی هایی که به عمل آمده است نشان می دهد ویژگی هایی در نسخه گلستان ترجمه تفسیر طبری وجود دارد که متعلق به منطقه خراسان و ماوراءالنهر نیست.

وی با اشاره به مقاله ای از خود در همین زمینه گفت: چون کاتب نسخه گلستان اصالت یزدی دارد زبان این نسخه مربوطه به یزد و مناطق جنوبی است و کلماتی که در آن به کار رفته است مربوط به زبان پهلوی است که خاص مناطق جنوبی است و در واقع مقداری زبان این متن چاپی از زبان خراسان و ماوراء النهر بدور است.

وی اضافه کرد: در واقع این امر را یک فایده برای ادب فارسی بدانیم زیرا مقدار زیادی واژه و تلفظ های متفاوت برای ما در این زمینه باقی گذاشته اند.

صادقی تصریح کرد: ما بایستی از ترجمه تفسیر طبری تصحیحی داشته باشیم در اختیار مردم قرار دهیم که حداقل مقدر به متن اصلی نزدیک باشد و طبیعی است که این امر به صورت کامل امکان پذیر نیست زیرا ما باید برای این مهم نسخه هایی بدست آوریم که در قرن چهار نوشته شده باشد.

وی ادامه داد: چون ترجمه تفسیر طبری اولین ترجمه قرآن به زبان فارسی است باید مفسران و مترجمان نگاهشان علیرغم کاستی این کتاب به این ترجمه باشد.

عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی بیان کرد: بعد از اینکه راه برای ترجمه زبان فارسی باز شد مترجمین و مفسران زیادی پیدا شدند که در این زمینه یعنی ترجمه قرآن به زبان فارسی کار کردند که یکی از آنها تفسیر سورابانی است که معروف به تفسیر سورآبادی است.

وی با اشاره به ترجمه ها و تفاسیر وصورت گرفته از قرآن کریم به زبان فارسی از سوی مترجمان و مفسران اهل سنت گفت: ترجمه تفسیر طبری در بعضی از این تفسیرها اثر داشته است و بعضی از مفسرین اشاراتی به ترجمه تفسیر طبری داشته اند.

صادقی با اشاره به مهم ترین تفسیر شیعی قرآن به زبان فارسی خاطر نشان کرد: مهم ترین تفسیر شیعی به زبان فارسی «روضه الجنان» است که چندین بار چاپ شده است و بهترین چاپ اش در 20 جلد و از سوی دکتر یاحقی صورت گرفته است.

وی با بیان این که ظاهرا ترجمه تفسیر طبری در تفاسیر شیعی تاثیری نداشته است بیان کرد: محققین باید در این زمینه تحقیق کنند تا ببیند آیا ترجمه تفسیر طبری در روضه الجنان تاثیر داشته است یا نه؟

عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی با تاکید بر اهمیت ترجمه تفسیر طبری در ادب فارسی گفت: زبان فارسی در قرن چهار در آغاز راه پخته شدن برای بیان مقاصد علمی، فرهنگی و دینی به کار می رفت و در واقع از اسلام و معرف اسلامی تا قرن چهار چیزی نوشته نشده بود.

وی یادآور شد: اولین بار کتابها و رساله های علمی به زبان فارسی تالیف شد و سپس کتاب های دینی.

صادقی بیان کرد: وقتی به نوشته های ناصر خسرو که بیشتر جدلی و کلامی است نگاه می کنیم متوجه می شویم که ناصر خسرو با زبان فارسی درگیر است و مقداری از اصطلاحات عربی را نیز اقتباس کرده است و مقداری نیز خود اصطلاح ساخته است و ابن سینا و همچینین ابوریجان بیرونی تعدادی کلمه به زبان فارسی وارد کرده اند و در واقع با زبان فارسی برای بیان مطالب خودشان دست و پنچه نرم می کنند که بایستی این زبان به پختگی می رسید.

وی با بیان اینکه این زبان در قرن پنجم به پختگی رسید، گفت: تمام اصطلاحات و عبارت ما در کتب مذهبی از عربی گرفته شده است و این امری در آن دوران امری طبیعی بود.

وی با طرح این سوال که چرا باید به ترجمه تفسیر طبری بیش از اندازه توجه کنیم؟ یادآور شد: ترجمه تفسیر طبری نخستین کتاب تفسیر قرآن به زبان فارسی و همچنین نخستین ترجمه در این زبان است که همین ویژگی آن را به عنوان یکی از مهمترین میراث علمی ما ایرانیان مبدل کرده است.

پایان پیام/