به گزارش گروه اندیشه خبرگزاری شبستان: هر علمی که برای جامعه اسلامی سودمند باشد و در جهت تامین منافع و نیازمندی آن باشد علم دینی خواهد بود. به تعبیر دیگر علم اسلامی علمی است که ناظر به مسایل مورد نیاز جامعه اسلامی باشد و نیازی از نیازهای مسلمانان و جوامع اسلامی را رفع کند یا در راستای منافع آنان باشد.
بر این اساس علم اقتصاد زمانی اسلامی است که تئوری های تولیدی، توزیعی و مصرفی آن همگی درراستای منافع جامعه اسلامی باشد؛ مشکلات اقتصادی جامعه اسلامی را بتواند حل کند. شهید مطهری در برخی آثار خود با پذیرش چنین تلقی ای از علم دینی می گوید:
«هر علمی که به حال مسلمین مفید باشد و گرهی از کار مسلمین باز کند، آن علم فریضه دینی و علم دینی است. ما چرا نحو و صرف و لغت عرب را علوم دینی می دانیم؟ آیا جز از این راه است که نفع و فایده ای را در بردارد که موافق با منظور اسلام است؟ ... اساسا این تقسیم درستی نیست که ما علوم را به دو رشته تقسیم کنیم: علوم دینی و علوم غیر دینی؛ تا این توهم برای بعضی پیش بیاید که علومی که اصطلاحا علوم غیر دینی نامیده می شوند از اسلام بیگانه اند. جامعیت و خاتمیت اسلام اقتضا می کند که هر علم مفید و نافعی را که برای جامعه اسلامی لازم و ضروری است، علم دینی بخوانیم».
برخی از نویسندگان تصریح می کنند که پذیرفته ترین و ساده ترین تصویری که تاکنون از علم اسلامی ارائه شده است، همین تفسیر است. علم اسلامی علمی است که در خدمت آرمان ها و اهداف اسلامی باشد به همین دلیل برای اسلامی سازی جامعه شناسی چنین توصیه می کنند:
جامعه شناسی را به عنوان ابزاری مفید و کارآمد به کار بگیریم و با قدری تواضع و پذیرش کاستی هایی که ممکن است در این حوزه باشد بر اساس دغدغه ها و نیازها، علایق مذهبی و اسلامی مان، مسائل را انتخاب کنیم و درباره آنها با همه ظرفیت های روش شناختی جامعه شناسی به تحقیق و بررسی بپردازیم و نیز در مقام کاربرد و استفاده از دانش موجود جامعه شناسی و علوم اجتماعی از آنها در خدمت نیازها و آرمان های بومی و دینی مان بهره برداری کنیم.
به هر حال بر اساس این رویکرد، علم دینی ماهیتا هیچ تفاوتی با علم غیر دینی ندارد؛ تنها تفاوت آنها تفاوت در غایات و مقاصد این دو است. علوم انسانی موجود در صورتی که در خدمت غایات و اهداف دینی قرار گیرند، علم دینی خواهند بود و در صورتی که در خدمت اهداف و مقاصد غیر دینی باشند، غیر دینی خواهند بود. حسین العطاس در این باره می گوید:
«علوم اجتماعی صرفا یک وسیله و مجموعه ای از دانش است، بینش هایی که توسط برخی افراد می تواند علیه اهداف اسلام مورد استفاده قرار گیرد (و می توان از آنها در جهت تحقق اهداف اسلام کمک گرفت؛ بنابراین) بحث در مورد اسلامی کردن علوم اجتماعی، نوعی اشاعه گمراهی است».
کسانی که در تعریف علم، کفه غایت را سنگین تر می کنند، معتقدند علم اسلامی به علمی گفته می شود که از راه های متدهای مورد تایید اسلام به دست آمده باشد و در راستای غایات و اهداف اسلامی نیز باشد. بنابراین اگر علمی از راه متد تجربی یا عقلی یا شهودی و یا حتی نقلی به دست آمده باشد اما در راستای اهداف و غایات اسلامی نباشند، علم اسلامی نخواهد بود.
اینکه اسلام از علوم بی فایده و حتی از علوم مضر سخن می گوید، به همین معناست. یک چیز ممکن است علم باشد یعنی کاملا متدیک و ضابطه مند باشد؛ اما چون بی فایده است و یا مضر به اهداف و غایات اسلامی است، علم اسلامی نخواهد بود. در برخی روایات از علم بی فایده به خداوند پناه برده شده است. بر اساس آیات قرآن و روایات اسلامی علم سحر و همچنین علم انساب از مصادیق علوم بی فایده معرفی شده اند.
برگرفته از کتاب: مبانی علوم انسانی اسلامی،احمدحسین شریفی
نظر شما