حجت الاسلام محمدرضا حدادپور، پژوهشگر حوزه معارف اسلامی در گفت وگو با خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان در پاسخ به پرسشی درباره نمودهای عرفان اسلامی در روز عرفه، ابتدا به مراحل سیر و سلوک عرفانی اشاره کرد و گفت: اساسا مساله عرفان از سه بخش تشکیل می شود، در واقع نوعی ارتباط تنگانگ انسان با خود، ارتباط با پیرامون و ارتباط با مبدا عالم (خداوند متعال) را پی ریزی می کند. این مساله اگر در مرحله اول باشد به آن «خودشناسی» می گویند، اگر در مرحله دوم باشد به آن «جهان شناسی» می گویند اما اگر در مرحله سوم باشد «خداشناسی» نام دارد.
وی ادامه داد: انسان تا خودش را نشناسد نمی تواند به عنوان یک subject یا فاعل با عالم ارتباط برقرار کند و به بیان دیگر وارد پله دوم شود، ما تا وارد پله دوم نشویم به آثار قدرت خداوند سبحان پی نمی بریم و در نتیجه قادر نخواهیم بود تا از اسما و صفات الهی که در عالم تجلی پیدا کرده است به مبدا عالم برسیم. این سه مرحله دقیقا مراحل و مطالبی است که امام حسین(ع) در دعای عرفه بیان کرده است.
استاد دانشگاه مالک اشتر اصفهان تصریح کرد: در مرحله اول دعای عرفه، امام حسین (ع) خودشناسی می کنند، از جسم عنصری آغاز کرده و با عبارت «ان الذی» خود را بهتر معرفی می کند؛ سپس در مرحله دوم وارد مسایل مربوط به پیرامون و نظام عالُم می شوند، آنجایی که در رابطه با زمین و آسمان می گویند، در وادی سوم امام حسین(ع) با عبارات «انت الذی، انت الذی» وارد مبحث سوم به عنوان سومین گام یا مرحله عرفان اسلامی می شوند و نکته قابل توجه در مورد این مساله آن است که حضرت(ع) در مرحله اول به عنوان فاعل صحبت می کنند و در واقع خودشناسی را در این مرحله مطرح می کنند، در مرحله دوم به عنوان یک نفر که جهان را به شکل عارفانه ترسیم و توصیف می کند سخن می گویند که لازمه این امر آن است که فرد در دنیا و فضای مادیات آن هضم و غرق نشده باشد.
وی ادامه داد: اما در مرحله سوم حضرت سیدالشهداء(ع) بیان شان در مورد ارتباط میان بنده و پروردگار یک بیان حقیقی و بایسته است. قید حقیقی می گوید هرکسی در عالم سر جایش ایستاده است و مسئولیت اعمال اش را می پذیرد در عین حال باید حواس افراد به این مساله باشد که من به عنوان بنده همه کاره عالم نیستم و تقدیرات عالم به دست پرودگار است. اما از قید بایسته این مساله استفاده می شود که تا زمانی که الزامات رابطه «کلامی»، «قلبی» و «رفتاری» ما با خداوند سبحان، اصلاح نشود نمی توانیم با خداوند سبحان ارتباط برقرار کنیم؛ بنابراین، به یک نتیجه گیری کلی می کنیم که بر اساس آن دعای عرفه برای عرفا، درس عرفان و برای غیر عارفان درست معرفت شناسی است.
حجت الاسلام حدادپور در ادامه و در پاسخ به پرسشی در مورد اینکه چرا روز عرفه را عید نمی دانیم اما در بیان فضیلت هایش آن را کمتر از عید به حساب نمی آوریم، گفت: عرفه روز عید معرفی نشده چون عید تعریف دارد و طبق فرهنگ ما لازمه عید شادمان زیستن و شادمان بودن است، با این حال عرفه کمتر از عید هم معرفی نشده است چون روح عید تازه شدن است و این تازگی در کالبد بیمار بشریت توسط دعای زیبای عرفه دمیده می شود؛ اما اینکه چرا در روز عرفه بیشتر جنبه سوگوارانه وجود دارد علت آن است که طبق نقلی، خبر شهادت جناب مسلم در این روز به امام حسین(ع) رسید و حضرت دست یتیمی بر سر طفلان مسلم کشیدند.
مولف «شرح خطبه منای امام حسین(ع)» ادامه داد: اینکه وجهه سوگواری در عرفه پررنگ است چهار دلیل دارد، اول اینکه مسیر حرکت امام حسین(ع) مشخص شد، در واقع حضرت و همراهان شان از یک سو نمی توانستند به مدینه بازگردند و از سوی دیگر برای حفظ حرمت حریم مکه، ماندن شان در این شهر صلاح نبود در نتیجه باید راه سومی را انتخاب می کردند که آن راه سوم از کربلا می گذشت. مساله دوم اینکه باید اتمام حجت می شد برای کسانی که نامه برای امام حسین(ع) نوشته بودند. حضرت(ع) در روز عرفه فرمودند: «نامه هایی که از کوفه آمده را جمع کنید که با آن کار داریم»، در نتیجه روز عرفه ابتدای سوگواری ماست که امت اسلامی با کمال تاسف بر سر وعده وعیدهای خویش در نامه هایشان نماندند؛ اما سومین مساله اینکه اهالی کوفه با تنها گذاشتن مسلم این پیام را داده بودند که ما جانشین یا زعیم و یا فقیه نمی خواهیم بلکه به خود امام عصر نیاز داریم که منظورشان امام حسین(ع) بود و این یکی از مصائبی است که همواره امت را تهدید می کند و ما به این خاطر به سوگ می نشینیم که امتی که سفیر و ولی فقیه امام زمان اش را در سال 61 هجری، تنها گذاشت و حفظ نکرد چگونه ادعا می کند که امام زمان اش را می تواند حفظ کند؟ همچنین چهارمین عامل در پیوند عرفه با واقعه کربلا به خاطر خطبه ای بود که امام حسین(ع) بعد از دعای عرفه برای حضار قرائت کردند.
این محقق ادامه داد: این خطبه در کتاب «مدینه تا کربلا» نوشته مرحوم نجمی آمده است. حضرت(ع) بعد از دعای عرفه رو به حضار که جمعیت وسیعی بودند نموده و شروع به تبیین شرایط کردند و گفتند: من خبر شهادت سفیرم را شنیدم. او را تنها رها کردند. ما نمی توانیم در مکه بمانیم چون حریم حرم حفظ نمی شود و نمی توانیم به مدینه بازگردیم چون ممنوع الورود به آن شهر هستیم؛ ما چاره ای نداریم جر اینکه پا در راهی بنهیم که تقدیر ماست و تقدیر ما به طرف کوفه است. یعنی امام حسین(ع)حتی مقصد را هم معین کردند(راوی می گوید همانجا تعداد قابل توجهی از حضرت(ع) جدا شدند و حضرت(ع) با کاروان شان شبانه از آنجا به سمت کوفه حرکت کردند، بنابراین پیوند عظیمی که میان عرفه و کربلا وجود دارد به این دلایلی است که عنوان شد.
معاویه به هر طریق شرایط را برای پیروان اهل بیت(ع) سخت کرده بود
وی با اشاره به وضعیت آن روز جهان اسلام اظهار کرد: معاویه چند سال قبل از اینکه به درک واصل شود، چهار بخشنامه را صادر کرد که این چهار بخشنامه شرایط را برای اهل بیت(ع)، شیعیان و مخصوصا مردم مدینه به شدت سخت کرده بود. امام حسین(ع) در سال آخر حکومت معاویه بود که همه بزرگان و رجال و نخبگان ساسی بلاد مسلمین را در صحرای منا جمع کردند و برایشان خطبه مفصلی خواندند، تعبیر ما از این خطبه آن است که حضرت اباعبدالله الحسین(ع) برای آنکه آنها را از خواب بیدار کنند اصطلاحا تا به قیامت به صورت آنها خون پاشیدند. امام حسین(ع) تا قیامت با خون خودشان و با این حرکت به صورت خواب آلود بشریت و به خصوص نخبگان جهان اسلام در آن زمان خون پاشیدند تا بیدار شوند. از این رو، این خطبه به مثابه بیدار کردن بشریت تا قیامت است.
نظر شما