خبرگزاری شبستان- تبریز:
شهر تبریز به عنوان شهر نمونه گردشگری کشورهای اسلامی در سال ۲۰۱۸ در اجلاس کارشناسان ارشد نهمین کنفرانس وزیران گردشگری کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اسلامی که در شهر نیامی پایتخت جمهوری نیجر برگزار شد، انتخاب شد.
انتخاب شهر نمونه گردشگری کشورهای اسلامی از سال ۲۰۱۵ و به پیشنهاد سازمان کنفرانس اسلامی معروف به سازمان همکاری کشورهای اسلامی کلید خورد؛ این سازمان که با ۵۷ کشور، دومین سازمان بین دولتی پس از سازمان ملل متحد است، از تمامی کشورهای عضو درخواست کرد به منظور معرفی شهرهای نمونه گردشگری جهان اسلام، یکی از شهرهای خود را به عنوان نماینده آن کشور معرفی کنند که شهرهای تبریز و یزد با توجه به ظرفیت ها و شرایط مد نظر این سازمان به عنوان نماینده جمهوری اسلامی ایران معرفی شدند.
پیش از این شهرهای «قدس» و «قونیه» به ترتیب به‌عنوان شهرهای نمونه گردشگری سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ انتخاب شده بودند و اجلاس اخیر کارشناسان ارشد گردشگری این سازمان شهرهای مدینه منوره و تبریز به عنوان شهرهای نمونه گردشگری برای سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ برگزیده شدند.
شاخص های انتخاب شهر نمونه گردشگری جهان اسلام
بر اساس آمار، رشد گردشگری داخلی تبریز در سال 1393، 25 درصد و رشد گردشگری خارجی این شهر ۳۵ درصد بوده و وجود آثار تاریخی فرهنگی اسلامی، میزان توسعه یافتگی زیرساخت‌ها و وجود روستاهای هدف گردشگری از جمله شاخص های انتخاب این شهر به عنوان شهر نمونه گردشگری اعلام شده است.
شهر تبریز پیش از این هم در مهرماه سال گذشته، با هنر فرش خود در عرصه جهانی درخشید و «شهر جهانی بافت فرش» شد که این عناوین علاوه بر افتخار فرهنگی معنوی و معرفی و پررنگ شدن نام تبریز و ایران در جهان و بین کشورهای اسلامی، پیامدهای مثبت مستقیم و غیرمستقیم در رونق گردشگری و به دنبال آن رونق اقتصادی کشورمان را به دنبال دارد.
تبریز در گذشته، همچون این روزها برای کشورهای منطقه و اروپا نام آشنا بوده است، به طوری که این شهر از ادوار گذشته به دلیل قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم یکی از مهم ترین مراکز بازرگانی، تجارت و سرمایه ایران در جهان مطرح بوده است و از این رو، باید از وجود این همه ظرفیت در شهر تبریز برای شکوفایی و رفاه مردم این منطقه استفاده شود.
وجود بزرگ ترین بازار سر پوشیده جهان که از سوی یونسکو ثبت جهانی شده در شهر تبریز از جمله دیگر ظرفیت‌های این شهر برای جذب گردشگر است، این شهر آثار تاریخی و موزه‌های غنی دیگری دارد که می توان با اطلاع رسانی به موقع و درست این شهر را بیشتر به جهانیان معرفی کرد.
انتخاب شهر تبریز به عنوان شهر نمونه گردشگری کشورهای اسلامی در سال ۲۰۱۸ بهترین فرصت برای معرفی بخش‌های مختلف این منطقه در عرصه های مختلف طبیعی و گردشگری، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی است، که متولیان این امر نباید از این فرصت به دست آمده غافل شوند.
تبریز با قدمت کهن و تمدنی غنی به علت واقع شدن در مسیر جاده ابریشم(ایپک یولو)، بزرگ ترین بازار سرپوشیده جهان، مهد سرمایه گذاری و تجارت داخلی و بین‌المللی، دروازه تجارت ایران، قطب صنعت خودروسازی و قطعه سازی ایران، کسب مقام اول در بخش جذب سرمایه‌گذاری خصوصی، ساخت ساختمان های مدرن و زیبا، برج سازی، زیباترین و مدرن ترین شهر ایران، انتخاب بهترین شهر برای زندگی، امن ترین و پاک ترین شهر، خواهرخواندگی با چندین شهر خارجی، نخستین پایتخت تشیع در جهان اسلام، شهر بدون گدا، وجود نویسندگان و شعرای مشهور جهانی، آب و هوای خوب، آثار تاریخی و گردشگری فراوان، صنایع دستی و ... زیرساخت‌ها و بسترهای اولیه را برای ورود شهر تبریز به عنوان زیباترین و توسعه یافته ترین شهر جهان اسلام فراهم کرده است.
نمود معماری مهم ترین مکان گردهمایی مسلمانان در تبریز
اما وقتی عنوان «شهر نمونه گردشگری جهان اسلام» پیش می آید، نام برخی مکان های معنوی و مذهبی، برجسته تر می شود و می تواند نقش اساسی را برای گردشگران مسلمان بازی کند که از جمله آن ها مساجد، تکایا، امامزادگان و حتی حسینیه هاست.
برخی مساجد شهر تبریز به دلیل دارا بودن ویژگی های خاص، می تواند برای برخی گردشگران جالب باشد، حتی برپایی برخی مراسم از جمله عزاداری ماه های محرم و صفر، ماه مبارک رمضان و ... از جمله ویژگی های فرهنگی دینی خاص این منطقه به شمار می رود که باید در سال ۲۰۱۸ روی آن ها تمرکز کرد.
مساجد به عنوان یکی از مهمترین مکان های گردهمایی در شهرهای ایران و نشانه بارز اسلام و ایمان این کشور پس از سقوط سلسله ساسانی مهمترین عنصر اجتماعی شهر ها و معماری محسوب می گردند؛ پس از فتح ایران در ۲۲هجری به دست اعراب تبریز نیز دستخوش تغییرات اجتماعی و فرهنگی شد و این تغییرات و نمود معماری آن در دوره ایلخانی و تیموری به اوج خود رسید که آثار زنده آن هنوز در تبریز خودنمایی می کند.
مساجد زیبایی چون مجموعه ارک علیشاه و مسجد کبود نشانه های حیات اسلامی درخشان شهر تبریز می باشد که در این گزارش با برخی از مساجد قدیمی تبریز آشنا می شویم.
مسجد علیشاه
قدمت این مسجد مربوط به دوره ایلخانی است که در خیابان امام، اول خیابان شهید طالقانی تبریز قرار گرفته است؛ بخشی از ایوان جنوبی ارک علیشاه که پس از زلزله های مهیب تبریز باقی مانده نشان از مجموعه ای عظیم دارد که ویران گشته است. بنابر گمانه زنی های باستان شناسی و معماری گنبد این ایوان بزرگتر از ایوان مداین بوده و گردشگران را همواره مدحوش زیبایی و عظمت خود می کرده و عظمت این بنا بارها در کتب تاریخی ذکر شده است.
ارک علیشاه تبریز یکی از آثار معماری نظامی عهد قاجاری و از اسناد عینی و مدارک مادی بر جای مانده از جنگ‌های ایران و روس است که در تمامی گزارش های تاریخی عهد قاجاریه از آن با عنوان ارک شهر و قلعه تبریز یاد شده است.
مسجد استاد شاگرد
قدمت این مسجد به دوران ایلخانی باز می گردد و در خیابان فردوسی سابق در محله قدیمی مهادمهین پشت دبیرستان دخترانه بنت الهدی واقع شده است.
بنای ابتدایی این مسجد در دوره ایلخانی به دستور خان زمان ساخته شده است که در کتب تاریخی به سرعت ساخت آن و به تکلف آن در دوران خود اشاره بسیار شده است؛ بنای این مسجد در دوره قاجار و عباس میرزا بازسازی شده و تغییرات بسیاری داشته است.
وجه تسمیه مسجد استاد و شاگرد به دلیل خطاطی هایی است که توسط عبالله صیرفی خطاط مشهور دوره ایلخانی و شاگردش انجام شده است.
مسجد کبود
قدمت مسجد کبود نیز به دوره تیموری- قره قویونلو برمی گردد که در خیابان امام، جنب موزه آذربایجان واقع شده است.
مسجد کبود یا «گوی مسجید» به دوره تیموری تعلق دارد که در زمان جهانشاه، از فرمانروایان قره قویونلو، که تبریز را پایتخت خود قرار داده بود، به اراده صالحه، دختر جهانشاه آغاز شده و با استناد به کتیبه برجسته سردرب آن در سال ۸۷۰ ه.ق ساختمان آن به اتمام رسیده است.
این مسجد در گذشته به عمارت مظفریه معروف بوده است که در طاق نمای سردرب هم این نام به چشم می خورد و این نام به دلیل پیروزی ها و فتوحات فراوان جهانشاه بوده است؛ نام دیگر آن فیروزه اسلام است که این نامگذاری به دلیل رنگ کاشی های معرق ظریف نمای خارجی و داخلی آن بوده که اغلب رنگ فیروزه ای داشتند.
دیگر نام آن، مسجد کبود می باشد که به دلیل کاربرد کاشی به رنگ های لاجوردی و آبی بوده است؛ یک نام دیگر آن مسجد جهانشاه است، زیرا در زمان ابوالمظفر جهانشاه ساخته شده است.
مسجد جامع تبریز
قدمت این مسجد به دوره سلجوقی بازمی گردد و در داخل بازار بزرگ تبریز واقع شده است؛ مسجد جامع تبریز که در کتب تاریخی از آن به عنوان جامع کبیری نیز یاد شده از ابتدای تاسیس مسجد جامع شهر و بازار تبریز بوده است.
قدیمی ترین بخش آن شبستان وسیع و تاق و گنبدهای استوار بر ستون های هشت گوش آجری آن می باشد، این مسجد در دوره ایلخانی مورد توجه و مرمت قرار گرفت که محراب گچ بری آن یادگار مغولان می باشد.
همچنین در دوران آق قویلون ها گنبدی زیبا مزین به کاشی کاری های معرق در آن ساخته شد که همچنان پا برجاست ولی بنای کلی امروزی مسجد بعد از زلزله در دوران قاجار مرمت و ساخته شده است.
مسجد مقبره
قدمت این مسجد نیز متعلق به عهد صفوی و در بازار کفاشان بازار تبریز قرار گرفته است؛ این مسجد به دلیل وجود مقبره استاد مرمت کار آن میرزا مهدی قاضی طباطبایی به مسجد مقبره مشهور است.
این بنا در دوره صفوی با نام مسجد شاه ساخته شده است که پس از زلزله مهیب تبریز سقف مسجد فر می ریزد و توسط میرزا مهدی قاضی طباطبایی بر روی ستون های سنگی خوش تراش مرمت و از نو ساخته می شود.
مسجد چهار منار
قدمت این مسجد ۷۰۰ ساله به زمان سلجوقیان می رسد و یکی از قدیمی ترین مساجد تبریز است، این مسجد زیبا در نزدیکی کاروانسرای میرزا ابوالحسن واقع شده و به همین دلیل از رفت و آمد زیادی برخوردار بوده و تلاش های زیادی برای حفط و احیای آن صورت گرفته است.
مسجد سید حمزه
مسجد و بقعه امام زاده بقعه امام زاده سید حمزه در سال ۷۱۴ هجری ساخته شده است، صاحب بقعه با ۱۶ واسطه نسبش به امام موسی بن جعفر(علیه السلام) می رسد. نمونه های حجاری ظریف باقی مانده از این بقعه نشان دهنده عظمت بنای اولیه آن است. تاق مرمرین در صحن مدرسه که از چهار قطعه مرمر بزرگ تشکیل و در پیشانی آن آیه ای از سوره الحجر حک شده از این جمله است.
نمای تاق مرمرین در ورودی بقعه از شاهکارهای حجاری دوره صفویه و آینه بندی های طاق بالای صندوق قبر امامزاده بسیار چشمگیر است.
مسجد ظهیریه
این مسجد در جانب غربی بقعه سید حمزه واقع شده است، زیبایی این مسجد به گنبد بدون ستون ۲۰ در ۸ آن می باشد. این مسجد در دوره نادر شاه بازسازی و مرمت شده است.
مسجد حسن پادشاه
در باب معرفی مسجد حسن پادشاه همین بس که «اولیا چلبی» که در سال ۱۰۵۰ ه . ق از مسجد حسن پادشاه دیدن کرده در توصیف این مسجد می نویسد:« ..این مسجد را سلطان حسن آق قویونلو بنا کرده است … بنای این مسجد یکی از شاهکارهای هنر معماری است. گنبدهای آن همه کاشی کاری شده و از چهار سو دارای منافذی هستند که با سنگ های مرمرین مزین و مشعشع گردیده اند.»
امروزه از مسجد حسن پادشاه، ازآن همه سنگ تراش و رخام و کاشی جز تعدادی اندک باقی نمانده است، زیرا اوایل قرن حاضر در محل حسن پادشاه، مسجدی با ستون های چوبی و سقف مسطح برپا شد که هنوز مورد استفاده اهالی است.
مسجد صاحب الامر
مسجد صاحب الامر یا مسجد شاه تهماسب در زمان شاه تهماسب یکم ساخته شده است و دوبار یکی در دوران حمله غثمانی و بار دیگر در زلزله مهیب تبریز ویران شده است. از بنای اولیه آن دو تاق مرمرین و سنگ نبشته مرمرین سوره الجن باقی مانده است، از لحاظ معماری گنبد و مناره های این مسجد با دیگر مساجد متفاوت می باشد؛ از بنای این مسجد امروزه به عنوان موزه قرآن و کتابت استفاد می گردد.
مسجد قراملک
این مسجد که ترکیبی زیبا از چوب و آجر و شیشه های رنگی می باشد در دوره صفویه با معماری ساده ای ساخته شده است. این مسجد در دوره قاجاریه مورد مرمت قرار گرفته ولی به دلیل عدم رسیدگی رو به ویرانی بود و با مرمت های امروزی روحی تازه گرفته است.
جاذبه های توریستی مساجد
اما به نظر می رسد، با وجود چنین پشتوانه تاریخی و معماری مساجد در شهر تبریز، این مهم از دید متولیان «تبریز؛شهر نمونه گردشگری جهان اسلام» به دور مانده و تعریف خاصی برای جایگاه مساجد تبریز، برای گردشگران اسلامی نشده است.
از طرفی اهمیتی که به دیگر پتانسیل های شهر تبریز از جمله موسیقی و ... در تبریز 2018 از سوی متولیان شهرداری داده می شود، به مراتب بیش از اهمیت این مکان های مقدس است.
مساجد یکی از مهم ترین جاذبه های گردشگری کشور ترکیه محسوب می شوند که از جمله آن ها مسجد آبی (مسجد سلطان احمد) و مسجد ایاصوفیه مکان هایی هستند که هر توریستی قطعا در سفر به این کشور از آنها بازدید می کند؛ اما در کشور اسلامی ایران، کمتر به جاذبه توریستی مساجد توجه کرده ایم که بیم این مساله در تبریز ۲۰۱۸نیز می رود.
با این ویژگی‌ها و ظرفیت هایی که امروز در شهر اولین ها وجود دارد و یا در آینده نزدیک به امکانات زیرساختی این شهر افزوده خواهد شد، شهر تبریز می تواند در بین شهرهای ایران، به عنوان اولین شهر جهانی توسعه یافته و زیبا لقب بگیرد.
تبریز در طول تاریخ کشورمان همواره شهری پیشتاز در عرصه های مختلف چون در حوزه شهری، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی بوده که معادلاتش با تمام شهرهای جهان و حتی دیگر کلان شهرهای کشورمان متفاوت بوده است؛ رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران نیز این شهر را قلب آذربایجان و آذربایجان را «سر ایران» نامیده اند.
گزارش از بیت اله احمدی
نظر شما