زنان بومی منطقه بلوچستان، یگانه خالقان سفال کلپورگان

خبرگزاری شبستان// سیستان و بلوچستان

در منطقه بلوچستان که یکی از مناطق کهن ایران زمین به شمار می رود تولید سفال کلپورگان قدمتی به بلندای تاریخ دارد اما از هزاران نفر هنرمند چیره دست و فعال این بخش فقط عده ای معدود در حوالی شهرستان های سراوان، نیکشهر و سرباز باقیمانده اند.

 
سفال کلپورگان که سرخی رنگش را از آتش کوره گرفته است با اشکال مختلف قدمتش به دوران ماقبل تاریخ بازمی گردد و طرح و نقش های سیاه رنگ روی آن هنر دستان ماهر و صنعتگر زن بلوچ است.

زنان بومی منطقه بلوچستان که یگانه خالقان سفال کلپورگان هستند این هنر را سینه به سینه از نیاکان خود فراگرفته و به ارث برده اند و اکنون شمار زنانی که به این صنعت اشتغال دارند رو به کاهش است؛ چرا که به دلیل درآمد اندک و سختی کار نسل جدید رغبتی برای فراگیری این هنر ناب ندارد.

این نوع سفال که خاص روستای کلپورگان واقع در 25 کیلومتری شهرستان سراوان در جنوب شرقی ترین نقطه ایران است به سبب نوع ساخت منحصر به فرد، شباهت زیاد با نمونه های بدست آمده از کاوش های باستان شناسی در هزاره سوم پیش از میلاد شهرت دارد.

اکنون تنها کارگاه فعال و باقیمانده این هنر در ورودی روستای کلپورگان واقع شده و بیشتر زنان هنرمند بلوچ در همان محل آثار خود را تولید و در معرض دید عموم برای فروش قرار داده اند، کیفیت و کمیت آثار تولیدی خود به خود این مکان را مبدل به موزه ای زنده کرده است بطوریکه می توان روند تولید تا فروش یکی از با ارزش ترین سفال های دنیا را از نزدیک به نظاره نشست.

در این کارگاه، زنان صنعتگر بدون استفاده از چرخ سفالگری و با نشستن بر روی زمین و چرخاندن ظرف دایره شکلی توسط انگشتان یک پای خود و طراحی گل با دست به طور همزمان سفال را می سازند.

این روند تولید که بسیار سخت و وقت گیر است علاوه بر دستان نیک پنجه، نیاز به پاهای هنرمند نیز دارد و از این حیث در دنیا بی نظیر است.

ماده اولیه سفال از نوعی خاک تهیه می شود که از منطقه ای به نام 'مش کوتک' در حوالی روستای کلپورگان بدست آمده و این خاک را با دوغ آبی مخلوط می کنند تا به گل تبدیل شود.

زنان هنرمند، گل را به اشکال مختلفی چون کاسه، کوزه، جام، قدح، پارچ، لیوان، قلیان، زغال دان و غیره که برخی از آنها قدمتی چند هزار ساله دارد در می آورند.

به عنوان مثال زرتشتیان در ایران باستان و حدود چهار هزار سال پیش از زغال دان سفالی کلپورگان برای دود کردن اسپند و مواد خوشبو در آیین دفن مردگان خود استفاده می کردند.

سفالگر برای تزیین سطح سفال ها از مایعی قهوه ای رنگ که نتیجه در هم آمیزی آب با تیتوک (نوعی اکسید آهن که از کوه های 'بیرک' در حوالی روستای کلپورگان یافت می شود) استفاده کرده و به کمک یک تکه نازک از چوب درخت خرما، طرح مورد نظر را بر روی سفال نقش می زند.

در نهایت اشکال گلی وارد کوره شده و پس از چند ساعت، سفالی سرخ رنگ با نقوش سیاه رنگ بر روی آن تولید می شود.

سفال کلپورگان اشکال متنوعی دارد و سفالگر سفال هایی با اشکال نمادین سر حیوانات، بخوردان هایی به شکل انار، حیواناتی از جمله شتر و اسب می سازد.

تمامی تزیینات سفالینه ها نمادهای تجریدی و ذهنی است که نسل به نسل به یادگار مانده و گاه حکایت از خواهش های روحی هنرمند و گاه نشان از اعتقادات و باورهای نشات گرفته از محیط دارد.

فرآیند تولید و ساخت سفال کلپورگان کاری وقت گیر، بسیار مشکل و طاقت فرساست و به سبب فقدان حمایت کافی از صنعتگران این عرصه و فراهم نشدن زمینه توسعه این صنعت، هنر ارزشمند و منحصر به فردی که نقشه اش فقط در صندوقچه اسرار و قلب زن بلوچ جای گرفته است رو به نابودیست.
 

 پایان پیام/