نجات فرهنگ در گروی مهندسی فرهنگی است

به گزارش گروه اندیشه خبرگزاری شبستان به نقل از رادیو «گفت وگو»،  برنامه « گفت وگوی فرهنگی » با موضوع «نوسازی فرهنگی، بایدها، نباید و جهانی شدن» با حضور عباس اسدی، عضو هیأت علمی ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی و حسین خزایی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگی و اندیشه اسلامی روی آنتن رادیو گفت و گو رفت.

در ابتدای این برنامه، حسین خزایی درباره مفهوم نوسازی فرهنگی گفت: نوسازی فرهنگی به ویژگی های فرهنگ باز می گردد. فرهنگ یک مفهوم عام و یک مفهوم خاص دارد؛ یعنی فرهنگ به عنوان دستاورد فنی و معرفتی انسان در تمام جوامع شناخته می شود اما در جوامع کوچک به صورت ساده یا پیچیده وجود دارد. با وجود عام بودن، فرهنگ هر گروه، اجتماع و خرده فرهنگی خاص است. 

خزایی ادامه داد: در معنایی دیگر فرهنگ متغیر اما ثابت است؛ یعنی تمامی پدیده های اجتماعی متناسب با مقتضیات زمان و مکان، نیازهای اجتماعی، اختراعات، تجربه و مهاجرت ها دستخوش تغییر و تحول می شود اما وجه ثابتی در این میان وجود دارد. این فرهنگ در مهاجرت هایی که از فرهنگ های مختلف صورت می گیرد، ممکن است عناصری را بپذیرد و دفع کند یا بخش هایی از آن نیاز به ترمیم داشته باشد.

وی با اشاره به اینکه برخی از فولکلورهای ما شاید به فرهنگ اسکیموها برمی گردد، عنوان کرد: اسکیموها معتقدند انسان ها دو جزء اسمی و جسمی دارند و مثل ما که می گوییم روح غیرقابل تغییر است، آن ها نیز معتقدند جزء اسمی انسان ها تغییر نمی کند. این مسأله هیچ پیش زمینه معرفتی در فرهنگ ما ندارد اما در ادبیات عامیانه ما چیزی با این مضمون دیده می شود. به عنوان مثال کسی که می خواهد کار شاقی انجام دهد، به او می گویند:" اگر بتوانی این کار را انجام دهی اسمم را عوض می کنم" و این برگرفته از این فرهنگ است.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگی و اندیشه اسلامی خاطرنشان کرد: فرهنگ شرق و غرب در دوره ای بنا به اقتضائات قدرتی از شرق به غرب منتقل می شد و در زمان حاضر این معادله معکوس است. برای نجات فرهنگ نیازمند مهندسی فرهنگی هستیم؛ چون فرهنگ چنداضلاعی است که تنها بخشی از آن در قالب مولفه های مادی می گنجد اما بخش بزرگ آن مانند کوه یخ در طبقه های زیرین حیات فرهنگی نهفته است. 

خزایی یادآوری کرد: توصیف لایه ای علت ها به این قائل است که مسائل اجتماعی و فرهنگی بخش رویی و زیرین دارند و سه چهارم آن از قبیل اسطوره ها و مباحث اجتماعی جزو لایه های پنهان هستند. هنگام مهندسی فرهنگی حتما باید به این لایه های فرهنگی توجه کنیم. 

وی با اشاره به اینکه در مباحث فرهنگی، مباحث فرهنگ پیشرو و پیرو داریم، افزود: لزوما فرهنگ پیشرو به معنای فرهنگ غنی، والا و متعالی نیست و چه بسا ضعیف باشد اما ممکن است شیوه انتقال به قدری زیبا باشد که ما خواهان آن فرهنگ غیرمتعالی باشیم. نوع رسانه ای کردن این فرهنگ ها ممکن است بدون داشتن پشتوانه معرفتی آن ها را تبدیل به فرهنگ پیشرو کند. 

در ادامه عباس اسدی در توصیف مفهوم فرهنگ بیان کرد: فرهنگ مجموعه ای از ارزش ها، آداب و رسوم و سنن است که در تمام جوامع وجود دارد و از جامعه ای به جامعه دیگر متفاوت است. 

وی افزود: فرهنگ مطابق با گذر زمان تغییر می کند و یکی از عوامل نوسازی فرهنگی تحول جوامع انسانی است که براساس ارتباطات اتفاق می افتد. این ارتباطات ممکن است مستقیم، غیر مستقیم یا از طریق رسانه ها باشد و هرچه قدر مبادلات فرهنگی بیشتر باشد ممکن است آداب و رسوم تحت تأثیر قرار گیرند. وقتی یک فرد روستایی به شهر می آید و با آداب و رسوم شهر آشنا می شود، هنگام بازگشت ممکن است تحت تأثیر آداب و رسوم شهر باشد.

عضو هیأت علمی ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه نوسازی فرهنگی ناشی از ارتباطات بشری است، توضیح داد: نوسازی فرهنگی یعنی اینکه بتوانیم فرهنگی را به روز و کارامد کنیم. اکثر اوقات فرهنگ را به روز می کنیم اما کارامد نمی شود. 

وی با ذکر مثالی ادامه داد: ممکن است در کشوری فردی با لباس نامناسب به خیابان بیاید و بخواهیم در کشورمان پیاده کنیم اما با آداب و رسوم ما هماهنگ نیست. هر زمان از مدرنیته صحبت می کنیم، بیشتر مفهوم اقتباس فرهنگ از غرب به فکرمان می آید اما این اقتباس می تواند از شرق هم باشد. 

اسدی در رابطه با مبحث تبادل فرهنگی اظهار کرد: وقتی جوامع فرهنگ خود را صادر و از جوامع دیگر وارد می کنند، تبادل مساوی است اما زمانی این تبادل فرهنگی به گونه ای باشد که فرهنگ کشور مقابل را نپذیریم، امپریالیسم و سلطه فرهنگی اتفاق می افتد که رسانه یکی از ابزارهای آن است. 

عضو هیأت علمی ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی گفت: در نوسازی فرهنگی تبادل فرهنگی صورت می گیرد که در اکثر اوقات فرهنگ از کشوری وارد می شود و سعی در نهادینه کردن خود و از بین بردن ارزش های فرهنگی کشور مقصد دارد. به عنوان مثال، ولنتاین کشورهای اروپایی در کشورمان نهادینه شده اما به مولفه های فرهنگی خودمان توجه نشده است. 

گفتنی است برنامه گفت وگو فرهنگی  از شنبه تا چهارشنبه ساعت 20:00 روی آنتن شبکه رادیویی گفت و گو می رود و علاقه مندان می توانند برای دسترسی به فایل صوتی  به سایت شبکه مراجعه کنند.