حمیدرضا نعیمی نمایشنامه نویس، درباره ویژگی های نگارش نمایشنامه های دینی مذهبی، به خبرنگار تئاتر شبستان گفت: نوشتن نمایشنامه درباره رخدادهای دینی و تاریخی که در آن با چهره های مقدس دینی و مذهبی مواجه ایم، دشواری های بسیار عجیب و پیچیده ای دارد که یکی بحث منابع و روایت های متفاوت از رویدادهاست. در واقع اگر چه منابع بسیاری برای رجوع نمایشنامه نویس در دسترس هستند، اما این منابع در بسیاری از موارد با هم متفاوت و حتی متناقض با یکدیگرند. چرا که تقسیر شخصی با روایت عزیز دیگری ممکن است تفاوت هایی داشته باشد. مباحثی مثل تفاوت مذهبی شیعی و سنی هم خودش بحث جدی دیگری است که نمایشنامه نویس با آن مواجه است.
این مدرس ادبیات نمایشی اضافه کرد: یکی دیگر از مشکلات جدی نمایشنامه نویسی درباره شخصیت های دینی، این است که من نمایشنامه نویس حق تخیل درباره شخصیت والای ائمه و حق نشان دادن چهره ایشان را ندارم. برای مثال در واقعه عاشورا یک طرف امام حسین (ع) است و طرف دیگر لشگر دشمن، و من حق ابراز لحظات دریافت و کشف شخصی خود را از شخصیت مهم یک سوی واقعه، ندارم. من نمی توانم نشان دهم که احساس من درباره شخصیت مقدس چیست و حالا امام حسین (ع) در جایگاه یک کاراکتر و شخصیت نمایشی از چه ویژگی های برخوردار است، از شجاعت ها، دانایی ها، عشق به خانواده اش.
وی افزود: چرا ما هیچ وقت نمی توانیم تصور خنده امام حسین (ع) را روی صحنه داشته باشیم. چه چیز زیباتر از خنده امام معصوم روی صحنه است. وقتی من باید وجوه زمینی شخصیت را نادیده بگیرم، در نهایت مجبور می شوم به خلق یک اثر تکراری و یک سویه دست بزنم.
کارگردان نمایش سقراط با یادآوری اینکه شخصیت امام رضا (ع) برای ما ایرانی ها شخصیت ارجمند و والایی است، چرا که ایشان در خاک ایران حضور داشتند و به شهادت رسیدند، تصریح کرد: در دوران زندگی امام رضا (ع) اتفاقات تاریخی و سیاسی رخ داده که ما از طریق رجوع به آن اتفاقات، می توانیم نمایشنامه های بزرگی مثل «مکبث»، «هملت» و «شاه لیر» اگر توانایی اش را داشته باشیم. وقتی من اجازه ندارم امام رضا را روی صحنه تخیل کنم و کشف و جوهره خودم را از این شخصیت روی صحنه نشان دهم، می توانم از موقعیت اجتماعی سیاسی آن زمان بهره ببرم که هرگز یک موقعیت ساده و غیر نمایشی نیست. مباحث تاریخی و مواجه امام با افراد دیگر و بحث های جامعه شناسی و حکومتی این دوران مباحث ساده ای نیستند و از جنبه های دراماتیک لازم برای پرداخت به آن برخوردارند. چنانچه من اعتقادم دارم مهدی فخیم زاده در سریال «ولایت عشق» خیلی خوب به سراغ جنبه های حاشیه ای اما مهم دوران امام هشتم (ع) پرداخته بود که آن بحث قدرت خواهی و جاه طلبی خلافت عباسی است.
نویسنده نمایشنامه «ترور» با بیان اینکه «دیدگاه و زاویه دید مشخص نویسنده از ارکان اصلی نگارش نمایشنامه های مذهبی است، تاکید کرد: نمایشنامه نویس باهوشی که تمام موانع نگارش این گونه آثار را شناسایی کرده و دست به خطر می زند، کسی است که می داند باید به حاشیه هایی بپردازد که تکرار مکررات همان اشتباهاتی که در نمایشنامه های دیگر رخ داده، نباشد.
وی درباره آسیب شناسی نمایشنامه های رضوی گفت: نمایشنامه های زیادی را درباره تئاتر رضوی مطالعه کردم که اکثر قصه هایی که از امام رضا در این نمایش ها روایت می شود، همان قصه هایی است که از بچگی می دانسته ایم. دوستان عزیز ما همه چیز را در این دیده اند که یک نفر اگر در دوران امروز زندگی می کند، بیمار است و ارادتی به امام رضا ندارد که بعد از حادثه ای اعتقاد و ارادت او به امام رضا اعتقادی ژرف و عمیق می شود. این داستان شاید برای یک برنامه تلویزیونی جذاب باشد اما برای تئاتر بسیار ساده انگارانه است. بحث امام رضا در تئاتر تبدیل به بحث اندیشه می شود نه احساس. برخورد احساسی با موضوعات دینی متعلق به جاهای خاصی است که با احساس مخاطب سروکار دارند مثل هیات ها، تلویزیون و مساجد. مخاطب تئاتر مخاطب خاصی است که نگاه خاص طلب می کند. او می خواهد کشف جدیدی اتفاق بیفتد و قرار نیست چیزی تحریف شود. قرار است نگاه تازه ای و زاویه دید تازه ای به مخاطب ارائه شود. حتی اگر مخاطب در نهایت با آن نگاه و زاویه دید موافق نباشد، قرار است این نگاه و کشف با او در میان گذاشته شود. پس لذا این تعامل بسیار جذاب و زیبا است.
نویسنده نمایشنامه «کالون و قیام کاستلیون» تاکید کرد: درام نویس باید از پرداختن به داستان های تکراری دست بردارد و اگر قرار است در دنیای امروز تاثیر امام رضا را ببینم و به صورت تاریخی با اتفاقات دوران امام رضا برخورد کنیم، باید دست به مطالعه عمیق و ژرفی بزنیم. نه اینکه فقط یک کتاب دست بگیریم و ورق بزنیم بعد شروع به نوشتن کنیم. ما در نمایشنامه های رضوی به کاراکتر ماندگار نرسیدیم. می شود از تئاتر بعد از انقلاب ده کاراکتر از ده نویسنده اسم برد که این شخصیت ها در ذهن ها و تاریخ می ماند که یکی دوتای آن می تواند شخصیت مذهبی هم باشد اما نگاه که می کنیم، می بینیم این اتفاق تنها در آثار نویسنده هایی که دارای نگاه و عمق و اندیشه هستند، رخ داده است.
وی اضافه کرد: تا زمانی که تئاتر رضوی این امکان و فرص بینیم برای تخیل هنرمند و زمینه ایجاد کشف را برای او محیا نکند، همین نمایش هایی که دارد اتفاق میفتد. این به معنای آن نیست که زحمتی کشیده نمی شود. برگزار کنندگان جشنواره متفق القول هستند و اعتقاد دارند که نمایشنامه خوب نوشته شود و تئاتر خوب روی صحنه برود اما وقتی زمینه ی بروز خلاقیت اتفاق نمیفتد، آنها ناچارند با همین آثار موجود جشنواره را دنبال کنند. به نظر من باید تامین کنندگان مالی و برگزار کنندگان جشنواره دست به حرکت ریشه ای بزنند که در درجه اول تولید متن باشد. ما اگر متن خوب داشته باشیم بر اساس آن می توانیم کارگردانی، اجرا و بازی خوب داشته باشیم.
گفتگو از علی یزدان دوست
نظر شما