لرستان در دوران اسلامي

خبرگزاری شبستان_ خرم آباد؛

اصولا نام لرستان براي اولين بار، در دوران اسلامي به مناطقي از ايران اطلاق شده است كه امروزه شامل استان هاي لرستان، ايلام، چهار محال و بختياري، كهكيلويه و بوير احمد و بخش هاي وسيعي از استان هاي خوزستان، اصفهان، همدان و كرمانشاه بوده است.

اگر چه به ظاهر بسيار پيش از اينكه اين منطقه وسيع جغرافيايي به نام لرستان شناخته شود، قوم لر، به عنوان يكي از اقوام ايراني شناخته شده ي ساكن در غرب و جنوب غربي ايران كه به جبال يا عراق عجم معروف بوده است، وجود داشته و در كنار ساير اقوام همسايه خود، بويژه كرد ها، در تحولات منطقه اي، زير نظر حكومت هاي اموي و عباسي تأثير گذار بوده اند.

 با اين وجود، بلافاصله پس از مشاهده عنوان لرستان در تاريخ ايران، كه با ظهور نام اتابكان لر، در داخل حكومت سلجوقيان اتفاق افتاد، با تفكيك لرستان به دو منطقه لر بزرگ و لر كوچك مواجه مي شويم، چنانكه اتابكان لر بزرگ در مناطقي كه امروزه محل سكونت لرهاي بختياري، بوير احمد، در اين استان ها و استان هاي خوزستان، فارس و اصفهان قدرت گرفته و حكومتي محلي و نيمه مستقل را به مركزيت ايذه بنا نهادند و اتابكان لر كوچك، در مناطق لرستان، ايلام، و بخش هايي از كمانشاه، همدان و خوزستان امروز مستقر شده اند.

با اين وجود، آنچه كه به عنوان هنر و فرهنگ لرستان در اين عصر مد نظر نويسنده است، آثار و تأثيرات فرهنگي به جاي مانده از تاريخ پيش از اسلام است كه در محدوده حكومت اتابكان لر كوچك بوجود آمده اند.         

محدوده حكومت اتابكان لر

منطقه جبال، نزديك ترين بخش ايران به جلگه عراق و به منزله دژ امنيتي بني عباس و در دوران امويان موسوم به ماه كوفه بوده است و اين همه مي بايست به رونق و آباداني اين خطه مي انجاميد، با اين وجود، آثار و ابنيه اي كه نشان از اهميت اين منطقه و توجه حكام به آن باشند، تنها پس از ظهور حكومت هاي مستقل به وجود آمده اند و اين نشان از نگاه منفعت طلبانه بنی اميه و بني عباس به اين منطقه داشته است.

 اما اين جريان تداوم نداشت و حكومت هاي محلي كه در زمان بني عباس قدرت مي گرفتند، به اهميت استراتژيك جبال، بويژه زاگرس مياني براي حفظ قدرت خود و تفوق بر بني عباس پي مي بردند.

در دوران قدرت گرفتن تركان سلجوقي، شاهد باز سازي قلعه شاپور خواست و افزودن مناره آجري به باروهاي شهر خرم آباد هستيم.

همچنين در اين زمان است كه بروجرد به عنوان شهري پر رونق در منطقه جبال شناخته مي شود و يكي از زيبا ترين بنا هاي تاريخي و مذهبي لرستان، يعني مسجد جامع بروجرد در اين زمان ساخته مي شود. 

مسجد جامع بروجرد يكي ازكهن ترين مساجد غرب ايران است، بخش قديمي اين بنا شبستان جنوبي و گنبد آن است، نقشه مسجد از نوع يك ايواني است واز يك قسمت وسط به ابعاد10×10و دوقسمت طرفين به ابعاد20×10مترتشكيل شده است، ارتفاع گنبد آن كه در وسط بنا ايجادشده تا كف مسجد نزديك به20 متر است. مسجد جامع بروجرد مربوط به دوره سلجوقي است وبه شماره 228 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.  

دکتر احمد حقی، مدرس دانشگاه و کارشناس فرهنگی، در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری شبستان در لرستان، گفت: قوم لر يكي از ساكنان مناطق غربي ايران بوده و در اين سكونتگاه با اقوام ديگر شريك و همسايه به شمار مي رفته است.

وی افزود: كردها، از جمله همسايگان پر جنب و جوش قوم لر به شمار مي رفته اند كه در تصاحب قدرت منطقه اي با لرها رقابت ديرينه داشته و حتي از آنان پيشگام تر و پر تلاش بوده اند.

دکتر حقی، بیان کرد: از جمله مي توان به حكومت خاندان حسنويه برزيكاني اشاره كرد كه پيش از اتابكان لر، بر مناطقي از كوهستان ها و دشت هاي زاگرس، از شهر زور و خانقين، تا كرمانشاه و دينور و حتي بر لرستان و و ايلام و شمال خوزستان امروز حكومت كرده اند.   

وی ادامه داد: آلِ حسنویه، خاندانی از کردان ایرانی بودند که از میانه قرن چهارم تا اوایل قرن پنجم بر قسمت هایی از غرب ایران، از جمله بر مناطق شمالي و غربي لرستان حکومت داشتند.

این کارشناس ادامه داد: اين خاندان، با فرصت جوئی از اوضاع نامناسب دستگاه خلافت عباسی و بهره مندي از حمایت حاکمان نیرومند این دوره یعنی آل بویه، قدرت یافتند و به مدت نیم قرن به حکمرانی خود استمرار بخشند.

وی با اشاره به اینکه آل حسنویه به داشتن مذهب شیعه مشهور هستند، ابراز کرد: با این حال مدارك چندانی از این گرایش آنها در دست نیست، به نظر می رسد همگرائی موجود بین آل بویه و آلِ حسنویه یکی از عوامل مهم در رویکرد مذهبی بنی حسنویه به شمار می آمده است.

حقی، بیان کرد: البته چه ايشان در اين گرايش مذهبي مخلص بوده باشند و چه اينكه فقط با دلايل سياسي به آل بويه ي شيعه مذهب پيوسته باشند، حاصل حكومت آنان بر لرستان عمران و آباداني از يك سو و رسوخ مذهب تشيع از سوي ديگر بود.

وی خاطرنشان کرد: پل کلهرت واقع در مسیر خرم آباد به خوزستان(ملاوي)، مربوط به زمان بدر بن حسنويه ( 374 ه .ق ) است.

این کارشناس ادامه داد: اگر چه حكومت آل حسنويه در اين مناطق با حمايت آل بويه شكل گرفته و تداوم يافته است، اما چنان استقلالي در حكومت داري داشته اند كه در تاريخ ايران به عنوان حاكمان مستقل شناخته مي شوند.

دکتر حقی، افزود: همچنانكه قدرت گرفتن ايشان در منطقه جبال، منجر به كم شدن نظارت دستگاه حكومتي بني عباس در منطقه جبال گرديده و اين در آينده نه چندان دور در سقوط عباسيان تإثير گذار بود.

وی بیان کرد: بني حسنويه در دوران حكومت خود به ساختن بناهاي مذهبي و احياي آثار و بقاع مذهبي شيعه همت گماشتند، چنانكه بناي اوليه مسجد جامع خرم آباد و مرقد مطهر زيد ابن علي در خرم آباد، از آثار دوران حكومت ايشان است.                                             

دکتر حقی، اذعان داشت: اين خاندان از وابستگاه به آل بويه بودند و حتي زماني كه عضد الدوله ديلمي از ترس حمله و غلبه سلطان محمود غزنوي به دنبال دژي مستحكم مي گشت، به شاپورخواست آمد و به احتمال زياد در اين سفر، ابن سينا نيز همراه وي بود و قسمتهاى مجسطى، ارثماطيقى و موسيقى «شفا» را در اصفهان تأليف كرد و قسمت حيوان و نبات را در سالى كه علاء الدوله به « شاپورخواست » مى رفت تصنيف فرمود.

بدين طريق دايرة المعارف بزرگ فلسفى «شفا» پايان يافت، اين دوران با ضعف حكومت آل حسنويه مصادف بود، چنانكه استقرار عضدالدوله در شاپور خواست با حملات كردان بني عناز به بخش هاي غربي حكومت بني حسنويه و محدود شدن ايشان به دينور و كرمانشاه شد.  

ادامه دارد....