خبرگزاری شبستان: از آنجا که نمود عینی پیشرفت علم در حوزه های مختلف در رسانه متوجه علوم غیرانسانی است و با توجه به اینکه تحول در حوزه های علمی به ویژه در علوم انسانی که از خواسته های مورد تاکید حضرت امام خمینی(ره) و مطالبه جدی رهبر معظم انقلاب در سال های اخیر است، بسیاری از نگاه ها معطوف به موضوع«تولید علم» و همچنین مقوله علوم انسانی و ضرورت تطبیق آن با دین و بوم، شده است. از این رو کتاب «حکمت اشراق؛ گزارش، شرح و سنجش دستگاه فلسفی شیخ شهاب الدین سهروردی» سعی در برداشتن گامی نو در بازخوانی علوم انسانی اسلامی و ارایه آن داشته است. خامه های اولیه این کتاب بنیادی که در تبیین نظام فلسفی نوشته شده است، درس های حجت الاسلام یزدان پناه است که مهدی علی پور، زیر نظر او و با همکاری برخی از محققان، براساس همان درس ها و با پیاده کردن آنها به تحقیق و نگارش مبانی اندیشه سهروردی پرداخته و دستگاه فلسفی او را تنظیم و تدوین کرده است.
کتاب دو جلدی «حکمت اشراق» در چهار بخش تدوین شده که هر بخش دربردارنده چند فصل است. در بخش نخست این کتاب نویسنده ابتدا به اجمال به کلیت فلسفه اسلامی پرداخته و سپس با نگاهی به جایگاه شیخ اشراق و حکمت اشراقی در فلسفه اسلامی، تحلیلی از سیر پیدایش حکمت اشراق و مکتب اشراقیان ارایه نموده و روند استمرار مکتب اشراقی را بررسی کرده است. این فصل به تعبیری راه ورود به حکمت اشراق است. از این رو علاوه بر موارد ذکر شده مباحثی همچون نحوه تعامل سهروردی با فیلسوفان پیش از خود، تاثیرپذیری مکتب اشراقی از مکتب های دیگر، تاثیر این مکتب بر مکاتب فلسفی بعد از خود، تمایز این مکتب از مکتب های فلسفی پیش و پس از خود و روش شناسی حکمت اشراق مورد بحث و تحقیق قرار گرفته است.
بخش دوم به منطق اشراقی اختصاص دارد. «هنگامی که سخن از منطق در فلسفه اشراقی به میان می آید، عمدتا مراد مباحث منطقی ای است که در کتاب حکمه الاشراق مطرح شده است؛ زیرا بخش کتاب "تلویحات"، جز در یکی دو مورد در مقایسه با منطق "حکمه الاشراق" چیز بیشتری ندارد که آن موارد بسیار معدود را نیز شارحان " حکمه الاشراق" در شرح خود گزارش کرده اند»- ص145- به این ترتیب آنچه در این بخش ارایه شده دیدگاه های منطقی شیخ اشراق از کتاب "حکمه الاشراق" و برخی گزارش هایی است که شارحان حکمه الاشراق از کتاب های دیگر سهروردی گزارش کرده اند.
به گفته نگارنده بسیاری از دیدگاه های شیخ اشراق در منطق، همان دیدگاه های مشائیان است، از این رو در این بخش تنها آن دسته از مباحث منطقی اشراقی در این بخش مطرح شده که اولا دیدگاه سهروردی به آن اختصاصی و نو باشد و ثانیا آن دیدگاه اختصاصی به زعم نویسنده جدی و سرنوشت ساز باشد.
در بخش سوم سعی شده ساختار کلی متافیزیک سهروردی و اصول بنیادین آن گزارش، شرح و تحلیل شود. در این راستا نخست به مباحث بحثی سهروردی پرداخته شده و سپس دیدگاه های خاص اشراقی او که از اهمیت بالایی نزد شیخ اشراق برخوردار است، گزارش و شرح شده است. چهار فصل نخست این مبحث، یعنی معقول ثانی، اصالت ماهیت، تشکیک در ماهیت، تشخص و نیز فصل هفتم و هشتم، یعنی طبیعیات اشراقی و مقولات از مطالب بحثی شیخ اشراق است، اما مباحث دیگر، هم بحثی و نظری و هم شهودی است، مانند فصل پنجم، ششم و نهم که به ترتیت با عناوین نظام نوری، علم اشراقی، و نفس و معاد و سیر و سلوک فصل بندی شده اند.
شاید بتوان ادعا کرد غرض اصلی از این تحقیق، گزارش و تحلیل که منجر به تدوین کتاب شده، همین بخش سوم است که با شرح آن دستگاه فلسفی سهروردی به قابل شناسایی و فهم می شود.
«شارحان شیخ اشراق، مثل سهروردی و ملاقطب معتقدند مطالب بحثی شیخ اشراق مانند مباحث شهودی او، بسیار قوی و عمیق است. واقعیت نیز همین است؛ چرا که این دسته از مباحث شیخ اشراق تا آنجا تامل برانگیز و دقیق است که تاریخ فلسفه و فیلسوفان پس از او را تحت تاثیر قرار داده است»- ص225-
در بخش پایانی کتاب، نگارنده به برخی از آثار مثبت و سازنده دستگاه فلسفی اشراق و حکمت سهروردی پرداخته تا خواننده بتواند به جمع بندی مناسبی از این دستگاه فلسفی دست یابد.
در این کتاب تلاش شده در همه موارد، پس از گزارش، تحلیل و تبیین دیدگاه سهروردی، متون اصلی خود او نیز آورده و ترجمه شوند. این کار، هم به مستندسازی گزارش‌ها و تحلیل‌ها کمک می‌کند و هم به فهم و خواندن کتاب‌های سهروردی یاری می‌رساند و زمینه مراجعه مستقیم به آثار او را فراهم می‌سازد.
بی‌گمان نام شیخ شهاب‌الدین سهروردی (549ـ587 هجری قمری) یکی از نخستین نام‌هایی است که از تعبیر (فیلسوفان بزرگ ایران و اسلام) به ذهن‌ها متبادر می‌شود. او موسس و مدون حکمت اشراق است، مکتبی که در مواجهه و چالش با مکتب‌های فلسفی مشائی و کلامی و تحت تاثیر حکمت ذوقی و مشرقی ایرانیان قدیم، سقراط و افلاطون، حکمت زرتشتی، حکمت بودایی و هندی، عرفان و تصوف اسلامی و بیش از همه، ذوق سرشار و روح حقیقت‌خواه خود سهروردی بروز و ظهور یافت.
اهمیت توجه به آثار شیخ اشراق تا آنجاست که به زعم نویسنده این کتاب «حکمت متعالیه صدرایی در پیدایش خود، بیش از همه مرهون حکمت اشراقی سهروردی است؛ چه در آن نظریه‌ها و مبانی که مستقیما از سهروردی برگرفته و چه در الهامات و بارقه‌هایی که بر اثر مطالعه و سنجش و نقادی این دستگاه فلسفی در نظام‌واره حکمت صدرایی خوش نشسته است».
با اینکه حکمت اشراقی در کنار حکمت مشائی و حکمت متعالیه، یکی از سه مکتب عمده فلسفی مسلمانان است، عوامل بسیاری در طول تاریخ و به ویژه در دهه‌های اخیر، زمینه بی‌توجهی و غفلت از این دستگاه مهم فلسفی شده است.
یکی از عوامل بسیار مهم برای این بی‌توجهی، اجمال، ابهام و دشواری کتاب‌ها و آثار شیخ اشراق است که شرح‌هایی مانند شرح شهرزوری و شرح قطب‌الدین شیرازی نیز نتوانسته این معضل را فروگشاید؛ به ویژه در عصر حاضر که خواندن چنین آثار کلاسیکی، از عهده کمتر کسی برمی‌آید و بیشتر استادان و دانشجویان، حوصله چندانی برای تدقیق و تامل در فهم چنین نوشته‌هایی ندارند و همین امر زمینه بی‌رغبتی محققان را به حکمت اشراق افزون کرده است.
این مشکل گرچه درراه حکمت مشاء و تا حدی حکمت متعالیه نیز صادق است، ولی دوباره‌خوانی و بازنگاری آثار این دو مکتب فلسفی به سبک‌های جدیدتر و رایج بودن تدریس آنها، تا حد بسیاری از این مشکل کاسته است. متاسفانه درباره حکمت اشراق این مساله تحقق نیافت.
امروزه انجمن حکمت و فلسفه ایران با ارتقا به موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه به فعالیت های خود ادامه می دهد- طی سال‌های 1355 ـ 1356، مجموعه مصنفات شیخ اشراق به تصحیح و تحقیق هانری کربن و دکتر سیدحسین نصر، یک‌جا چاپ شده است، ولی در اقبال به مکتب اشراقی، تاثیر چندانی نگذاشته و جز معدود آثاری که از آن زمان تاکنون در باب حکمت اشراق نگاشته شده، دیگران توجه زیادی به احیا و بازخوانی این مکتب فلسفی از خود نشان نداده‌اند.
آثار نوشته شده درباره حکمت اشراق، اگرچه همگی در خور تقدیرند و جا دارد از همه کاوندگان این مکتب سپاس گذاری شود، ولی بیشتر آنها به شرح حال و معرفی بسیار کلی از آثار و افکار سهروردی بسنده کرده‌اند. در میان آثار نوشته شده، چند کتاب نیز به شرح برخی از رساله‌های فلسفی یا عرفانی شیخ اشراق پرداخته‌اند و تنها یک یا دو اثر، به طور مستقل و با تفصیل بیشتر آراء و اندیشه‌های سهروردی و نظام اشراقی را تبیین کرده‌اند. اما این آثار هم در عین ارزشمند بودن، به کاستی‌هایی مانند کثرت مباحث حاشیه‌ای نامرتبط با حکمت اشراق و بسنده کردن به کتاب حکمة‌الاشراق برای شرح و تبیین دستگاه اشراقی سهروردی و نداشتن دغدغه فروگشایی معضلات متنی مبتلایند.
تازه ترین کتاب حجت الاسلام سیدیدالله یزدان پناه با عنوان «حکمت اشراق» با تحقیق و نگارش دکتر مهدی علی پور- چاپ اول؛ زمستان 89- با شمارگان 3000 نسخه در 433 صفحه با قیمت 5150 تومان و جلد دوم آن نیز در 534 صفحه و با قیمت 6300 تومان منتشر شده است. جلد اول این کتاب توسط گروه فلسفه علوم انسانی و جلد دوم توسط گروه فلسفه و کلام پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تدوین شده است. گزارش، شرح و سنجش دستگاه فلسفی شیخ شهاب الدین سهروردی» سی و پنجمین کار مشترک پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی است.
پایان پیام/
نظر شما