سیاست و ادبیات در هم تنیده اند

به گزارش خبرنگار شبستان، نخستین جلسه از سلسله نشست های مسایل ادبیات داستانی در ایران با عنوان بازنمایی گفتمان های اجتماعی در ادبیات داستانی معاصر ایران عصر دیروز با حضور دکتر حسین پاینده و دکتر ناصر فکوهی در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات اسلامی برگزار شد.

دکتر ناصر فکوهی در این نشست در مورد پایه های نظری روابط زبان، ادبیات و سیاست بحث کرد و گفت: رابطه ای که بین ادبیات و سیاست وجود دارد به قدمتی است که از یک طرف در تمدن داریم و از طرف دیگر در نوشتار.

دکتر فکوهی ادامه داد: از وقتی جوامع بشری شکل می گیرند، حدود 7 هزار سال پیش، نوشتار ظاهر می شود که تیپی از ثبت خاطره است و در واقع تیپی از ثبت خاطره سیاسی است چون انسان هایی که کنار هم جمع می شوند جز از خلال روابط سیاسی نمی توانند کنار هم جمع شوند.

وی با بیان اینکه به محض ایجاد تمدن، نوشتار و ثبت خاطره ایجاد می شود، عنوان کرد: جدا کردن حافظه و انتقال آن به یک حامل خیلی سریع در جوامع بشری اتفاق می افتد بدین ترتیب بین سیاست در یک معنا و نوشتار و زبان ادبیات در معنای دیگر رابطه ای درهم تنیده ایجاد می شود.

این نویسنده و مترجم با اشاره به اینکه بین ادبیات و ادبیات داستانی و ادبیات غیر داستانی یک نوع سنخیت وجود دارد، بیان کرد: زیرا اینها قابل تبدیل به هم هستند، یک گفتار سیاسی یک سخنرانی سیاسی یا علمی می تواند یک متن ادبی هم باشد.

دکتر فکوهی تصریح کرد: در ایران می گویند ادبیات داستانی در حالی که واژه لاتین آن فیکشن است که از خیال می آید یعنی به خیال درآوردن، یکی از کارکردهای اصلی ادبیات داستانی تبدیل چیزی است که واقعیت در نظر گرفته می شود.

این استاد دانشگاه با اشاره به کتاب جامع نمایش خاطرنشان کرد: این کتاب 1967 منتشر شد، 50 سال از نشر این کتاب گذشته است. این کتاب نشان می دهد که در جوامع امروز چه می گذرد. کتاب سیاست در ادبیات که در 2009 منتشر شد به چرخش مهمی در ادبیات داستانی اشاره دارد. کتاب ادبیات و سیاست که در 2014 منتشر شد به ورود پول به سیستم های ادبی هنری اشاره دارد. در این کتاب گفته شده است که پول چیزی است که هنرمند نمی تواند آن را خلق کند. پول تفکر سیاسی است.

وی یادآور شد: در قرن 19 دولت ملی به وجود می آید و به دنبال دو مفهوم خیالی شکل می گیرد، دولت ملی دولتی است که اساسش قدرت نیست، اساس آن سرکوب و تنبیه نیست، اساس دولت ملی نمایندگی ملت است، چنین دولتی هرگز در هیچ کجای جهان وجود نداشته است. کتاب جماعت های خیالی نوشته اندرسون در مورد ملت و دولت خیالی صحبت می کند.

دکتر فکوهی با طرح این سوال که چطور بسیاری از ما با ادبیات آشنا شدیم، گفت: اگر 10 نویسنده جلوی ما بگذارند یکی از آنها ویکتور هوگو است، در اینجا سیستم دولتی دست به یکی از بزرگترین دستکاری ها می زند، زیست شناسی، الهیات و بیولوژیک را می گیرد و در سیستم سیاسی از آنها مدل خیالی می سازد.

وی ادامه داد: سه حوزه تخیلی که استفاده می شود عبارت است از گذشته، حال و آینده. سیستم های زیستی فقط یک موقعیت را می شناسند همان دم معروفی که خیام می گفت. انسان در واقع در جایی جز لحظه وجود ندارد. چیزی که باعث می شود انسان فکر کند در گذشته یا آینده است تخیل است.

این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه مغز انسان دایما انسان را بازسازی می کند، عنوان کرد: هر ثانیه انسان خودش را دوباره می سازد. در بیماری هایی مثل آلزایمر و فراموشی فرد نمی تواند خودش را بازسازی کند و بدین ترتیب هویت فرد از بین می رود.

وی با اشاره به اینکه جنگل منطق دارد، اظهار داشت: دنیا مثل جنگل نیست؛ در طول تاریخ وحشی ترین موجود انسان است، هیچ جانوری سراغ نداریم از شکنجه همنوع خود لذت ببرد و علیه هم نوع خود لشکرکشی کند. انسان برای توجیه کارهای خود می خواهد آنها را طبیعی جلوه دهد و بگوید اینها از طبیعت آمده است اما من وحشی گری های انسان را در طبیعت نمی بینم.

دکتر فکوهی بیان کرد: آن چیزی که انسان به آن طبیعت می گوید چیزی است که خود آن را ابداع کرده است نه چیزی که در طبیعت موجود است، انسان در تاریخ جهان یک صدم ثانیه هم نیست. عمر جهان 4 میلیارد سال است.

این استاد دانشگاه با اشاره به کتاب 1984 اورول تصریح کرد: واژگونی مفهومی در این کتاب مطرح شده است، این کتاب یکی از رمان های خوب است، اسم وزارت جنگ در این کتاب وزارت صلح است، اسم همه چیز در این کتاب برعکس شده است، نشان می دهد که کارشناسان دارند یک زبان جدید ابداع می کنند، واقعا همینطور هم هست به عنوان مثال در فرانسه به افراد بی خانمان به جای اینکه گدا یا کارتن خواب بگویند می گویند افراد بدون محل اقامت ثابت.

دکتر فکوهی خاطرنشان کرد: بارت در درسش این نکته را تاکید می کند که زبان فاشیسم است، استدلال او این بود که زبان به ما امکان بیان می دهد اما به شکل محدود این امکان را می دهد پس زبان بیشتر از آنکه امکان بیان دهد این امکان را از ما می گیرد، زبان جعبه بسته ای با یک روزنه به نام ادبیات است.

این نویسنده و مترجم اظهار داشت: فقط یک تیپ گفتمان آزادی بخش است و آن گفتمان ادبی است. ما باید به طرف ایجاد نظریه های محلی در جهان برویم هم در حوزه جامعه شناسی ادبیات و هم در حوزه هنر.