حجت الاسلام حسن ملایی، مدیر گروه اخلاق و تربیت مرکز تخصصی مهدویت در رابطه با موضوع «نیابت عام عالمان و فقهای دینی از سوی امام معصوم» و فلسفه این نیابت و چرایی و فلسفه چنین نیابتی در جامعه اسلامی، در گفت و گو با خبرنگار مهدویت خبرگزاری شبستان گفت: یکی از معارف مبنایی برای پاسخگویی به این پرسش این است که انسان موجودی اجتماعی است و به دلیل تنوع نیازها و انواع خواسته هایی که دارد، زندگی به صورت فردی برای او ناممکن یا بسیار دشار خواهد بود.
وی ادامه داد: این مسئله مورد توافق همه اندیشمندان اسلامی و غیراسلامی است. علاوه بر آن طیف گسترده‌ای از نخبگان علمی اذعان دارند که حتی رشد همه جانبه انسان ها نیز در تعامل با جامعه شکل می گیرد و در فضای اجتماعی است که انسان ها می توانند به رشد مطلوب برسند.
حجت الاسلام ملایی در ادامه تصریح کرد: اسلام نیز به عنوان دین خاتم و جاودانه به این نکته توجه داشته و با رویکردی جامع، علاوه بر بعد آخرتی، بعد دنیایی زندگی انسان را نیز از نظر دور نداشته و نه تنها به انسان به منزله فردی بلکه به منزله جامعه انسانی نیز نگریسته است. حال باید دید که اسلام به عنوان یک برنامه جامع که می خواهد انسان را به سعادت برساند چه راهبردی را برای دنیای او تعریف کرده است؟
این مولف و مدرس مهدوی بیان کرد: علامه طباطبایی (ره) در ذیل آخرین آیه از سوره مبارکه آل عمران تصریح می کند که اسلام تمام احکام و قوانین خود را، حتی در عبادات - که به نظر می رسد امور فردی هستند- با نگاه اجتماعی تدوین و تنظیم کرده است. گرچه شاید به این نکته فوق العاده مهم کمتر اشاره شده است.
حجت الاسلام ملایی در ادامه با اشاره به نقش اجتماع در زندگی و سرنوشت انسان اظهار کرد: ما قرار است که با اجتماع تعامل داشته باشیم و اجتماع زمینه هایی را برای ما فراهم کند. طبیعی است که اجتماع هم می تواند زمینه رشد و صعود ما را فراهم کند و هم زمینه سقوط ما را. بنابراین اگر اجتماع می تواند زمینه صلاح یا فساد یک انسان را فراهم کند اسلام چه برنامه و مکانیسمی در این رابطه دارد؟
وی در بیان مکانیزم اسلام برای زندگی اجتماعی انسان بیان کرد: اسلام در این جهت دو کار کلان انجام داده است. نخست اینکه در حوزه قانون گذاری، چشم انداز قوانین خود را یک نگاه اجتماعی قرار داده است. اما در این مسیر صرفاً به جعل قوانین جامع اکتفا نکرده است. به این معنا که جامعه باید قوانینی داشته باشد که برای رشد انسان ها مفید است، اما برای این کار صرفا قانونگذاری کافی نیست. بلکه باید برای اجرای آن در سطح اجتماع نیز ضمانت اجرایی وجود داشته باشد.
این مولف و پژوهشگر مهدوی تصریح کرد: این ضمانت اجرایی حاکمیت «ولی خدا» و ولایت امام است. حق حاکمیت بر بشریت تنها برای خداست، چرا که او خالق و ربّ عالمیان است اما اگر قرار باشد قوانینی که خداوند تشریع و معین کرده در جامعه بشری اجرا شود، باید خداوند به دلیل نظام اسباب و مسببات، توسط خلیفه و «ولیّ خود» آنها را به جریان اندازد. البته از مشخصات این ولیّ الهی آن است که اولا نسبت به همه قوانین کاملاً آگاه باشد و ثانیا از کشش های نفسانی، حزبی، قومی و ملی آزاد و یا به تعبیر دینی «معصوم» باشد. حال این «ولی خدا» گاهی در لباس رسالت و نبوت است و پس از آن در لباس امامت و وصایت.
مدیر گروه اخلاق و تربیت مرکز تخصی مهدویت در ادامه سخنان خود با اشاره به جایگاه و نقش امام در این مکانیزم ارائه شده از سوی اسلام گفت: «امام» کسی است که با علم الهی و عصمتی که دارد، قوانین الهی را در جامعه حاکم می کند تا انسان ها در این فضای سالم تنفس کرده و هم در امور مادی، هم در امور آخرتی، هم در جنبه فردی و هم در جنبه اجتماعی رشد کنند. سوالی که در اینجا پیش می آید این است که آیا این حاکم باید با توسل به زور و غلبه، امور را در دست گیرد؟ نه! چنین نیست. خداوند متعال این حاکمیت را به گونه ای طراحی کرده که جامعه انسانی باید با اختیار و انتخاب خود، «ولیّ خدا» را انتخاب کرده و به عنوان حاکم برگزیند و مطیع او باشد تا خود با اجرای قوانین الهی رشد کند.
حجت الاسلام ملایی افزود: مکانیسمی که خداوند طراحی کرده، به دلایل فراوانی تاکنون در جوامع انسانی که هیچ، حتی در جوامع اسلامی نیز نتوانسته جامه عمل بپوشد. الته به تصریح قرآن کریم، خداوند وعده داده است که حتما به وسیله آخرین امام که همانا حضرت بقیة الله الاعظم (عج) است، زمین را پر از عدل می کند و دین خود را حاکم خواهد کرد. اما نکته این است که تا زمانی که ما به این سطح معرفتی برسیم و ولایت امام معصوم را بپذیریم، با پدیده ای به نام «غیبت» مواجه هستیم که به واسطه عدم همراهی و حمایت شایسته توده مردم از پذیرش ولایت و حاکمیت امام، ایجاد شده است.
وی تاکید کرد: سوال بعدی و مهم این است که در زمان غیبت چه باید کرد؟ و دین چه سازوکاری را در زمانه غیبت امام معصوم که تعاملات ما با اجتماع از بین نمی رود، طراحی کرده است؟ این پرسش بنیادین تنها در مذهب شیعه پاسخ داده شده است و در مکتب تشیع که اساس آن بر بنیان امامت معصومین؛ شخص امام عصر عجل الله تعالی فرجه در نامه ای که منصوب به ایشان است فرموده اند: «وَ أَمَّا الْحَوَادِثُ الْوَاقِعَةُ فَارْجِعُوا فِیهَا إِلَى رُوَاةِ حَدِیثِنَا فَإِنَّهُمْ حُجَّتِی عَلَیْکُمْ وَ أَنَا حُجَّةُ اللَّهِ علیهم؛ در حوادث روزگار که برای شما واقع می شود به راویان احادیث ما مراجعه کنید؛ همانا آنان حجت من بر شما هستند و من حجت خدا برایشان هستم» بنابراین، کسانی که می خواهند زندگی الهی داشته باشند در زمان غیبت نیز راه بر آنها بسته نیست. «ولی خدا» در زمانی که ارتباط اختیاری با او مقدور نیست، برای خود عالمانی را که حافظ دین خدا هستند به عنوان جانشین و به اصطلاح نایبان عام، معرفی کرده است.
حجت الاسلام ملایی یادآور شد: حضرت (ع) در نامه خود می فرمایند: «من حجت خدا بر این عالمان هستم که سمت جانشینی یا نیابت «ولی خدا» را دارند و اینها حجت من بر شما هستند.» ما اگر به مصداق آیه مبارکه «وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ» قرار است که بندگی کنیم و رفتار ما در دنیا صبغه و رنگ بندگی داشته باشد، باید رفتارها و اعمالمان با حجت و دلیل همراه باشد. یعنی اگر از شما سوال شود که به چه دلیلِ دینی این کار را انجام می دهید و از کجا می دانید که این عمل نشانه ای از بندگی خدا باشد؟ باید بتوانید برای آن پاسخی داشته باشید که در پیشگاه خداوند متعال قابل قبول باشد. در روز قیامت از ما سوال می شود که شما قرار بود در زمین از خدا اطاعت کنید؛ از کجا دانستید و فهمیدید که خواسته خدا چه بوده است؟ ما هیچ پاسخی نداریم جز اینکه بگوییم این اعمال از طریق «ولی خدا» به ما رسیده یا اینکه «عالمان ربانی» که جانشینان و وارثان «ولی خدا» هستند آن را به ما نشان داده اند.
حجت السلام ملایی در ادامه با اشاره به تشکیل حکومت اسلامی در جامعه و مقایسه آن با جامعه بدون حاکمیت دینی گفت: حال اگر در زمان غیبت امام (عج)، یک حکومت اسلامی تشکیل شد و یکی از این علمای ربانی در راس حکومت قرار گرفت، نوع تعامل ما چگونه باید باشد؟ رجوع به عموم عالمان دینی که پیشتر به آن اشاره کردیم در زمانی است که حکومت دینی برپا نیست همانند قبل از انقلاب اسلامی ایران، که ما «ولی فقیه» یعنی اسلام شناسی که حاکم بر جامعه باشد نداشتیم.
وی ابراز کرد: در آن زمان نیز ما باید به عالم دینی مراجعه می کردیم اما به اندازه وسع و توان که عمده آن در مسائل فردی و مسائل خُرد اجتماعی بود. اما در زمانی که حکومت اسلامی توسط یک حاکم اسلام شناس و به تعبیر امروزی «ولی فقیه» تشکیل شد حجت ما در مسائل اجتماعی و در تبعیت همین «ولی» و عالمی است که در راس حاکمیت قرار گفته است.
این مولف مهدوی تصریح کرد: اگر در زمان تشکیل حکومت دینی (در عصرغیبت) کسی بخواهد به شکل خودسرانه و به تشخیص خود عمل کند، دقیقا مانند کسی است که بخواهد به معارف دینی خودسرانه و به تشخیص خود و بدون رجوع به عالمان دین عمل کند؛ که هیچ حجیتی ندارد.
وی تاکید کرد: برخی تصور می کنند چون عالم دینی «حاکم» است پس باید معصوم نیز باشد. در حالی که اینگونه نیست. «حجت داشتن» با «عصمت داشتن» دو حرف و دو مقوله جدای از هم هستند. عالم دینی به فرمایش امام معصوم (ع)، برای ما حجت است هرچند که عصمت ندارد. درست مانند پدری که برای چند روز به مسافرت می رود و مادر را به عنوان جانشین خود در خانواده معرفی و اعلام می کند که در مدت غیبت من هر آنچه مادر می گوید اطاعت کنید. آیا معنا و مفهوم این کلام پدر این است که مادر، معصوم است؟ مسلما چنین نیست بلکه به این معناست که در این مدت، معیار و میزان اطاعت پذیری شما، مادر است.
حجت الاسلام ملایی در ادامه بیان کرد: البته این کلام نباید باعث سوءاستفاده برخی برای هجمه مغرضانه و غیرمنطقی به ولی فقیه شود زیرا او کسی است که احتمال اشتباه آن بخاطر اشراف و آگاهی از مبانی دین و مسائل جامعه و نیز برخورداری از زهد و تقوا نسبت به سایرین کمتر بوده و اصلا به همین خاطر او توسط خبرگان انتخاب شده است و مثل رجوع به او مثل رجوع انسانی عادی به پزشک خبره و آگاه است که با وجود احتمال خطای او باز هم عقل و عقلای جامعه به صحت رجوع به او حکم می‌کنند.
مدیر گروه اخلاق و تربیت مرکز تخصصی مهدویت خاطرنشان کرد: اگراز زاویه دیگری به این موضوع بنگریم، اهمیت تبعیت از ولی فقیه بسیار مهم به نظر می رسد. اگر ما دعا می کنیم که حضرت ولی عصرعجل الله تعالی فرجه الشریف تشریف آورده و حاکمیت جامعه ما را برعهده بگیرند، خدا برای این ادعا و دعای ما، یک نشانه صداقت می خواهد و نشانه صداقت، تبعیت از جانشینان امام است.
وی در پایان یادآور شد: اگر ما صداقت خود را با تبعیت از جانشینان امام معصوم یعنی علما و مراجع بزرگوار و در راس آنها ولی فقیه اثبات کنیم، تبعیت از او محکی است برای احراز صلاحیت دعای ما برای ظهور امام (عج). اگر ما در تبعیت از عالم ربانی که در تشکیل حکومت دینی در راس قرار گفته است پایبند باشیم صداقت ما برای رسیدن به حکومت مهدوی و جامعه ولی عصرعجل الله تعالی فرجه تایید می شود و در غیر این صورت... .
نظر شما