«مرز» از فرصت سازی تا فرصت سوزی/ ادامه بلاتکلیفی تعطیلی سه بازارچه مرزی خراسان جنوبي

خبرگزاری شبستان- خراسان جنوبی؛ یکی از اهداف مهم بازارچه های مرزی، افزایش ضریب امنیت و اطمینان در این مناطق از طریق توسعه تجارت و ایجاد شغل برای مردم مرزنشین است. در واقع با ایجاد اینگونه بازارچه ها ضمن آن که انگیزه لازم برای اقامت اهالی بومی در این نواحی فراهم می شود از طرف دیگر با حضور مردم ضریب امنیت افزایش می یابد. در برخی از گزارشات اشاره شده که در نواحی که بازارچه تعطیل شده انجام فعالیت های تجارت سیاه (تجارت مواد مخدر و مشروبات الکلی) افزایش یافته است.

 

به عقیده کارشناسان بازارچه های مرزی و رونق آن از گام‌ها و روش‌های مؤثر جهت تامین امنیت پایدار، تثبیت و ماندگاری جمعیت و ایجاد اشتغال در مناطق مرزی است  که متاسفانه در نگاه دولتمردان فقط از جنبه شعاری و تبلیغاتی برخوردار بوده و در عمل کاری مثبت برای بهره گرفتن از ظرفیت‌های آن و رفع مشکلات و نیازهای ساکنان این منطقه مرزی صورت نگرفته و با بسته شدن این سه بازارچه مرزی استان توسط افغانستان به بهانه نبود گمرک رنجی جانکاه متوجه مرزنشینان شده است.

 

بازارچه گلورده شهرستان درمیان، یزدان شهرستان زیرکوه و دوکوهانه شهرستان نهبندان، سه بازارچه مرزی استان و نقطه قوت تبادل کالا با شهرهای پر رونق افغانستان هستند که از اواخر سال ۹۳ به صورت یک جانبه از سوی کشور افغانستان تعطیل شد و در این میان خانواده های سکنه مرزی این مناطق بیکار شدند و اکنون تنها درآمدشان 45 هزار تومان یارانه است و چشم انتظار چرخش کلید یا تدبیری از سوی دولت و مسئولان استان هستند تا بلکه تحولی در زندگی هایشان ایجاد شود و از چنگال فقر رهایی یابند.

 

 نباید از این نکته غفلت کرد که بسیاری از فرصت‌سوزی ها به‌دلیل عدم پیگیری مناسب رخ داده است. باید به مسئولان استان و کشور گوشزد كرد كه با حلوا حلوا گفتن دهان اين محرومان شيرين نمی‌شود و همين بی توجهی به فرصت مرز است که باعث بيكاری و سرگردانی بسياری خواهد شد كه عوارض جبران ناپذيری برای اجتماع در پی خواهد داشت. 

 

خراسان جنوبی از هم مرزی با افغانستان خیلی استفاده نکرده است

احمد بخشی، رئیس مرکز مطالعات افغانستان در گفتگو با خبرنگار شبستان در بیرجند با اشاره به اینکه همکاری بین کشورها و همسایگان فرصتی برای ایجاد ارزش افزوده و همگرایی می‌شود، گفت: کشورها توسط خطوط مرزی از یکدیگر جدا می‌شوند و جمهوری اسلامی ایران با 15 کشور از جمله افغانستان همسایه است.

 

وی افزود: کشور افغانستان با خراسان رضوی، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان بیش از 900 کیلومتر مرز مشترک دارد.

 

استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه بیرجند در پاسخ به این سوال که آیا مرز افغانستان برای استان خراسان جنوبی فرصت است یا تهدید، گفت: در پاسخ به این سوال باید ببینیم چه نگاهی به مرز داریم و روابط سیاسی و اجتماعی چه تاثیری بر مرز دارد.

 

بخشی با تاکید بر اینکه مسئله مدیریت و نوع نگاه به مرزها از اهمیت فراوانی برخوردار می باشد و مرز خراسان جنوبی پتانسیلی است که تاکنون به خوبی از آن استفاده نشده است، تصریح کرد: مرز در عین حال که فرصت است به لحاظ مسائل مربوط به قاچاق موادمخدر و ناامنی و تفکرات وهابی و تکفیری تهدید محسوب می‌شود.

 

وی روابط خارجی را یکی از عوامل تاثیرگذار بر مرز دانست و بیان داشت: وقتی روابط بین دو کشور خوب می‌شود، می توان از ظرفیت مرز استفاده کرد تا زیرساختهای مربوط به روابط دوجانبه افزایش پیدا کند.

 

رئیس مرکز مطالعات افغانستان با بیان اینکه سه دیدگاه نظامی، توسعه ای و تلفیقی نسبت به مرز وجود دارد، گفت: در نتیجه هر کدام از این دیدگاه‌های سه گانه برنامه‌ریزی خاصی برای مرز انجام می‌شود.

 

بخشی افزود: خوشبختانه سال های اخیر  در خراسان جنوبی به دلیل توسعه روابط با افغانستان نگاه تلفیقی به مرز وجود دارد و با ایجاد بازارچه های مرزی توانسته ایم یکی از مبادی سه گانه صادرات و واردات کالا به افغانستان باشیم.

 

به گفته وی روزانه کامیون های زیادی در مرز خراسان جنوبی با افغانستان در بحث تجارت ترانزیت انجام می‌دهند و این یک فرصت است و با توجه به اینکه این استان قطب مطالعه و توسعه روابط با افغانستان است بنابراین می توانیم از مرز برای توسعه روابط استفاده بهینه داشته باشیم.

 

رئیس مرکز مطالعات افغانستان فعال‌سازی بازارچه مرزی یزدان، دوکوهانه و گلورده خراسان جنوبی را یکی از ضروریات برای توسعه روابط با افغانستان دانست و بیان کرد: هم اکنون تنها بازارچه ماهیرود اولویت استان و کشور شده در حالی که این بازارچه مرزی تنها بخشی از نیازهای افغانستان را جواب می دهد.

 

بخشی با تاکید بر اینکه باید با طرف افغانی مذاکره شود تا گمرکات خود را در سایر بازارچه‌های مرزی استان افزایش دهد، ادامه داد: این مهم نیازمند پیگیری استانداری، نماینده وزارت امورخارجه و نمایندگان استان در مجلس شورای اسلامی است و همچنین باید تنوع محصولات صادراتی به افغانستان افزایش یابد.

 

وی با اشاره به اینکه باید زیرساخت‌های مورد نیاز در بازارچه‌های مرزی خراسان جنوبی فراهم شود، گفت: نبود این زیرساخت ها هزینه تمام شده کالا برای افغانستان را افزایش می دهد در نتیجه ممکن است کشورهای دیگر با کالاهای ارزان وارد بازار افغانستان شوند و ما فرصت این بازار را از دست بدهیم.

 

رئیس مرکز مطالعات افغانستان بر لزوم راه‌اندازی خط ریلی در استان خراسان جنوبی تاکید کرد و افزود: این استان باید تبدیل به بارانداز شرق کشور شود.

 

بخشی بیان داشت: متاسفانه استان خراسان جنوبی از هم مرزی با افغانستان خیلی استفاده نکرده و بیشتر مبادی برای صادرات کالاهای استان‌ها و کشورهای دیگر شده ایم.

 

به گفته وی بسیاری از مواقع نگاه مدیریتی استان در عدم استفاده از فرصت مرز مقصر است بدین معنا که در خصوص بازار افغانستان نیازسنجی نکرده‌اند و یا به سیاست‌گزاران فشار نیاورده اند که چرا کارخانه ای مانند سیمان باقران که ۱۰ سال پیش می توانست شروع به کار کند هنوز افتتاح نشده و 10 برابر قیمت اولیه خود برای استان هزینه گذاشته است!! بنابراین امروز باید شاهد باشیم که از استان‌های دیگر سیمان به افغانستان صادر می‌شود.

 

بخشی مطرح کرد: آیا نمی‌شود در استان کارخانه موکت، پتو، مواد غذایی و... ایجاد کرد و یا با فعال کردن منطقه ویژه اقتصادی و راه اندازی صنایع تبدیلی برای جلوگیری از خام فروشی که در طرح آمایش جزو اولویت‌ها قرار گرفته، ارزش افزوده برای خراسان جنوبی تولید کرد؟

 

رئیس مرکز مطالعات افغانستان تاکید کرد: لازمه استفاده مردم استان از فرصت هم مرزی با کشور افغانستان امکان‌ سنجی، اراده و فراهم کردن زیرساختها توسط مسئولان است.

 

 وی بیان داشت: باید نگاه‌ها در استان از قفس بروکراسی و حالت خشک اداری خارج شود تا از فرصت مرز بتوان به درستی استفاده و برای استان ایجاد درآمد کرد.

 

خراسان جنوبی به عنوان مقصد واردات شناخته نشده است

معاون امور بازرگانی و توسعه تجارت سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان جنوبی با اشاره به اینکه متاسفانه خراسان جنوبی به عنوان مقصد واردات شناخته نشده است چرا که انبار برای ذخیره کالاهای واردشده در محل گمرک نداریم،‌ تصریح کرد: با توجه به اینکه قسمت فنی گمرک در منطقه ویژه اقتصاد مستقر شده است؛ باید منطقه ویژه برای دریافت کد گمرکی اقدام کند.

 

مهدی ماهگلی در گفتگو با خبرنگار شبستان خاطرنشان کرد: منطقه ویژه اقتصادی نیز باید برای اینکه کد گمرکی دریافت کند دور تا دور این مکان را محصور کند که مستلزم هزینه هنگفتی است.

 

وی صادرات ۲۴ میلیون دلار کالا، ایجاد اشتغال برای جوانان در گمرک و بازارچه ها مرزی، استقرار زیرساخت های مناسب در مرز، ایجاد فرصت های اشتغال در زمینه های خدمات وسائط نقلیه را از جمله مزایای مرز مشترک خراسان جنوبی با افغانستان ذکر کرد.

 

معاون امور بازرگانی و توسعه تجارت سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان جنوبی گفت: در 2 ماهه اول امسال 24 میلیون و 248 هزار و 385 دلار کالا به وزن 148 میلیون و 527 هزار و 385 کیلوگرم از بازارچه ها و گمرکات استان صادر شده است.

 

وی افزود: از این رقم یک میلیون و 625 هزار و 885 دلار از گمرک ماهیرود، 10 میلیون و 340 هزار و 404 دلار از بازارچه ماهیرود و 12 میلیون دلار از گمرک بیرجند بوده است.

 

به گفته وی، این صادردات به لحاظ ارزشی نسبت به مدت مشابه سال گذشته 10 درصد و از لحاظ وزنی 40 درصد افزایش داشته است.

 

معاون امور بازرگانی و توسعه تجارت سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان جنوبی ادامه داد: صادرات انجام شده از بازارچه ماهیرود نسبت به مدت مشابه سال گذشته 74 درصد افزایش داشته است.

 

وی در ادامه اضافه کرد: صادرات اقلامی که از محل ماده 116 در 2 ماه نخست امسال از استان خارج شده است نیز 137 میلیون و 798 هزار و 717 دلار به وزن 576 میلیون و 155 هزار و 262 کیلوگرم بوده است.

 

وی همچنین درخصوص واردات انجام شده در این مدت به بازارچه و گمرکات استان گفت: در این مدت یک میلیون و 834 هزار و 656 دلار کالا به وزن یک میلیون و ۷۹۴ هزار و ۵۸ کیلوگرم بوده است که تمام آن برنج و مخصوص مرزنشینان بوده است.

 

وعده های دولت افغانستان برای بازگشایی بازارچه های مرزی اجرایی نشده است

محمدرضا فخر، رئیس بازارچه‌های مرزی خراسان جنوبی در گفتگو با خبرنگار شبستان  در بیرجند با اشاره به اینکه از اواخر بهمن سال 93 با تصمیم یک جانبه افغانستان فعالیت سه بازارچه گلورده شهرستان درمیان، یزدان شهرستان زیرکوه و دوکوهانه شهرستان نهبندان در مرز کاملا متوقف شده و صادرات تنها از بازارچه ماهیرود (میل 78) انجام می‌شود، گفت: رایزنی برای بازگشایی مجدد این بازارچه ها در حال انجام است اما تاکنون وعده‌های افغانستان علی رغم پیگیری مسئولان استانی و کشوری در این خصوص اجرایی نشده است.

 

وی با بیان اینکه تعطیلی بازارچه های مرزی ناشی از مشکلات داخلی افغانستان و نبود گمرک است، تصریح کرد: نمایندگان گمرک این کشور در مرز حضور ندارند تا بتوانند سود بازرگانی و تعرفه های گمرکی را از بازرگانان دریافت و به خزانه کشورشان واریز کنند.

 

فخر وجود بازارچه‌های مرزی را یکی از مهمترین مزیت‌های خراسان جنوبی دانست و بیان داشت: ایجاد تعاملات بین‌المللی و تبادلات اقتصادی می تواند نقش بسیار سازنده‌ای در توسعه فرهنگی و اشتغال داشته باشد.

 

رئیس بازارچه‌های مرزی خراسان جنوبی عنوان کرد: مجموع صادرات و ماده 116 بازارچه ماهیرود در دو ماهه نخست امسال 12 میلیون و 660 هزار و 742 دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل 66 درصد افزایش دارد.

 

وی از نبود هیچ گونه واردات از طریق بازارچه‌ مرزی ماهیرود خبر داد و تصریح کرد: دلیل عدم واردات به سبب مشکلات قرنطینه‌ای و عدم گواهی بهداشتی محصولات افغانستان بوده است.

 

فخر با بیان اینکه در سال 94 مجموع صادرات استان و ماده ۱۱۶ از طریق بازارچه‌های مرزی بالغ ۲۳۲ میلیون و ۷۶۲ هزار و ۹۷۶ دلار بوده است، افزود: مجموع صادرات از بازارچه های استان نسبت به مدت مشابه سال 93 هشت درصد کاهش داشته است.

 

وی ادامه داد: در مجموع طی این مدت ۷۸۶ هزار و ۳۷۳ تن کالا از بازارچه های مرزی صادر شده که از این نظر نسبت به سال ۹۳ حدود پنج درصد افزایش داشته است.

 

رئیس بازارچه‌های مرزی خراسان جنوبی با اشاره به اینکه بازارچه یزدان قدمت 250 ساله دارد، اظهار کرد: بازارچه میل 73 و یزدان در سال‌های 80 تا 84 رتبه های اول تا سوم صادرات کالا در میان بازارچه‌های مرزی کشور را کسب کرده بود.

 

فخر با تاکید بر اینکه زیرساخت های بازارچه‌های مرزی یزدان، میل 73 و دوکوهانه کامل بوده اما متاسفانه تا تعیین تکلیف بازگشایی، این امکانات بلااستفاده باقی ماند، بیان کرد: پیگیرهای لازم برای بازگشایی مجدد این بازارچه ها به صورت محلی از طریق استانداران و هم دیپلماتیک انجام می‌شود و همچنین در قالب کمیسیون مشترک ایران و افغانستان طرح موضوع خواهد شد تا به نتیجه قطعی برسد.

 

به گفته وی نقش بازارچه‌ها مرزی در اقتصاد منطقه بسیار شاخص است به طوری که در حال حاضر در بازارچه ماهیرود روزانه 2 تا 3 هزار نفر به صورت مستقیم و 6 هزار نفر به صورت غیر مستقیم کار می ‌کنند و به طور متوسط روزانه 500 دستگاه کامیون ایرانی و افغانی به مبادله کالا مشغول هستند.

 

رئیس بازارچه‌های مرزی خراسان جنوبی با بیان اینکه امسال تجهیزات جدید برای بازارچه ماهیرود در دستور کار است، یادآور شد: متاسفانه از بیش از 3 میلیارد تومان بودجه سال گذشته این سازمان در استان 10 درصد تخصیص یافته و بودجه پیش بینی شده برای امسال نیز 4 میلیارد و 200 میلیون تومان است اما برنامه های سال 95 با توجه به وضعیت تخصیص در سال گذشته هنوز شروع نشده است.

 

فخر افزود: با توجه به جدیدالتاسیس بودن بازارچه ماهیرود(سال 88) و محدودیت اعتباری هنوز زیرساخت‌های آن کامل نشده است.

 

وی با بیان اینکه اجرای پروژه ها در بازارچه ماهیرود نیازمند اعتبار است، ادامه داد: بر این اساس در شورای ساماندهی مصوب شده تامین بخشی از زیرساخت‌های به بخش خصوصی واگذار شود و آمادگی داریم رستوران، پارکینگ و بوفه‌ها را با اولویت سرمایه‌گذار داخلی به بخش خصوصی واگذار کنیم.

 

رئیس بازارچه‌های مرزی خراسان جنوبی با اشاره به اینکه 75 درصد کالاهای صادراتی از بازارچه ماهیرود از تولیدکنندگان خارج استان است و ما فقط در اینجا خدمات ارائه می دهیم، گفت: عملیاتی شدن فروشگاه‌های مرزی در اشتغال و ایجاد درآمد برای سکنه شهرستان‌های مرزی استان خراسان جنوبی موثر است که این مهم در حال پیگیری می‌باشد.

 

فخر برای تامین زیرساختها و اجرای طرح توسعه بازارچه ماهیرود پیشنهاد داد درآمد بازارچه های مرزی از سرفصل درآمدهای عمومی خارج و در سرفصل درآمدهای اختصاصی قرار گیرد تا برای تکمیل زیرساخت ها منتظر تخصیص از مرکز نباشیم.

 

وی همچنین برای رونق بازارچه های مرزی استان مشوق های صادراتی، معافیت های مالیاتی و مبادلات تهاتری را پیشنهاد داد و گفت: نظر به ابلاغ سیاست های اقتصاد مقاومتی توسط مقام معظم رهبری  و استفاده از سازوکار کالای تهاتری برای تسهیل مبادلات تجاری، بازارچه های مرزی به ویژه ماهیرود با توجه به شیوه مبادلات بهترین بستر در زمینه اجرای سیاست‌های مقاومتی است و می تواند نقش بسیار ارزنده ای در این خصوص در منطقه و کشور ایفا کند.

 

امروز احیاء بازارچه ‌های مرزی احیاء اقتصاد مرزی به شمار می رود و باید از سوی مسئولان به آن بیشتر پرداخته شود چرا که جذب کارگران ایرانی و افغانی در این بازارچه‌ها  نقش مهمی در امنیت پایدار و همچنین جلوگیری از قاچاق موادمخدر و قاچاق کالا و شرارت . ... ایفا می کند.

 

ضعف قدرت مرکزی افغانستان و حضور شبه نظامیان؛ عامل بازنشدن بازارچه یزدان

حجت اله خانزاده در گفتگو با خبرنگار شبستان در بیرجند اظهار داشت: مرزها در کلیت موضوع به عنوان یک فرصت برای تعاولات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و تجاری مطرح هستند.

 

وی با اشاره به اینکه شهرستان زیرکوه با دو ولایت فراه و هرات افغانستان هم مرز است،‌ افزود: در گذشته نه چندان دور که بازارچه یزدان فعال بود، مردم هر دو طرف از مزایای این مهم بهره مند می شدند اما اکنون چند سال است که به دلیل تحولات کشور افغانستان و حضور شبه نظامیان در این دو استان، فعالیت بازارچه یزدان کند و از سال ۹۳ مرزها بسته شده است.

 

نماینده دولت در شهرستان زیرکوه ادامه داد: بازارچه ها و مبادی ورودی و خروجی مرزها بر اساس یک پروتکل دو جانبه فعالیت می کنند و شرط بازگشایی این مبادی، توافق دو طرف است بگونه ای که اگر یک طرف تنها موافق بازکردن باشد،‌این مهم قابل انجام نیست.

 

وی ضعف قدرت مرکزی کشور افغانستان، حضور شبه نظامیان در منطقه غربی این کشور و مداخلات تجار افغان را از مهمترین عوامل بازنشدن بازارچه یزدان ذکر کرد و گفت: تعدادی از تجار افغان که در بازارچه ماهیرود فعالیت می کنند به دولت آن کشور فشار وارد می کنند و اجازه بازگشایی بازارچه یزدان را نمی دهند چرا که با بازگشایی بازارچه یزدان، فعالیت آنها تحت تاثیر قرار می گیرد.

 

وی با اشاره به اینکه جمعیت قابل توجهی در روستای کلاته نظر کشور افغانستان در نزدیکی مرز مشترک با این شهرستان سکونت دارند، ادامه داد: این افراد منبع درآمد خاصی ندارند و مجبورند از راه قاچاق و یا پیوستن به گروههای شبه نظامی زندگی خود را سپری کنند که در صورت فعال شدن بازارچه یزدان، سطح زندگی این افراد نیز ارتقا پیدا خواهد کرد.

 

خانزاده افزود: وزارت کشور تاکنون اقدامات،‌ پیگیری ها و مطالباتی در راستای بازگشایی بازارچه یزدان از کشور افغانستان داشته است که در سفرهای مسئولان و هیات های تجاری افغان به ایران آن را مطرح کرده است و استاندار خراسان جنوبی نیز در این زمینه پیگیری هایی داشته است.

 

وی گفت: در آخرین سفر مشترک رئیس جمهور افغانستان و نخست وزیر هند به تهران باز هم رئیس جمهور کشور افغانستان برای بازگشایی این بازارچه قول مساعد دارد که امیدواریم برای چندمین بار بعد از قول دادن،‌این بار به وعده خود عمل کند.

 

راهکار دیپلماتیک و پیگیری از طریق وزارت امور خارجه تنها راه بازگشایی بازارچه یزدان

وی تاکید کرد: راهکار دیپلماتیک و پیگیری از طریق وزارت امور خارجه تنها راه بازگشایی بازارچه یزدان است چرا که عوامل داخلی در بازگشایی این بازارچه هیچ نقشی ندارند.

 

فرماندار شهرستان زیرکوه همچنین خاطرنشان کرد: در سفر رئیس جمهور ایران به افغانستان، یکی از بندهای تفاهم نامه دو جانبه، بازگشایی بازارچه یزدان بود.

 

وی حضور مرزنشینان را در تامین امنیت بسیار مهم عنوان کرد و با اشاره به فرموده رهبر معظم «به سراغ مرزها برود در غیر اینصورت مرزها به سراغ شما می آیند» گفت: مرز نشینان شهرستان زیرکوه افرادی مومن، ولایت مدار و متدین هستند که این مهم موجب شده است که امروز یک مرز پایدار و با کمترین مشکلات داشته باشیم.

 

خانزاد ابراز امیدواری کرد: هرچه زودتر بازارچه یزدان بازگشایی مجدد شود تا شاهد رونق فعالیت های اقتصادی و تجاری در این بازارچه باشیم.

 

وی از همه کارآفرینان و افراد نخبه استان درخواست کرد با توجه به فراهم بودن آب و زمین مساعد در این شهرستان برای کشت محصولات خاص، از این ظرفیت برای رونق شهرستان زیرکوه استفاده  کنند.

 

 

گزارش: زهرا مهرور- زینب رمضانی