ایجاد ابهام در قرائت های دینی، ویژگی عرفان های نوظهور است

به گزارش خبرگزاری شبستان به نقل از رادیو گفتگو، برنامه "شعبده شوم" با موضوع جنبش های معنوی نوین و علل پیدایش آنها با حضور فاطمه مقیسی، دکترای عرفان اسلامی و حجت الاسلام حسین عرب، پژوهشگر حوزه عرفان های نوظهور روی آنتن رفت.

بنابر این گزارش، مقیسی با بیان اینکه در علل گرایش به عرفان های نوظهور از ابعاد مختلف جامعه شناختی، معرفت شناختی و روانشناختی می توانیم بحث را دنبال کنیم، اظهار کرد: مهمترین نیاز انسان نیاز به الهی بودن است و این یک عامل مهم و اساسی در گرایش انسان ها به عرفان های نوظهور است.

این کارشناس عرفان اسلامی همچنین به جذابیت هایی که فرقه ها دارند، اشاره کرد و گفت: برای این بخش می توان لیست بلندبالایی از جذابیت هایی که هر فرقه می خواهد برای جذب افراد، داشته باشد، تهیه کرد.

این گزارش می افزاید: حجت الاسلام حسین عرب در ادامه در نظر نگرفتن عامل استعمارگر تمامیت خواه را در تحول ادیان شرقی، اشتباه دانست و گفت: این عامل بعد از این تحولات در ادیان شرقی، این ادیان به عنوان پایه بسیاری از جنبش های نوپدید معنوی وارد شد که اگر این مسائل را در نظر نگیریم، به مسئله، با جامعیت نگاه نکرده ایم.

وی افزود: نمی توان فقط در واکنش به مدرنیته و مسائل اجتماعی و روانی، این ادیان را واکاوی کرد.

وی به تجربه موفق نفوذ استعمار انگلستان در منطقه اشاره کرد و گفت: انگلیس ها بعد از این نفوذ شروع به شبکه سازی و سعی کردند قرائت واحدی از ادیان ارائه دهند و بگویند این یک حکمت باستانی است که اسلام، مسیحیت و دیگر ادیان نیز همین را می گویند. در حقیقت آنها می خواستند در یک فضای مبهم و گل آلود، ارزش های واحدی را ارائه کنند که قابلیت تطبیق بر همه ادیان برای جهانی سازی داشته باشد.  

این پژوهشگر حوزه عرفان های نوظهور، مبهم بودن قرائت ها از دین های مختلف را یکی از ویژگی های ادیان نوظهور دانست و بیان کرد: این قرائت های مبهم اساسا هیچ بنیانی ندارند و به عنوان مثال در مسئله وحدت، وجود این موضوع را شاهد هستیم. آنها با این کار سعی می کنند مثلا دین اسلام و یا مسیحیت را به هندوئیسم بچسبانند.

حجت الاسلام حسین عرب از فرقه تئوسوفی یاد کرد و ادامه داد: این فرقه یک فرقه مرموز کاملاً استعماری است. این رویکرد تعاملی و پلورالیسمی در این فرقه برجسته است. در سنت گرایان اسلامی و کسانی که قائل به حکمت خالقه بودند نیز با تئوسوفی ارتباط دارند.

وی اضافه کرد: البته اینها تنها در بخش تعاملی فعالیت نمی کنند و در حوزه تعارضی نیز اقدامات زیادی انجام دادند. در واقع آنها ساکت ننشسته بودند که اسلام و مسلمان ها را تحویل بگیرند، بلکه جنبش های کاملا ملی گرا و افراطی نیز در این حوزه داشته ایم.

در ادامه مقیسی در خصوص علل گسترش عرفان های نوظهور در ایران بیان کرد: اگر بخواهیم از بُعد معرفت شناختی تحلیلی را درباره گرایش افراد به عرفان های نوظهور ارائه دهیم، لازم است نظریه "اصل عدم مشاهده صرف" را مطرح کنیم.

وی درباره این نظریه گفت: این بدان معنا است که در عالم مشاهده صرف نداریم. بر اساس این نظریه وقتی با پدیده ای روبرو می شویم، در واقع با پیش فرض های ذهنی و تصویر های قبلی که داریم، به آن نگاه می کنیم. به عنوان مثال اگر در یک جنگل باشیم و تا به حال با یک میز روبرو نشده باشیم، وقتی میز را می بینیم از کارکردهای آن بی خبر هستیم. این اتفاق دقیقا در عرفان های نوظهور می افتد و این موضوع در کشورمان که تمایل به دین وجود دارد، است.

وی ادامه داد: با وجود این علاقه، وقتی افراد در کشورمان با یک فرقه روبر می شوند، مجموعه ای از آموزه ها و راهکارها را می بینند که گمان می کنند همان دین اسلام است و تنها با بیان جدید، با آنها سخن می گوید و روبر می شود. به عبارتی مردم یک نگاه همدلانه و سمپاتیک با آن عرفان نوظهور، برقرار می کنند.

دکترای عرفان اسلامی با اشاره به عرفان حلقه، ابراز کرد: وقتی افراد در ابتدا کتاب های عرفان های حلقه را می خوانند، یک احساس همدلی با این عرفان و افراد آن پیدا می کنند، خصوصاً اینکه در کتاب هایشان از آیات استفاده و آنها را به عنوان تائید و موید نظرات خودشان مطرح می کنند. افراد در حقیقت گمان می کنند اینها همان عرفان اسلامی است در حالی که اگر تامل کنند،  تفاوت های چشم گیر و فراوانی را مشاهده می کنند.

وی با ذکر یک مثال در خصوص عرفان حلقه، ادامه داد: افراد بعد از چند جلسه معتقد هستند که باید ترمز دستی نماز کشیده شود و دقیقاً از همین عبارت استفاده می کنند. در واقع افراد به بهانه اینکه نمازی که می خوانند نماز اصیل نیست و یک نماز واقعی و دارای روح نیست، باید نماز را ترک کنند تا زمانی که بتواند اصل و باطن نماز را به دست بیاورند که این مسئله کاملا بر خلاف شریعت اسلام است.

مقیسی در مورد قانون جذب نیز ابراز کرد: اخیرا کتاب هایی چاپ شده است و سعی کرده اند این مسئله را بومی سازی کنند. در وقع آنها سعی کرده اند، نشان دهند که این عرفان، همان معارف اسلامی است زیرا با استفاده از آیات و روایات و منسجم کردن مطالب، بین اینها ارتباطی برقرار کرده اند.

وی با تاکید بر لزوم تامل در مواجه با چنین عرفان هایی، گفت: حتما از ابزارهایی معرفتی که خداوند در اختیار انسان قرار داده است، استفاده کنند که یکی از این ابزارهای برجسته عقل و خرد است؛ بارها در قرآن نیز تاکید شده است که تفکر کنید و بیاندیشید.

گفتنی است، برنامه "شعبده شوم" پنجشنبه ها و جمعه ها ساعت 17 از شبکه رادیویی گفت‌وگو پخش می شود و علاقه مندان می توانند برای دریافت فایل صوتی برنامه به سایت رادیو گفت‌وگو مراجعه کنند.