مسجد، موضوعی وحدت آفرین و حامی اصلی خیزش های منطقه

خبرگزاری شبستان: بطور قطع و یقین می توان اذعان کرد که در میان معابد و مراکز عبادی ادیان الهی، مسجد تنها مکانی است که تمام عناصر و اجزاء آن وحدت آفرین بوده و نمادی از یگانگی، انسجام و وحدت در آن نمود یافته است. مسجد هم به لحاظ شکلی و ظاهری که در قالب اجزاء و عناصر مختلف شکل یافته است و هم از نظر محتوایی و ماهوی دارای کارکردهای افعالی و اعمالی است که غایت آنها ایجاد وحدت و یگانگی است.در این مقال سعی بر آن است که در ابتدا اجزاء وعناصر وحدت آفرین مسجد در قالب شکلی آن و سپس مؤلفه های ماهوی وکارکردهای آن در ایجاد وحدت مورد کنکاش قرار گیرد.
در دین مبیین اسلام محور و کانون همه فعالیت ها به مسجد ختم می شود و هیچ فعالیت و فعلی را نمی توان پیدا کرد که در آمیختگی و ارتباط با دین باشد، ولی به مسجد ختم نشده یا مرتبط با مسجد نباشد. این امر مهم نشان از جایگاه و اهمیت محوری است که مسجد دارد. مسجد اولین پدیده جغرافیایی است که به محض فتح سرزمین های کفر توسط سپاه اسلام به عنوان نماد یگانگی، توحید و مبارزه با شرک و بت پرستی در سرزمین های تصرف شده بنا شد. پیامبر اسلام(ص) نیز در هجرت به مدینه اولین مکانی را که برای استقرار آیین اسلام بنا کرد مسجد قبا بود؛ تا مردم در حول محور این مکان مقدس به کسب فضایل انسانی و آموزه های دینی بپردازند.
مسجد تنها مکانی بود که مسلمانان در آن دوشادوش هم یکرنگ و یکدل اجتماع می کردند و این اجتماع به مصداق "ید الله مع الجماعه" همواره منشاء خیر و برکات معنوی زیادی برای آنان بود.
مسجد کانون اتحاد وهمبستگی و انس و الفت مسلمانان است که مردم هر منطقه و محله را روزی چندنوبت در کنار هم در نمازهای جماعت جمع و با هم مانوس می سازد و مسجد جامع وجمعه هفته ای یک بار همه اجتماعات مساجد را یکجا در نماز جمعه گرد می آورد ومسجد الحرام و مسجد النبی مسلمانان کشورهای مختلف اسلامی را یکجا جمع و متحدمی سازد. مارسل بوازار اسلام شناس سویسی راجع به نقش نیرومند مسجد در فرهنگ،اقتصاد، سیاست و وحدت مسلمانان چنین می نویسد:
«مسجد عامل نیرومندی در همبستگی و اتحاد مسلمانان جهان است و اهمیت اجتماعی و فرهنگی آن را از این بابت نمی توان نادیده گرفت، مخصوصا در روزگار معاصر که مسلمانان شور و حرارت صدر اسلام را دگربار از خود نشان می دهند، مساجد به صورت مراکز تربیت روحانی و پایگاه جنبش امت مسلمانان نسبت به ستمگران و سلطه جویان درآمده است. و به تدریج مساجد موقعیت سالهای نخستین ظهور اسلام را به دست آورده اند.»

مسجد یادآور استمرار وحدت مسلمانان در طول تاریخ
بر همین منوال در فضای کالبدی شهرها و روستاهای کشورهای اسلامی "مساجد" همواره قلب تپنده و جوشان آن بوده اند، نه تنها همه شبکه راه های ظاهری و بلکه ارتباط درونی و قلبی اهالی آن نیز به مسجد ختم می شود.
مسجد یادآور استمرار وحدت بین مسلمین است که این یادآوری در روز سه، یا پنج نوبت با ندای الله اکبر و حضور مسلمانان در مسجد جهت اقامه نمازانجام میگیرد و دائماً به آنها لزوم حفظ این وحدت را گوشزد می کند.
در هر منطقه جغرافیایی که مسجد حضوری فعال دارد،درآن نقطه شعاع نورانی وحدت در فضا آکنده شده و اجتماعی آرام بدون تنش و اختلاف قابل مشاهده است.
در میان معابد و اماکن مذهبی ادیان زنده دنیا مسجد تنها عبادتگاهی است که هم از نظر شکل وفرم ، معنا و محتوا و عملکرد ظاهر و باطن آنچنان از ظرفیّت و پتانسیل گسترده و بالایی برخوردار است که می تواند به عنوان نماد وحدت و انسجام معرفی شود.
همه مساجد موجود در کره خاکی از حیث سمت و جهت قرا رگیری دارای وحدت جهت و انسجام هستند. سمت و سوی همگی آنها به سوی کعبه، اولین خانه خداپرستی و توحید است. هیچ مسجدی را نمی توان یافت که جهت و زاویه ای غیر از این داشته باشد و این ساختمان ظاهری مسجد است که تمامی مسلمانان را نیز جهت می دهد و مسیر آنها را تنها به یک نقطه واحد منتهی می کند، نقطه ای که کمال و سعادت انسان تنها در حرکت در این مسیر روشن تعیین و تبیین می شود.

نقش بی بدیل مسجد در گسترش خیزش های اسلامی منطقه
انتفاضه بزرگ عربی_ اسلامی که این روزها در کشورهای عربی شاهد آن هستیم، ماهیتی کاملا مردمی دارد و مساجد تنها موسسات و نهادهایی هستند که ساختارهایی عموما مردمی دارند و در دسترس مردم هستند.
در بسیاری از کشورهایی که انتفاضه از آنجا آغاز و جریان پیدا کرد، شاهدیم که مساجد به عنوان پایگاهی اجتماعی نقش ایفا کردند و حرکت ها و خیزش های مردمی از مساجد ساماندهی، حمایت و تقویت شدند و حتی به نوعی تغذیه فکری و پشتیبانی حرکت نیز از این مکان مقدس بود.
امروزه کارویژه های سیاسی_ اجتماعی مساجد توسعه پیدا کرده است به طوری که بسیاری از این حرکت ها پس از نمازهای جمعه و از مقابل مساجد و مصلی ها شروع و این اعتراضات از مساجد شکل می گیرد. در بسیاری از اعتراضات و حرکت های خودجوش مردمی در کشورهای عربی، نمازهای جمعه در خیابان ها و محل هایی که مردم حضور داشتند با حضور ائمه جمعه و روحانیون برگزار شد.
در برخی کشورها مانند بحرین که خیزش های مردمی در آن ها در حال شکل گیری است، شاهد حضور ساماندهی شده شبکه مساجد هستیم و به همین دلیل متاسفانه شاهد حملات وحشیانه رژیم آل سعود و آل خلیفه به بسیاری از نمازگزاران حاضر در مساجد بحرین هستیم.
این امور حاکی از آن است که مساجد در این انتفاضه بزرگ عربی_ اسلامی نقش مهمی داشتند و تبدیل به پایگاه های پشتیبانی و حمایت از این جنبش ها شده اند.
در حقیقت ماهیت این خیزش ها عربی و عامل خیزش ها در این کشورها مشترک است و آن سرنگونی حکومت های استبدادی است؛ در هیچ یک از 22 کشور عربی شاهد مشارکت مردمی نیستیم و شاهد یک نظام یکسویه از بالا یعنی از سوی حکومت و قدرت به پایین یعنی مردم هستیم.
در همه این کشورها زمینه مشترک این خیزش ها وجود حکومت های استبدادی است البته درکنار این عامل، فقر مردم، نابرابری و ناعدالتی، تحقیر اجتماعی، فساد طبقه حاکم چه اداری و چه ثروت اندوزی خانوادگی و همچنین تبعیض های مذهبی و قومی را نیز باید اضافه کرد.
در بحرین، تبعیض مذهبی میان شیعه و سنی؛ در لیبی، فقر و فساد طبقه حاکم و در مصر، تحقیر اجتماعی کنار عامل اصلی که همان حکومت بسته و خفقان و استبدادی این رژیم هاست عامل خیزش های مردمی بوده است.
در بهترین شکل ممکن این خیزش ها، دموکراسی خواهی و روی کار آمدن حزب اسلامی از الگوی حزب عدالت ترکیه است اما در مرحله بعد می‏تواند تبدیل به حرکت های اسلام گرایانه مانند انقلاب اسلامی ایران شود.
اگر بخواهیم شاهد انقلاب اسلامی با استفاده از الگوی ایران باشیم باید نیاز تئوریک این کشورها را برای برپایی حکومت اسلامی تأمین کنیم و به آنها تغذیه و خوراک فکری بدهیم که در این صورت شاهد خاورمیانه‏ای خواهیم بود که آمریکا و رژیم صهیونیستی کمترین نقش را در آن دارند و پایگاهایشان در منطقه را از دست خواهند داد.
اگر مردم بتوانند اراده خودشان را در منطقه اعمال کنند در این صورت معادلات خاورمیانه آمریکایی به هم می‏خورد و این مقدمه یک حرکت تمدن ساز، برای اعراب و خاورمیانه جدید و نیز تأثیرگذار در آینده جهان می شود.

مسجد موضوعی وحدت آفرین
یکی از موضوعاتی که مورد اتفاق نظر همه مسلمانان است و می تواند محور فعالیت ها، برنامه ها و کارهای پژوهشی و تحقیقاتی قرار گیرد، موضوع مسجد است. در طول تاریخ اسلام رویدادها و حوادث بسیاری پیرامون جایگاه مسجد رقم خورده است که در هر موضوعی به تناسب می تواند سر لوحه و منشاء برنامه ریزی در حال حاضر قرار گیرد.(یک نمونه از آن را می توان به نامگذاری هفته جهانی مسجد، به مناسبت به آتش کشیده شدن مسجد الاقصی در 31 اگوست نام برد که توسط سفرای کشورهای اسلامی در اجلاس وزرای خارجه کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی مورد تصویب قرار گرفت.)
مساجد دارای کارکردهای بسیار متنوع و متعددی است. همه این کارکردها در عین تعدّد، در راستای هم و در یک خط معنوی واحد قرار دارند. در واقع نوعی انسجام و وحدت نانوشته، در همه این نقش ها وجود دارد که همه آنها نسبت به هم همپوشی داشته و تقویت کننده یکدیگر هستند؛ چون هدف نهایی وغایی همه آنها در «کلمه الّله» و کمال انسان تبیین شده است و آنچنان از تجانس و انسجامی برخوردار هستند که هیچیک از کارکردها در تناقص یا نفی دیگرکارکردها، عمل نمی کنند؛ بلکه همه آنها در راستای اتحاد و همبستگی برای عروج و کمال انسان قدم می گذارند. همه منابع موجود انسانی در مسجد در هدف، وحدت نظر دارند. هدف نمازگزاران، امام جماعت، هیئت امناء، خادم، بانی و واقف و... همه یکی است و ابعاد معنوی سرلوحه اعمال و افعال آنان در مسجد است.
- پیمان عقد و اخوت
هنوز چند ماهی از حضور پیامبر گرامی اسلام (ص) در مدینه نگذشته بود که در مسجد النبی با هدف ایجاد وحدت، تلطیف قلوب و افزایش دوستی بین یاران و اصحاب و انصار و مهاجرین پیمان عقد اخوت را بین آنها منعقد نمودند و خود آن حضرت نیز با حضرت علی (ع) پیمان برادری بست. اگر چه آن حضرت به دفعات و در مناسبت های مختلف این سنت حسنه را انجام دادند. (این روز تاریخی مصادف با دوازدهم ماه مبارک رمضان سال اول هجرت بوده است) با توجه به نقش وحدت آفرین مسجد،از آن پس، بسیاری از اختلافها و درگیریهای قومی، قبیله ای ، طایفه ای و حتی خانوادگی رفع گردید و سرانجام بسیاری از دشمنی ها به دوستی و مؤدت انجامید.

- مسجد و انسجام خانواده
یکی از سنت های بسیار نیکوی پیامبر اسلام (ص) انجام مراسم عقد ازدواج حضرت فاطمه (س) و حضرت علی (ع) در مسجد بوده است. با عنایت به اینکه پیامبر گرامی اسلام(ص) بسیاری از رفتارها را با هدف الگو سازی برای امت اسلامی انجام می دادند،یکی از بهترین ابتکاراتی بود که به افزایش نقش آفرینی مسجد کمک شایانی می نمود. اگر چه این سنت، امروزه کمتر در کشور ما صورت می گیرد(ضرورت احیاء این سنت پسندیده با توجه به افزایش روز افزون هزینه ازدواج با هدف افزایش پیوند خانوادگی که در راستای انسجام جامعه وارزشهای اسلامی صورت می گیرد، لازم به نظر می رسد.) اما دیگر کشورهای اسلامی این سنت حسنه را جاری می کنند. «نقل شد که به دستور پیامبر گرامی اسلام (ص) سفره وسیعی در مسجد گستردند و بسیاری از زنان و مردان مسلمان اطعام شدند وآنگاه عروس و داماد را به مسجد فرا خواندند و دست حضرت فاطمه (س) را در دست حضرت علی (ع) گذاشتند و برای آن دو دعا کردند»
- مسجد و جماعت
یکی از نمادهای وحدت و انسجام و اجتماع در سطح جوامع اسلامی ، برگزاری نماز جماعت بصورت 3 یا 5 وعده در هر شبانه روز است. اسلام نه تنها به اهمیت اجتماع در مقیاس کوچک (نماز جماعت) اکتفا ننموده است، بلکه جایگاه وحدت خیز مسجد موجب شده است،تا نسبت به اجتماع بزرگتر در قالب نماز جمعه، یا نماز اعیاد فطر و قربان در مقیاس بزرگتر نیز عنایت خاص داشته و حتی به این اجتماع در نگاه بین اللملی و امت واحد اسلامی نیزتوجه نموده و هر ساله در قالب حج تمتع و حج عمره میلیون ها مسلمان در سراسر جهان اسلام در این اجتماع بزرگ، چگونگی وحدت و اخوت و برادری را آموزش می بینند و به صورت عملی چند روزی نیز تمرین می کنند.
- مسجد مظهر وحدت و یگانه پرستی
اصل و بنای اسلام بر توحید و وحدانیت است و این وحدت در مسجد،ظهور و بروز می یابد. همه مردمی که موحد و یگانه پرست هستند از هر نژاد،قبیله ، طایفه،گروه،جناح و حزب در موقع نماز وحدت عملی و کاملاً راستین دارند و یک شعار و یک عمل را به صورت هماهنگ انجام می دهند و اگر هم احیاناً دارای اختلاف سلیقه یا نظر باشند، دراصل نماز و انجام غالب احکام وآداب وحدت دارند.چون صاحبخانه و میزبان واحد است، پس در نوع ارتباط وحدت در پذیرایی از میهمانان وجود دارد،از همه مردم یک نوع پذیرایی می کنند و بین پیر و جوان ، پولدار و فقیر، زن و مرد و... فرقی نیست.

- کارکرد ارتباطی مساجد
مساجد را می توان به منزله یک مرکز تجمع یاد کرد.«تجمع کارکردهای گوناگون در عین وحدت در مسجد باعث گردیده است،تا این مؤسسه اجتماعی- دینی یکی از مهمترین حلقه های ارتباطی در جوامع اسلامی باشد. بدین ترتیب اگر مساجد را محور شکل گیری ارتباطات در جامعه اسلامی چه شهری و چه روستایی بدانیم سخنی به گزاف نگفته ایم.محوریت مسجد در جهان اسلام حتی در جایگاه جغرافیایی آن نیز نأثیر داشته است.از این نظر مساجد در قلب اجتماعات اسلامی قرار داشته اند.»

- مسجد و امام جماعت
جایگاه رفیع امامت مسجد توسط ائمه جماعات، یکی دیگر از محورهای وحدت آفرین مسجد می باشد بر اساس نص صریح ‌روایتی از رسول گرامی اسلام (ص) امام جماعت نفر اول مسجد است. این اصل اساسی مورد پذیرش تمامی فرق و مذاهب اسلامی می باشد و امامت مسجد ضمن برخورداری از شأن ویژه در بین نمازگزاران و مؤمنین از محوریت خاص نیز برخوردار است که می تواند با حضورش ضمن زمینه سازی برای انجام بهترامور معنوی و مناسکی نقش اساس را در ایحاد انسجام و همبستگی بین آنان برقرارکند: «افضل الناس فی المسجد الامام»
- مسجد و نماز
در میان اعمال و افعال عبادی که در مسجد انجام می شود، نماز مهمترین و اصلی ترین عبادت است که از اتفاق نظر واحدی در بین تمام جوامع اسلامی برخوردار است.درمسئله نفس نماز و فلسفه وجودی ونیز ارکان آن هیچ نقطه مبهمی وجود ندارد و همگی بر اصل این عبادت تأکید دارند. شاید اختلاف جزیی در بعضی از افعالی است که جزء ارکان نماز نیست. نماز، عبادت مشترک در میان همه مسلمانان می باشد.نه تنها ماهیّت نماز وحدت آفرین است، بلکه شکل انجام این عبادت نیز انسجام بخش می باشد.یکی از آداب اقامه نماز کنار هم قرار گرفتن نمازگزاران بدون فاصله است و حتی قرار گرفتن بسیار نزدیک و دوش به دوش به هم، سنتی است که مورد تأکید پیشوایان بوده است.
یکی دیگر از فرائض نماز دریک ردیف منظم و وحدت گونه کنار هم قرار گرفتن می باشد؛ آنچنان که هیچگونه بی نظمی را در ایجاد صف نماز جایز ندانسته اند. مسئله بعدی که نشانه وحدت در نماز می باشد نظم و ترتیب حرکات در پیروی از امام جماعت می باشد.یعنی مأموین آنچنان باید در حرکات نماز با امام جماعت هماهنگ باشند که کل جماعت، مانند:«یَدِ واحده»، این عبادت معنوی را انجام دهند.در نماز جماعت باید از امام جماعت پیروی محض نمود؛ درغیر این صورت اگر عمداً حرکتی برخلاف و یا تعجیل و تأخیر در اعمال توسط مأموم صورت پذیرد، نماز دچار اشکال خواهد شد.

- مسجد و وحدت در برنامه های مناسکی و عبادی
مسجد مکانی است که از ابعاد معنوی بالایی برخوردار است و همه برنامه ها و مناسکی که در آن انجام می گیرد جنبه معنوی دارد و نگاه مادیگرانه و دنیایی در آن جایی ندارد و از این منظر دارای وحدت معنوی است.تقریباً تمامی مسلمانان در غالب احکام مسجد و بایدها و نبایدها وانجام فعل های مکروه و حرام ومستحب،از وحدت نظر برخوردار بوده وفقهای اسلامی در این زمینه به یک میزان در امور مسجد و احکام و آداب آن متفق القولند. سه مؤلفه مشترک، مثلث وحدت مسلمانان را تکمیل می کند:
- قرآن کریم.
- پیامبرگرامی اسلام (ص).
- مسجد به عنوان بستر این مثلث.
همچنین محور سخنرانی وتبلیغ ائمه جماعات نیز برمحور وحدت و دوستی قرار دارد.همچنانکه خداوند در قرآن کریم می فرماید:« "ای رسول ما به امت " بگو من از شما اجر رسالت جز این نمی خواهم که مودت و محبت مرا در حق خویشاوندانم منظور دارید»( قل لا اسئلکم علیه اجرا الا الموده فی القربی ... سوره شورا، آیه 23.)
- مسجد محل اُنس و آشنایی مؤمنان
پیش زمینه ایجاد وحدت ملی و انسجام اسلامی،فراهم آوردن زمینه و بستر مناسب جهت ایجاد فضای دوستی و آشنایی بین مؤمنین می باشد. مسجد مکانی است که چنین فضای مثبت را برای مؤمنان فراهم آورده،تا آنان بتوانند: باحضور در مسجد دراوقات مختلف شبانه روز، ضمن آگاهی از وضعیت همدیگر زمینه اُنس و آشنایی و رفاقت بیشتر را در بین خود فراهم سازند.

- مسجد النبی(ص)، سنگ بنای اولیه وحدت مسلمانان
همزمان با ورود پیامبر گرامی اسلام (ص) از مکه به مدینه آن هنگام که طوایف قبایل و افراد ذی نفوذ و حتی افراد عادی و فقیر جامعه مدینه از ایشان خواستند که در منزل آنان سکونت کند، تا جایی که این موضوع زمینه ساز نوعی افتراق را سبب شده بود.پیامبر گرامی اسلام (ص)، با تصمیمی بسیار مدبّرانه و وحدت ساز از همان آغاز، سنگ بنای وحدت را با انتخاب خانه دو یتیم (که شتر پیامبر (ص) درآنجا نشسته بود.) فراهم ساخت و با تأسیس مسجد در این مکان، اساس و بنیان وحدت و انسجام مسلمانان را بنا نهاد.
پایان پیام/