به گزارش خبرنگار محیط زیست شبستان، تالاب ها از جمله مولدترین محیط های جهان هستند. این اکوسیستم ها گهواره های تنوع زیستی دنیا هستند که با فراهم ساختن آب و قابلیت زادآوری اولیه نقش مهمی در بقای گونه های بیشماری از گیاهان و جانوران وابسته به خود ایفا میکنند. تالاب ها از اجتماعات انبوه گونه های پرندگان، پستانداران، خزندگان، دوزیستان، ماهیان و بی مهرگان حمایت میکنند. از بین ۲۰ هزار گونه مختلف ماهی در سطح جهان، بیش از ۴۰ درصد آنها در آبهای شیرین (تالاب ها) زندگی می کنند. تالاب ها ذخیره گاه های بسیار مهمی از مواد ژنتیکی (وراثتی) گیاهی نیز محسوب می شوند.
متداولترین تعریفی که از تالاب ها می توان ارائه کرد در کنوانسیون جهانی حفاظت از تالابها (رامسر-۱۹۷۱) با این مضمون آمده است:«مناطقی پوشیده از مرداب، باتلاق، لجن زار یا آبگیرهای طبیعی و مصنوعی اعم از دائمی یا موقت که در آن آب های شور یا شیرین به صورت راکد یا جاری یافت می شود، از جمله شامل آبگیرهای دریایی که عمق آنها در پائین ترین حد جزر از شش متر تجاوز نکند.»
علاوه بر این در ماده ۲-۱ همین کنوانسیون ذکر شده که تالابها:« ممکن است شامل مناطق ساحلی یا کرانه های مجاور دریاها و جزیره ها و یا بخشهائی از آب دریا باشند که عمق آنها در پائین ترین حد جزر بیشتر از شش متر نباشد»
با توجه به این تعاریف، تالاب ها انوع گوناگونی از زیستگاه ها نظیر رودخانه ها، دریاچه ها، کرانه های ساحلی، جنگلهای حرا، لجن زارها و حتی آبسنگهای مرجانی را در بر می گیرند. تالاب ها از جمله مولدترین محیط های جهان هستند. برای مثال، برنج یکی از محصولات رایج تالابی، غذای نیمی از جمعیت جهان را تأمین می کند.
تأثیر و تأثر متقابل اجزای فیزیکی، بیولوژیکی و شیمیایی یک تالاب مثل خاک، آب و گیاهان و جانوران، عملکردهای حیاتی متعددی برای تالاب ایجاد می کند. از جمله: ذخیره سازی آب، حفاظت در مقابل طوفان و کاهش تخریب سیل، تثبیت خطوط ساحلی و مهار فرسایش، تزریق مجدد آبهای زیرزمینی (جابجائی آب از تالاب به درون سفره های زیرزمینی)، تخلیه آب های زیرزمینی (جابجائی آب به سوی بالا و تبدیل آن به آبهای سطحی)، پالایش آب از طریق تثبیت عناصر محلول، رسوبات و دیگر آلودگی ها و تعدیل آب و هوای محلی.
از میان ارزش های اقتصادی متعدد تالاب ها، می توان به حفظ ذخایر ژنی گیاهی و جانوری، تأمین آب (کیفی و کمی)، آبزی پروری (بیش از دوسوم از برداشت محصول ماهی جهان به سلامت مناطق تالابی بستگی دارد)، تولید محصولات کشاورزی (از طریق تأمین آب و عناصر غذایی)، تولید چوب، تأمین انرژی، تولید مواد لجنی و گیاهی، حمل و نقل و کاربردهای تفریحی و گردشگری (توریستی) اشاره کرد. علاوه بر این تالابها به عنوان بخشی از میراث فرهنگی بشر اهمیت ویژه ای دارند. با باورهای جهان شناسی و مذهبی رابطه داشته، منشاء تعالی زیبایی شناختی می شوند، پناهگاه هایی برای حیات وحش ایجاد نموده و شالوده سنن مهم بومی را شکل می دهند.
بررسی وضعیت تالاب های ایران بیانگر آن است که فلات ایران که بیش از ۸۰ درصد خاک سرزمینی کشور ایران را در برگرفته، تنوعی از چشم اندازهای کوهستانی، کوهپایه ای، دشتی ، کویری و … را بوجود آورده است. همین ویژگی باعث شده که کشور ایران علی رغم قرار گرفتن در کمربند خشک و نیمه خشک جهان دارای میکرواقلیم های متنوعی باشد و از اقلیم های خیلی سرد تا خیلی گرم و از خیلی مرطوب تا خیلی خشک در آن یافت می شود.
اهمیت تالاب های ایران در پشتیبانی نظام طبیعی مهاجرت پرندگان
تنوع اقلیم، پستی و بلندی های فراوان، وجود دو دریای وسیع در شمال و جنوب کشور و گسترش وسیع تشکیلات زمین شناسی دوران سوم زمین شناسی که اغلب شور هستند، باعث شده که انواع مختلفی از تالاب ها، از جنگلهای مانگرو و صخره های مرجانی گرفته تا دریاچه های کوهستانی و دشت های شور کویری در آن شکل بگیرند.
از طرفی ایران در مسیر دو کریدور اصلی مهاجرت پرندگان کره زمین قرار گرفته لذا اهمیت تالاب های ایران در پشتیبانی نظام طبیعی مهاجرت پرندگان بسیار زیاد است.
تالابهاي ايران در جنوب غربي آسيا و جنوب نيمكره شمالي محل زيست بيش از 140 گونه پرنده مهاجر و بومي است كه 30 درصد از پرندگان ايران را تشكيل مي‌دهد. اين امر به دليل دارا بودن مواد غذايي فراوان، امنيت، پناهگاه و شرايط آب و هوايي مناسب است كه سبب شده 63 گونه پرنده در تالابهاي ايران جوجه‌آوري كنند و 77 گونه فصل زمستان و پاييز را در آنها سپري كنند. در حال حاضر حدود يك تا دو ميليون پرنده آبزي و كنار آبزي در تالابهاي ايران زمستان‌گذراني مي‌كنند. همچنين 20 گونه پرنده در خطر انقراضي كه در ايران زندگي مي‌كنند، 6 گونه آبزي بوده و در تالابهاي ايران به سر مي‌برند
از ۴۲ نوع تالاب مشخص شده توسط کنوانسیون رامسر در سطح جهان به جز یک نوع تالاب یعنی تورب زارها، بقیه در کشور ایران یافت می شوند که بیانگر تنوع بسیار زیاد تالاب های ایران است. همچنین تعداد تالاب های ایران به واسطه وسعت کشور بسیار زیاد و محدوده تغییرات ابعاد آنها بسیار وسیع است بطوریکه وسعت آنها بین کمتر از چند هکتار تا بیش از 500هزار هکتار در نوسان است.
در این میان بیش از ۸۴ تالاب با اهمیت بین المللی شناسایی شده است که از بین آنها تاکنون ۳۳ تالاب در قالب ۲۲ عنوان، با مساحت کل یک میلیون و 481 هزار و 147هکتار، به کنوانسیون رامسر معرفی شده و مشمول مقررات این کنوانسیون شده اند.
تالاب های آلا گل، آلماگل، آجی گل، تالاب امیرکلایه، مجموعه تالاب انزلی، کولاب انتهای جنوبی هامون پوزک، بندرکیاشهر و دهانه سفیدرود، دهانه رودهای گز و حرا، دهانه رود های شور، شیرین ومیناب، آب بندان های فریدونکنار، ازباران و سرخ رود، تالاب گاو خونی، تالاب گمیشان، تالاب های خلیج گواتر و حور باهو، هامون صابری و هامون هیرمند، خورخوران، دریاچه قوپی، تالاب قوریگل، دریاچه ارومیه، دریاچه پریشان و دشت ارژن، شبه جزیره میانکاله و خلیج گرگان، تالاب های نیریز و کمجان، تالاب شادگان، خور الامیه و خور موسی، جزیره شیدور، تالاب های شورگل، یادگارلو و دورگه سنگی از جمله تالاب های ایران می باشند.
طرح حفاظت و احیای تالاب ها به یاری تالاب های ایران آمد
طرح حفاظت از تالاب های ایران طرحی بین المللی است که سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان هماهنگ کننده ملی آن را با حمایت برنامه عمران ملل متحد ( UNDP ) و تسهالات جهانی محیط زیست (GEF) اجرا می نماید.
طرح نجات و احیای دریاچه ها و تالاب های کشور سال 1391 در مجلس نهم ارائه شد و در ماده واحده آن دولت را مکلف کرد حداکثر به مدت 3 ماه فهرست تالابها و دریاچه های نیازمند حمایت را تهیه و عملیات اجرایی حمایتهای خود را حداکثر ظرف 3 سال به نتیجه برساند و در این جهت با بکارگیری همه امکانات مهندسی و عملیاتی خود بر پایه نظریات کارشناسان مجرب داخلی و تجربیات سازمانها و کشورهایی که بحرانهای مشابه را تجربه کرده اند اقدام کند.
تامین حقابه زیست محیطی آزاد توسط سازمان حفاظت محیط زیست، احیای فضای سبز پیرامون آنها توسط وزات جهاد کشاورزی، تثبیت خاک و شن زارهای اطراف تالاب ها و دریاچه ها، جلوگیری از برداشت صنعتی و معدن تالاب ها و دریاچه ها و تثبیت کلیه تالابها و دریاچه های ایران در فهرست کنوانسیون بین المللی رامسر از جمله تبصره های طرح حفاظت از تالاب های ایران را تشکیل می داد.
طرح حفاظت از تالابهاي ايران با سرمايه گذاري مشترك دولت جمهوري اسلامي ايران، تسهيلات محيط زيست جهاني و برنامه عمران ملل متحد و با همكاري تعداد زيادي از نهادهاي دولتي و غير دولتي اجرا شده است.
طرح حفاظت از تالابهاي ايران پس از كار بر روي سه سايت نمونه درياچه اروميه و تالابهاي پريشان و شادگان، با درنظر گرفتن ذينفعان متعدد اين تالابها ، در گام بعدی برای 50 تالاب کشور اجرا خواهد شد.
اجرای این طرح به تهيه الگوي مديريت يكپارچه زيست‌بومي براي حفاظت از ارزشمند‌ترين منابع محيط زيستي ايران بسیار کمک کرده است.
اين طرح، فراتر از دستاوردهاي قابل توجهي كه در سطح ملي، استاني و محلي داشته است، به حمايت از فعاليت‌هاي خُرد و بسيار مولدي در روستاها و جوامع محلي اطراف تالاب ها پرداخته است كه در از ميان برداشتن فشار از روي منابع آب موثر بوده اند. اين اقدامات شامل فعاليت‌هاي كشاورزي و تلاش‌هاي روستاييان براي حفاظت از گونه‌ها مي‌شوند.
طنین زندگی در تالاب های ایران
محسن سلیمانی، مدیر طرح حفاظت از تالاب های ایران در گفتگویی با بیان اینکه تالاب‌های مناطق شمالی، شمال غرب و غرب کشور بواسطه بارش‌های اخیر وضعیت مطلوبی دارند، اعلام کرده بود: این لطف طبیعت این فرصت را به ما می دهد که اگر رفتارمان را با طبیعت مهربانانه‌تر کنیم و مدل‌های توسعه ناپایدار را برگردانیم، می توانیم امیدوار باشیم که این رفتار ما لطف طبیعت را جبران کند.
نظر شما