علی بن عباس مجوسی اهوازی کیست؟

خبرگزاری شبستان_ اهواز:

علی بن عباس مجوسی اهوازی ارجانی معروف به مسعودی یا ابن المجوس که در زبان لاتین به نام Haly Abbas یا Ali Abbas شناخته می شود، پزشک و روانشناس برجسته ایرانی سده چهارم هجری بود که در سال ۳۱۸ هجری قمری در جنوب غربی ایران به قولی در اهواز و به سخنی دیگر در ارجان(بهبهان) چشم به جهان گشود.

اهوازی در فاصله زمانی بین دو اسطوره پزشکی بعد از رازی و قبل از ابن‌سینا می‌ زیسته و از جمله اطبای بزرگ اسلامی ایرانی است که خدمتی بسزا به طب اسلامی و طب دنیا کرده است. وی با چهار طبیب بزرگ ایرانی، طبری، رازی، ابن سینا و گرگانی ارکان مهم و بزرگ طب اسلامی را تشکیل می دهند.

وی علم پزشکی را نزد ابوماهر فارسی(موسی بن سیار) آموخت و پس از ابوماهر او خود به مطالعه کتاب‌ های پیشینیان پرداخت، چون اجداد او بر دین زرتشتی بودند او را مجوسی نامیده ‌اند با اینکه خود او مسلمان بود و اعتقاد او بر دین اسلام در نوشتار وی مشخص است.

وی نخستین پزشک مسلمانی است که کتاب‌ هایش به لاتین ترجمه شدند و از بزرگترین پزشکان دولت آل بویه بود و پزشک شخصی عضدالدوله فنا خسرو شد. فناخسرو به پزشکی علاقه ‌مند بود و بیمارستانی در شیراز و سپس بیمارستان العضدی در بغداد را تاسیس کرد که مجوسی در آن مشغول به کار شد.

اثر معروف اهوازی:

بزرگترین اثر مجوسي کتاب «کامل الصناعه الطبيه(الملکی)» که به لاتين «Liber Regius» موسوم است، شهرت دارد. زکریای رازی با «الحاوی» و ابن‌سینا با «قانون» هیچ‌ کدام نتوانسته ‌اند مانع درخشش کتاب «الملکی» او در پزشکی شوند. او اين کتاب را نه تنها بر پايه دانسته های ديگران (پيشينيان) نوشته بلکه تجارب و مشاهدات خويش را نيز در آن لحاظ کرده است.

وی کتاب «مَلِکی» خود را تقدیم به فناخسرو کرد. این کتاب منظم تر و خلاصه تر از کتاب الحاوی رازی و کاربردی تر از کتاب قانون ابن سینا می باشد که بعد از آن منتشر شد. این کتاب در 2 فصل نگاشته شده و هر کدام از این فصل ها مشتمل بر ۱۰ مقاله و جمعا تمام کتاب ۲۰ مقاله دارد که فصل اول آن دانش نظری پزشکی و فصل دیگر بر جنبه های عملی پزشکی نظير اعمال جراحی پرداخته است.

وی پندنامه ‌ای را به نگارش درآورده که از سوگندنامه بقراط جامع ‌تر است و به نظر می ‌رسد که اهوازی با توجه به تعالی اسلامی، اصولی به آن افزوده است و این تعالیم به مرور زمان کامل ‌تر شده و امروزه به صورت منشور حقوق بیماران مطرح است.

ویژگی‌ های کتاب كامل الصناعة الطبیه:

«كامل الصناعة الطبیعه» از لحاظ تنظیم و طبقه‌ بندی مطالب شبیه كتاب ‌های امروزی است. تقسیم ‌بندی‌ های کتاب‌ های طبی پس از اهوازی به تقلید از کتاب «الملکی» بوده است. ابن‌سینا نیز این روش منطقی تنظیم، طبقه بندی و فهرست ‌بندی را در تألیف «قانون» دنبال كرد. کتاب پزشکی «الملکی» و «قانون» یک مقصود را بیان می‌ کند و هر دو، تا اوایل قرن هیجدهم میلادی در مدارس پزشکی اروپا تدریس می ‌شدند. از ویژگی‌های دیگر این کتاب توجه به طب عملی است. قبل از اهوازی و استادش ابوماهر بسیاری از نویسندگان كتاب‌های طبی توجه چندانی به طب عملی نشان نمی‌دادند. 

کتاب «ملکی» موضوعات مختلفی مانند آناتومی، فیزیولوژی، بیماری های روانی و علوم اعصاب را پوشش می دهد. او همچنین بر اخلاق در پزشکی و رابطه سالم بین پزشک و بیمار تاکید دارد. از اين رو، اين اثر بزرگ بعد از برگردان از عربی به لاتين به مدت چند قرن به طور گسترده نه تنها در ايران و کشورهای عربی بلکه در نواحی متعددی از اروپا کتاب درسی پزشکی بوده است.

این کتاب در طی قرون متمادی مورد استفاده طلاب علم طب بوده است. عموم مورخین و تذکره نویسان خاور درباره این کتاب معتقد بودند، که از کتب طبی درجه اول می باشد و مطالعه آن را برای پزشکان لازم بلکه واجب می دانستند. روش علمی مورد استفاده او در مورد پدیده های طبیعی در کتاب ملکی شباهت زیادی به روش امروزی مورد استفاده در تحقیقات پزشکی دارد.

لوسین لکر نویسنده معروف تاریخ طب(چاپ پاریس ۱۸۷۶ میلادی) تعدادی از کتب طبی قدیمی را مورد مطالعه قرار داده و معتقد است: «مولف کتاب ملکی با جرات توانسته آنچه را که یونانی ها نتوانسته اند کشف کنند، به دست آورد و دنباله کار آنان را تعقیب و در کتاب خود جمیع معلومات طبی را جمع اوری کند. وی می گوید: کتاب «ملکی» با «حاوی» رازی قابل مقایسه نیست چرا که حاوی رازی ملخصی از جمیع معلومات قدیم و جدید مربوط به علم طب تا آن زمان را شامل می باشد، در صورتی که طب در کتاب ملکی به طور خاص و جامع بیان شده است، به این معنی که تمام قسمت های این کتاب منظم و جمیع معلومات و گفته هایی را که سایرین اقتباس کرده به طور کامل انتقاد کرده است.»

اکتشافات علی اهوازی:

علی اهوازی در کتاب «الملکی»، بیماری ‌های آبله، سرخک، جذام، شپش بدن، کچلی، فیدازین، اگزما، درماتیت، سبورئیک‌ را شرح‌ داده و مـی ‌توان او را پدر«درماتولوژی» در شرق به‌ حساب آورد. وی در علاج سرطان در این کتاب می گوید: سرطان ورمی است سخت و صلب که آدمی بدان مبتلا می‌گردد.» سپس علل و اسباب و نشانه‌ ها و علاج آن را بیان می‌دارد.

او نخستین پزشکی است كه وجود یک شبكه مویرگی را میان رگ‌ های جهنده و غیرجهنده، یعنی میان سرخرگ ها و سیاه ‌رگ ‌ها، بیان كرده است. اهوازی در مطالعات خود به عمل انقباض و انبساط قلب توجه كرده و قبل از ویلیام ‌هاروی، دانشمند انگلیسی که او را کاشف دستگاه گردش خون می‌دانند، به اهمیت گردش خون در مویرگ‌ها واقف بوده است. 

ترجمه کتاب «الملکی»:

اصل کتاب «الملکی» به زبان عربی و دارای ۵۰۰ هزار کلمه بوده و دوبار به لاتین ترجمه شد. اولین ترجمه در قرن یازدهم(سال ۱۰۸۷ میلادی) توسط «کنستانتین افریقی» انجام شد که او بدون ذکر نام اهوازی، کتاب را با نام «پانتگنی» به اسم خود نوشت؛ به همین دلیل بسیاری از عقاید اهوازی به نام اروپاییان ثبت شد. «کنستانتین افریقی» در ترجمه این کتاب همه نشانه‌ هایی را که ممکن است نویسنده اصلی را بشناساند، از میان برد. در قرن دوازدهم(سال ۱۱۲۷ میلادی) «الیاس استفان انطاکی» دوباره این کتاب را از عربی به لاتین با ذکر نام مؤلف علی اهوازی ترجمه کرد.

درگذشت اهوازی:

از تاریخ درگذشت مجوسی اطلاعات دقیقی در دست نیست فقط همین قدر می دانیم که او تا سال ۳۸۳ هجری قمری زنده بوده و برخی می گویند به سال ۳۸۴ هجري قمري مطابق با سال ۹۹۴ میلادی دیده از جهان فرو بست و معلوم نیست در بغداد یا شیراز فوت کرده و در کدام یک از این دو شهر به خاک سپرده شده است.