فعالیت های اقتصادی مساجد جنبه بشردوستانه دارد

خبرگزاری شبستان: آنچه از بررسی نقش مسجد در صدر اسلام به دست می‌آید، جامعیت مسجد در همه زمینه‌های عبادی، سیاسی، فرهنگی، آموزشی، نظامی، قضایی و اقتصادی بوده است و محور همه آنها امامت و پیشوایی در مسجد است که به عنوان مهم‌ترین مساله در ساختار و پیکره این مکان مقدس مطرح است.
اهمیت این موضوع در ساختار مسجد به اندازه‌ای است که در زمان حضور پیامبر اکرم (ص) در مدینه، شخص ایشان عهده‌دار اداره مسجدالنبی (ص) بود و در غیاب ایشان امامت مسجدالنبی بر عهده کسی بود که آن بزرگوار، او را تعیین می کردند.
مسجد کارکردهای بسیاری دارد که از جمله آنها کارکرد اقتصادی و تاثیری است که بیشتر از طریق موعظه، نصیحت و بیان احکام خرید و فروش و انجام کارهای اقتصادی صورت می‏گیرد.
تاکید فراوان حضرت رسول اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) مبنی بر رعایت انصاف و عدالت در انجام معاملات و انجام دادن کار اقتصادی تنها با هدف رضایت خداوند و رفع حوائج و نیاز مسلمانان زمینه‏هایی برای ایجاد رقابت سالم و تاثیر در روند معاملات و کارهای اقتصادی هستند.
مسجد نبوی به عنوان مرکز خدمات اجتماعی نیز مورد استفاده بود. اموال عمومی در این مسجد تقسیم و غنایم جنگی نیز در آنجا میان مسلمانان توزیع می‏شد. در صحیح بخاری آمده است: مالی را از بحرین برای رسول‏خدا (ص) آورده بودند. آن حضرت فرمود: آن را در مسجد توزیع کنید و این بیشترین مالی بود که در این مدت برای پیامبر (ص) آورده بودند. آن گاه رسول‏ خدا (ص) برای ادای نماز به مسجد آمد. پس در کنار آن مال نشست و هیچ کس نبود مگر اینکه پیامبر (ص) چیزی از آن مال را به او بخشید.
در یکی از جمعه‏ها که پیامبر اکرم (ص) مشغول خواندن نماز جمعه بود کاروانی به مدینه آمد و طبل و دهلش را برای جمع شدن مردم به صدا درآورد، مردم به خاطر وابستگی اقتصادی که به چنین کاروان هایی داشتند از پای خطبه پیامبر برخاستند و به سوی کاروان رفتند و بیش از ده نفر همراه آن حضرت نماندند که خدای تعالی‏ آنان را به خاطر این عمل توبیخ کرده و مورد مذمت قرار داده است و شان نزول آیات مربوط به جمعه در سوره جمعه در همین ارتباط بوده است.
در صدر اسلام اکثر تجار و بازرگانان به محض اینکه وارد شهرها می‏شدند به مساجد مراجعه می‏کردند. (با توجه به نقش محوریت مساجد) و حضور این تجار و بازرگانان در مسجد نشان از ورود کالاهای جدیدی داشت که به محض اتمام نماز، خریداران کالا وارد بحث و مذاکره برای خرید و فروش یا مبادله می‏شدند. اگر چه مستقیما خرید و فروش در داخل مسجد انجام نمی‏گرفت و هنگام حضور در مسجد اصل همه کارها بر محور عبادت و نیایش بود، اما دید و بازدید و گفتگو برای تبادل و خرید بعد از انجام اعمال عبادی صورت می‏گرفت.
بیت‏المال در مسجد نگهداری می‏شد و تنظیم قراردادها در مسجد انجام می‏گرفت و خزانه یا دارالمال، معمولا روی چند ستون مستقل در وسط مسجد ساخته می‏شد تا از همه جهت در معرض دید باشد و کاملا محافظت شود. علاوه بر بیت‏المال مسلمانان، اهالی محل یا شهر، اشیای قیمتی خود را به آنجا می‏سپردند.
بازرگانان هنگام مسافرت های خود که اغلب به درازا می‏کشید، اموال با ارزش خود را در خزانه به امانت می‏گذاشتند و پس از بازگشت پس می‏گرفتند.
از دیگر خدماتی که در زمینه اقتصادی در زمان رسول خدا (ص) در مسجد صورت می‏گرفت، پخش کمک های مالی میان مسلمانان بود. در آن زمان هرگاه مالی از ناحیه‏ای به مدینه می‏رسید آن را به مسجد پیامبر (ص) می‏آوردند و با نظر آن حضرت میان مردم تقسیم می‏شد.
این دستورات و قوانین فراگیر اسلام در شکل‏گیری اجتماعی، سیاسی و اقتصادی جوامع موثر بوده است، چنانکه تا قرن‏ها، بیشتر فعالیت شهرهای اسلامی بر مدار یک مسجد با موقعیت مرکزی انجام می‏گرفت و مساجد بویژه مسجد جامع به شهرهای اسلامی چهره‏ای کاملا مشخص می‏بخشید.
این نقش کانونی (مسجد جامع و بازار با محله‏هایش) همواره منشا تحرک‏های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در اسلام و نیز روابط نزدیک دانشمندان با طبقه متوسط شهری بوده است.
از دیگر کارکردهای اقتصادی که عمدتا در مساجد و با مشارکت و همیاری مردم و در راستای کمک اقتصادی به مردم، انجام می‏گیرد می‏توان از تشکیل صندوق قرض‏الحسنه، ارایه خدمات بانکی اعم از حفظ سپرده‏های مردم و واگذاری وام بدون بهره که از طریق شورای صندوق قرض‏الحسنه است، نام برد.
این سنت حسنه قرون متمادی است که بین مومنان نمازگزار مساجد انجام می‏شود. با توجه به تاکیدات فراوان آیات و روایات درباره منع انجام معاملات ربا، تشکیل صندوق های قرض‏الحسنه از بهترین روش های اقتصادی برای رفع احتیاجات مالی و اقتصادی مردم است که خاستگاه اولیه تشکیل این نوع صندوق های خیریه و قرض‏الحسنه مساجد بوده‏اند.
علاوه بر آن می‏توان از تشکیل فروشگاه ها و تعاونی‏های مصرف محله نام برد که توسط هیئت امناء مساجد برای رفع نیازهای ضروری جمعیت، حوالی مسجد انجام می‏گیرد.
نوع دیگر کارهای اقتصادی که عمدتا در مساجد صورت می‏گیرد و بیشتر جنبه خیرخواهانه و بشر دوستانه دارد، جمع آوری پول برای مستمندان و نیازمندان و خرید جهیزیه برای خانواده‏های کم درآمد و فقیر و پیدا کردن کار برای بیکاران و نیز جمع آوری کمک برای ساخت کارگاه های تولیدی و مراکز کوچک اقتصادی که در امر کمک رسانی و با هدف خیرخواهانه و فی سبیل‏الله در حال انجام و فعالیت است.
از دیگر نقش غیر مستقیم مسجد در امر اقتصاد، جلسات وعظ و خطابه و سخنرانی ائمه جماعات و سخنرانان در مساجد درباره رعایت اخلاق اسلامی در معاملات اقتصادی است. با توجه به اینکه مساجد در اکثر کشورهای جهان اسلام دارای محوریت اصلی بوده و در مرکز بازار و مرکز اقتصادی هر شهر مسجد دارای نقش فعالی است و هنگام نماز، مسجد محل مراجعه بازاریان، کسبه و اصناف اطراف بازار است. امام جماعت نیز در هر جلسه نماز با دعوت نمازگزاران که عمدتا در فعالیت‏های اقتصادی فعال هستند، به رعایت اخلاق اسلامی و اخلاق اقتصادی با نقل آیات، روایت و احادیث می پردازد که این امر در رعایت مسایل شرعی برای انجام فعالیت اقتصادی سالم بسیار حایز اهمیت است.
هر چند که این کارکردها هنوز هم کم و بیش در مساجد وجود دارد اما به نظر می رسد برای اینکه مسجد جایگاه اولیه خود در زمان پیامبر اکرم (ص) را باز یابد باید از سوی مسوولان چاره ای اندیشیده شود.
در دنیای کنونی که بشر به انواع فنون و روش ها برای تجارت و فعالیت های اقتصادی مجهز است باید کاری کرد تا مسجد نیز به عنوان مامنی قابل اطمینان و تاثیرگذار مورد توجه قرار گیرد زیرا کمترین بهره آن، انجام معاملات سالم و به دور از هرگونه ضرر و زیان است.

پایان پیام/