به گزارش خبرنگار محیط زیست خبرگزاری شبستان، نوروز یکی از عناصر فرهنگ ایرانی است که پویایی خود را در طی هزاران سا حفظ کرده و با تحول جامعه تغییر یافته و در متن فرهنگ ایرانی زنده و جاری مانده و همچنان با نسل انسان مدرن امروز همراه شده است.
بررسی و بازشناسی رفتارهای فرهنگی، آیین ها و رسم های اقوام از الزامات شناخت فرهنگ برای ثبات بخشیدن به هویت قومی و ملی خواهد بود، زیرا آنچه دنیای مدرن امروز را با تمام معضلات فرهنگی، اجتماعی و زیست محیطی پایدار می دارد، تکیه بر گنجینه و دانش فرهنگی بومی جوامع است.
رد پای طبیعت در مراسم نوروزی
در مجموعه مراسم آیینی نوروز، از نخستین رسم ها و مراسم پیش درآمد آن در آغاز اسفند ماه تا واپسین آنها در مراسم سیزده به در که به صورت متوالی برگزر می شود، شاهد شمار فراوانی از عناصر فرهنگی هستیم که پیوند تنگاتنگ مردم ایران با طبیعت را نمایان می سازد.
رسوم و آیین های پیشواز نوروز، چهارشنبه سوری، روز عرفه، تحویل سال، دید و بازدید و سیزده به در از جمله مراسمی هستند که ردپای چهار عنصر طبیعی « آب، هوا، خاک و آتش« را که فلسفه وجود طبیعت در باور ایرانی است، در آنها نظاره گر هستیم.
آب؛ نماد حیات و آگاهی و پاکی، آتش گرمای نیک سرخ؛ نماد الهی و تطهیر کننده است و خاک که در تمام مکاتب، آن را نماد زایندگی و رشد می دانند و در نهایت، باد که نشنه حرکت، جنبش، تداوم و جابه جایی است.
آیین و رسوم نوروز در پوششی از نمادها با معانی خاص، آواها، نمایش ها و در مجموع رفتارهای فرهنگی ظهور یافته و نسل به نسل تا به امروز میراثی زنده را که پیام تجدید حیات، صلح و دوستی، طرد بدی و سیاهی و دوستی با طبیعت می باشد برای ما به ارمغان آورده است.
یکی از آیین های به جای مانده در نوروز که صلح و دوستی را ترویج می کند، رسم پیش کش کردن یا هدیه دادن است، که نشانه ای از جلب محبت دل ها و راهی برای تحکیم پیوندهای معنوی میان مردم است.
در آیین نوروز، این پیش کشی نه تنها به انسان ها بلکه به طبیعت نیز نثار می شود، رویاندن گیاهان و درخت کاری که در اکثر نقاط ایران در پیشواز نوروز اتفاق می افتد، از این دست است.
نوروز و رستنی ها
یکی از باشکوه ترین و زیباترین آیین های باقی مانده نزد عامه مردم، رسم کاشتن سبزه است. در قدیم معمولا در صحن هر خانه بر هفت ستون، هفت نوع از غلات را می کاشتند. هر یک از انواع غلات که بهتر می رویید، دلیل قوت آن در سال جدید بوده است و زمین ها را به آن بذر، بارور می کردند.
رسم رویاندن سبزه که نماد خرمی، نوزیستی و تولد دوباره است، در جای جای سرزمین ایران دیده می شود.
در تمام نقاط ایران از بیست روز مانده به نوروز در تمام خانه ها و بین خانواده ها جنب و جوشی وصف ناشدنی به وجود می آید. پیش از هر کاری، سبز کردن سبزه صورت می گیرد؛ که در مناطق مختلف ایران حبوبات مختلفی مانند گندم، عدس، ماش، جو، شادانه و... را در ظرف های چینی بزرگ و کوچک می رویانند.
در مناطق روستایی استان های یزد، اصفهان، خرایان رضوی، جنوبی، شمالی، مرکزی و برخی نقاط دیگر ایران، مردم سعی می کنند برای تلطیف روح و روان خود و نیز همراهی با بهار، به درخت کاری و کاشتن گل و گیاه در محیط خانه و بیرون از آن می پردازند.
در روستاهای کویری استان های خراسان رضوی و یزد که غالب خانه ها خشت و گلی است، مردم به خصوص زنان، قبل از عید نوروز در محل هایی از وسط دیوار حیاط خانه سبزه م کاشتند.
جایگاه عنصر خاک در آیین نوروز
خاک، بستر رستاخیز است، خاک م رویاند و می میراند، مطهر م کند و ناپاکی را جلوه بخش است. عنصر خاک در آیین نوروزی نمادی از زایش و تطهیر در اندیشه ایرانی است.
جایگاه عنصر آب در مراسم نوروزی
از این میان سه رسم شاخص نوروزی، چهارشنبه سوری، سفره هفت سین و سیزده به در، در رابطه با آب (آب و بلاگردانی، آب نماد برکت و ....) از جایگاهی نمادین و برجسته برخوردارند و همه اینها بر پایه زمینه های اسطوره ای، تاریخی و اعتقادی، در نظام امروزی جامعه، دارای کارکردهای همسو هستند.
جلوه های گوناگون باور مردم به تقدس آب و کارکردهای حیاتی، معیشتی، باروری و درمان آن در میان ایرانیان را می توان در آیین ها و مراسم نوروز مشاهده کرد.
اعتقادات و باورهای مربوط به آیین نوروز نزد مردم
فیروزکوه
در نوبندگان و تنگ کرم، هنگام کاشت سبزه برای عید نوروز، از کاشتن گندم خودداری می کنند و معتقدند که گندم غم می آورد. به مناسبت فرا رسیدن سال نو خانه تکانی می کنند.
روز سیزده به در، سبزه عید و تخم مرغ را به صحرا برده، داخل آب روان می اندازند، معتقدند که آب، غم و غصه، قضا و بلای سال گذشته را که داخل سبزه و تخم مرغ است با خود می برد.
در جریان این مراسم حتما از خانه بیرون می روند. معتقدند که سیزده نحس بوده و با رفتن به دل طبیعت، نحوست آن از بین می رود.
کاشان
اعتقاد دارند سیزده به در، روز نحسی است و نباید به انجام هیچ کاری پرداخت و ماندن در خانه را خوب نمی دانند.
وجود آب و آینه در سفره هفت سین نشانه روشنایی، سبزه باعث شادی و خرمی و قرار دادن سکه نشانه ای از بهبودی وضع اقتصادی خانواده در سال نو می باشد.
دزفول
پول لایه صفحات قرآن قرار می دهند و هنگام تحویل سال، به نیت برکت به بچه ها می دهند. معتقدند که موقع تحویل سال باید بیدار بود و خوابیدن را بدشگون می دانند.
قزوین
قرار دادن آب و آینه در سفر را روشنایی می دانند. روز سیزده به در را روز نحس می دانند و هیچ کس کار نمی کند. آتش چهارشنبه سوری را از علائم آتش امیرمختار می دانند.
شیراز
روز سیزده به در، دختران دم بخت هنگام بازگشت به خانه، سبزه گره می زنند، به این امید که در سال تازه آرزوهایشان برآورده شود.
شاهرود
اهالی شاهرود، معتقدند که سمنوی سال قبل را باید در سال جدید خورد، به این نیت که خوشی سال گذشته در سال جدید برایشان همچنان ادامه یابد.
گیلان
مرم گیلان مطلقا در روز سیزده به در کار نمی کنند، حتی کشاورزان نیز در این روز کارکشت و زرع را کنار می گذارند، چون معتقدند اگر در این روز به کار کشت بپردازند، نحوست دامن آنان را می گیرد.
دزفول
دزفول ها اعتقاد دارند که هر کس در موقع تحویل سال حاجتی داشته باشد، حاجتش برآورده می شود.
کرمان
عده ای معتقدند در شب تحویل سال، دادن جنس سفید رنگ مثل شیر و ماست، قند و آرد به خارج از خانه خوب نیست.
بیشتر کرمانی ها اعتقاد دارند در لحظه تحویل سال باید در خانه نزد خانواده شان باشند و نباید از خانه و خویشان خود دور باشند وگرنه تمام یا بیشتر سال را از آنان دور خواهند ماند.
قوچان
در روز سیزده به در در روستاها استا و آب جهان، مردم داد و ستد نمی کنند. به کسی پول قر نمی دهند و اگر بخواهند این کار را انجام دهند باید از طرف مقابل مقداری شیرینی شامل کفش، خرما، شکلات و یا کله قند بگیرند.
در این روز به خانه یکدیگر رفت و آمد نمی کنند و اگر آدم بی نمازی در این روز به خانه آنها بیاید آن سال را سال بدی می دانند.
کرمانج ها هنگام تحویل سال، زمانی که بزرگ خانواده مشغول قرائت قرآن می شود، کوچکترها به کاسه پر از آب و سبزه می نگرند، چراکه بر این باورند، این کار باعث روشنایی چشم و گشایش در کار و زندگی می شود.
نظر شما