ثبت خاطره ای خوش در خراسان جنوبی/ بهار در ارگ کلاه فرنگی جلوه‌گری می‌کند

خبرگزاری شبستان- خراسان جنوبی؛ با رسیدن بهار، طبیعت ردای سبز بر تن می کند. چکاوک ها، هزار دستان و قمریان، نغمه ها و سرودهای فرح بخش و تازه سرمی دهند. بهار، پیام آور عشق و رویش است و موسم سرور و آشتی و به همین خاطر است که خواستنی است و با آمدنش دل ها سرشار از سرور و جان ها معرفت می یابد.

بهار یکی از باشکوه ترین جلوه های خدا در جهان هستی است که می توان با تماشای آن، نقبی به عالم معنا زد و راهی به سوی خدا یافت و جمال پروردگار را به تماشا نشست.

مسافران و گردشگرانی که با عبور از خراسان جنوبی به سمت دیگر شهرهای کشور، توقفی حتی کوتاه برای بهره‌مندی از مناظر بکر و جاذبه‌های تاریخی و طبیعی این استان خواهند داشت و با رفتن به دامان طبیعت دل‌انگیز این منطقه، خاطرات خوشی را ره‌آورد سفر خود خواهند کرد.

بند دره؛ جاذبه ای به خنکای بهار در دل کوه باقران

بند دره سدی تاریخی در نزدیکی بیرجندِ که مهمترین بند تاریخی در ۵ کیلومتری انتهای خیابان مدرس بیرجند در میان رشته کوه جنوب این شهر به نام رشته کوه باقران واقع شده است.

بند دره از سنگ، آجر و ملات ساروج ساخته شده‌است که طول تاج آن ۳۱ متر، عرض تاج آن ۳ تا ۵ متر و ارتفاع آن حدود ۱۳ متر است و راه ارتباطی آن از بیرجند، از طریق خیابان پاسداران امکان پذیر است.

این بند، بزرگترین بند کوهستانی شهر بیرجندِ که به دستور امیر شوکت الملک در سال ۱۲۹۴ هجری قمری ساخته شده و قدمت این سد به اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجاریه می رسد. این بند چون آب آن از دره بالا و پایین عبور می کند به این اسم مشهور شده است.

بنای این سد با پیروی از شیارهای واقع در کوه و در مناسب‌ترین قسمت دره پایین روی طبقات رسوبی کف رودخانه بنا شده است. وسعت دریاچه بند دره در حدود سه هکتار است و آب دریاچه بند دره از نزولات جوى تامین مى ‏شود و در بدنه بند و در کنار صخره شرقى آن سرریزى تعبیه شده‏است، که مازاد آب بند از طریق آن به بیرون مى ‏ریزد و به مصرف کشاورزى مى ‏رسد.

 بند دره با مصالحی چون سنگ‌های شکسته شده کوه‌ها و آجر و آهک و در بعضی نقاط با ساروج ساخته شده و با توجه به گذشت زمان مقاومت خوبی از خود نشان داده است.

به دلیل خوش آب و هوا بودن منطقه با توجه به اقلیم گرم و خشک بیرجند می‌تواند جاذبه مناسبی برای اهالی و دیگران داشته باشد. بند دره در سال 1381 از سوی سازمان میراث فرهنگی با شماره 4816 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

جلوه‌گری بهار در باغ و عمارت شوکت آباد گردشگران را به خود فرا می خواند

باغ شوکت‌آباد در 10 کیلومتری شرق بیرجند، در کنار راه بیرجند به زاهدان در روستای شوکت‌آباد استان خراسان جنوبی قرار دارد.این باغ با وسعتی در حدود 5/8 هکتار با شماره 2363 در 23مردادماه سال 1378 هـ . ش در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

این باغ در بستری کوهستانی قرار گرفته است که مربوط به دوره قاجار و از املاک امیر اسماعیل خان شوکت‎الملک بوده و به عنوان سکونتگاهی ییلاقی استفاده می‎شده و به دلیل آنکه وی وارث و فرزندی نداشت اموال او به برادرش محمدابراهیم خان رسید و بعدها توسط اسدالله علم، وزیر دربار وقف گردید.

از نظر معماری فضاهای احداث شده در باغ و عمارت شوکت آباد دارای ویژگی‌های خاصی هستند که در دیگر نمونه های مشابه آن کمتر می‌توان یافت بطوریکه فضا سازی در این باغ با هماهنگی خاصی انجام پذیرفته است که بیانگر وجود طرح و نقشه از قبل تعیین شده برای ساخت این بنا می‌باشد.

در مجموع بناهای احداث شده به صورت متراکم بوده و در جبهه جنوبی مخصوص حاکم و خانواده او بوده است که بعضی از فضاهای داخلی جهت تشریفات و پذیرایی از میهمانان مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

این بخش گسترده دارای درختان مختلف میوه و تزئینی می‌باشد. همچنین بعضی از فضاهای ایجاد شده در گوشه های عمارت اصلی الحاقی می‌باشد که بعدها به فراخور نیاز به آن اضافه شده است.

همچنین روش معماری بکار رفته در احداث این عمارت به صورت طاق و تویزه بوده و گهواره ای بودن سقف بعضی از اتاق‌ها حاکی از روش معماری ناحیه گرم و خشک است.بطور کلی عمارت احداث شده در جبهه جنوبی باغ شوکت آباد به صورت طولی و شرقی- غربی است که به لحاظ فرم نیز یکنواخت است.

علاوه بر آن فرم بخشی در این عمارت نیز رعایت شده است بطوریکه میانه عمارت در نمای بیرونی از قسمت اصلیی بیرون آمده و هشت ضلعی زیبایی را در نما بوجود آورده است و این شکل هندسی نیز در گوشه های اصلی این هشت ضلعی دوباره تکرار شده است. از دیگر ویژگی‌های جالب این بنا ارتباط یافتن فضاهای داخلی با یکدیگر است که این ارتباط به وسیله دالان‌ها راهروها و اتاق‌ها مرتبط می‌شود.

طلوع بهار در ارگ کلاه فرنگی

کلاه‌فرنگی بیرجند یا ارگ حسام ‏الدوله، منسوب به امیر حسن خان شیبانى، در مرکز شهر بیرجند در استان خراسان جنوبی قرار دارد. این بنا که امروزه با نام ارگ کلاه فرنگی شناخته می‌شود به نام‌های دیگری هم مشهور بوده است از جمله ارگ حسام الدوله، قصر بی‌بی عروس و ارگ سرکار.

شکل اولیه کلاه فرنگی بیرجند شامل دو بادگیر در دوسو بوده است که در بازسازی‌های بعدی حذف شده است. این ارگ متعلق به امیر علم خزیمه بوده که ایشان آن را به فرماندار بیرجند اهدا کرد و سازمان میراث فرهنگى این بنا را به عنوان یک ساختمان قدیمى و ارزشمند به ثبت رسانده است.

این ارگ به شکل شش ضلعى و در رأس به شکل مخروط و به رنگ سفید مى ‏باشد. این اثر تاریخی که زمانی مقر حکومتی بود از یادگارهای اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجار می‌باشد.

عمارت ارگ صرف نظر از فرم ویژه زیگوارتی و شش اشکوبه از چند بخش مهم تشکیل شده است. بخش همکف بنا با داشتن کامل ترین نقشه و فضاسازی، جایگاه ویژه‌ای در این بنا دارد. فضای ورودی ارگ جلوتر از طبقه هم کف ساخته شده و با چند قوس زیبا و چشمگیر طاقهایی را در آن بوجود آورده است.

مجموع فضاهای بوجود آمده در طبقه هم کف، علاوه بر دارا بودن تزیینات و فنون تزیینی گوناگون به گونه‌ای طراحی شده که فضاهای مختلف مانند هشتی، گنبدی‌ها و اتاق‌ها به وسیله دالان‌های ارتباطی با هم مرتبط هستند.

حوضخانه بنا نیز مرکزیتی را در طبقه هم‌کف بوجود آورده بطوریکه ورودی های مختلفی از فضای پیرامون حوضخانه به این محل گشوده می‌شوند. محوطه حوضخانه یک متر از کف اصلی بنا پایین تر است و به صورت هشت ضلعی طراحی و ساخته شده است.

فضای پیرامون این مکان دارای طاق نماهای تزیینی با مقرنس‌های زیبا می‌باشد به تعداد طاق نماها، سکوهای کوتاهی در بخش تحتانی آن تعبیه شده است. روشنایی فضای حوضخانه از طریق گنبدی گلاه فرنگی و توسط پنجره‌های نورگیر تامین می‌شود. آب نمای زیبایی نیز با فرم مخصوص علاوه بر تهویه حوضخانه، هوای مطبوعی را در این مکان به وجود می‌آورد.

از جمله تزیینات به کار رفته در فضای حوضخانه، مقرنس ، رسمی‌بندی، کاربندیهای لانه زنبوری و تزیینات گلدانی است. طبقه اول بنا که به صورت هشت ضلعی بر روی طبقه هم کف ساخته شده، دارای فضای کمتری است و چند اطاقک در آن ساخته شده است.همچنین سه طبقه دیگر بنا به صورت نمادی ساخته شده و صرفا به دلیل فرم پذیری بنا می‌باشد.

اوج شکوه و زیبایی در باغ و عمارت رحیم آباد

این عمارت در داخل روستای رحیم آباد (در گذشته) و در حاشیه خیابان شهید مدرس بیرجند قرار گرفته است این باغ از بناهای دوره قاجار به شمار می‌رود و تاریخ ساخت این بنا سال ۱۳۱۵ ه. ق است.

این مجموعه شامل بخش‌های متعددی از جمله عمارت اصلی با راهروها و اتاق‌های متعدد، اصطبل و حوضخانه که دارای گنبدی کلاه فرنگی است.عمارت رحیم‌آباد دارای سه تالار بزرگ است که از لحاظ کاربری به عنوان پذیرایی از مهمانان و تشریفات استفاده می‌شده است و دارای تزئینات مقرنس، آینه کاری، گچبری است.

در طبقه اول بنا تالار آینه با تزیینات گچبری شامل نقش سردیس حیوانات، گل و گیاه و اسلیمی های مختلف دیده می‌شود. با توجه به وجود تالار آیینه و همچنین اتاق بزرگ دیگری در سمت شرقیس ساختمان که دارای تزئینات گچی برجسته ای می باشد می توان دریافت که این بخش مخصوص پذیرایی از میهمانان و محلی برای زندگی حاکم و خانواده اش بوده است.

حوضخانه و بناهای وابسته به آن در شرق و یک حمام و تعدادی اتاق که به عنوان سکونت و انبار استفاده می شده است در ضلع جنوبی مجموعه قرار دارد. از مهم‌ترین ویژگی‌های این بنا می‌توان به وجود انبوه تزئینات و در انواع مختلف اشاره کرد. امروزه بخشی از این باغ و عمارت به عنوان مرکز آموزش هنرهای سنتی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری خراسان جنوبی استفاده می‌شود.

این مجموعه گنجینه ای ارزشمند از تزئینات وابسته به معماری را در خود جای داده است و به شماره 2707 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.