خبرگزاری شبستان- خراسان جنوبی؛ آغاز فصل بهارهمراه با آیین و سنت‌های دیرینه‌ای است که از قبل شروع فصل بهار تا زمان جشن و سرور عید نوروز ادامه دارد که از جمله مهم‌ترین و اساسی‌ترین آیین‌ها در زمان نوروز می‌توان به دید و بازدیدهای خویشاوندی و پذیرایی از مهمان اشاره کرد.
این دید و بازدیدها علاوه بر سفارشات مذهبی جنبه آیینی و پیشینه ای تاریخی در این سرزمین دارد و هر سال با آغاز سال نو، مردم پس از گردگیری دل ها و پاک کردن آن از هر کینه و جدایی به دیدار اقوام نزدیک و دور خود می‌روند در واقع هربهار فرصتی برای تازه شدن و از منظری نو به زندگی نظر انداختن است.
صله رحم زیباترین شکل پیوند و ارتباطات انسانی و تامین کننده و تکمیل کننده یکی از مهم ترین ابعاد وجودی انسان یعنی بعد عاطفی اوست. همه روان شناسان و اندیشمندان علوم اجتماعی معتقدند که رشد شناختی و اخلاقی انسان در گرو رشد عاطفی اوست; یعنی هر چه قدر که نیازهای عاطفی انسان بیش تر تامین شود زمینه برای رشد شناختی و اخلاقی وی بیش تر فراهم می شود و در نتیجه انسان بهتر و بیش تر و سریع تر به خود شکوفایی دست می یابد; علاوه بر این که تامین نیازهای عاطفی، سلامت روانی انسان را نیز تامین می کند.
تحکیم روابط خویشاوندی، نیکی به پدر و مادر، رسیدگی به احوال وامور وابستگان و بسیاری از اقدامات دیگر در زمینه صله رحم مانند سایر فضائل اخلاقی، پیامدهای مثبت و فراوانی برای فرد واجتماع به دنبال دارد وبرکات آن در دنیا وآخرت به ظهور می‌رسد. البته توجه به این نکته ضروری است، ارحام تنها منحصر به خانواده و بستگان نسبى نيست، بلكه پيامبر اسلام صلى الله عليه وآله و خاندان گرامی او و سپس در مراتب بعدی جامعه بزرگ اسلامى كه در آن همه افراد امت با هم برادرند را نيز در برمى گيرد.
نكوهش قطع رابطه با خويشان در قرآن
اهمیت صله رحم در اسلام به حدی است که می توان گفت جزء اولویت های بزرگ اسلامی است. هیچ راه نجاتی برای قاطع رحم وجود ندارد و برای صله کننده، مژده فراوان است. قرآن نيز حفظ پيوندهاى فاميلى را يكى از وظايف و برنامه هاى صاحبان خرد (اولوا الالباب) تلقى كرده و در آياتى چندتاركان اين امر مهم را مستحق لعنت و نفرين الهى مى داند.
قرآن مجيد قطع رابطه با خويشان و نزديكان را مايه سرافكندگى و بدبختى و سيهروزى دانسته و سرانجام بدى را براى قاطعان رحم و كسانى كه از فاميل خود مىبرند، پيشبينى كرده و آن را يكى از اسباب مهم سيهروزى جوامع بشرى دانسته و مىفرمايد: «الّذين يَنْقُضونَ عَهْدَاللّهِ مِنْ بَعْدِ ميثاقِهِ و يَقْطَعونَ ما أَمَرَ اللّهُ بِهِ أَنْ يّوصَلَ و يُفْسِدونَ فِى الارْضِ اؤلئكَ هُمُ الخاسِرونَ... (فاسقان آنها هستند كه) پيمان خدا را پس از آنكه محكم ساختند، مىشكنند و پيوندهايى را كه خدا دستور داده برقرار سازند، قطع مىنمايند و در جهان فساد مىكنند اينها زيانكارانند».
از مضمون اين آيه استفاده مي شود كه قطع رابطه با فاميل و نيكى نكردن به آنان از ويژگىهاى فاسقان مىباشد؛ چراكه براى فاسقان اهميتى ندارد كه به نزديكان خود كمك كنند، و اصلاً احسان به آنها در نظرشان بىمعناست و ممكن است بگويند چرا ما زحمت بكشيم و آنها استفاده كنند. اما از اسرار و رموز كار خدا غافلند.
در آيات ديگرى هم ضمن تأكيد بر عواطف انسانى و ارتباط خوب با بستگان، از قطع رحم، شديداً منع كرده و كسانى را كه قطع رحم مىكنند و پيوند خويشاوندى را بر هم مىزنند، با تعبيرات مختلف، تهديد مىكند. از جمله مىفرمايد: « فَهَلْ عَسَيْتُم اِنْ تَوَلَّيْتُم أنْ تُفْسِدوا فِى الارضِ و تُقَطِّعوا أرْحامَكُم اولئكَ الّذين لَعَنهُمُ اللّه... اگر (از اين دستورها) رویگردان شويد، جز اين انتظار مىرود كه در زمين فساد و قطع پيوند خويشاوندى كنيد؟! و در سوره رعد، آيه 25 با تعبير «اولئك لَهُمُ اللَّعْنَة»: «آنها از رحمت خدا بدورند» آمده است. همچنين در پايان آيه 27 سوره بقره با تعبير (اولئك هم الخاسرون) گفته شده است.
پس معلوم مىشود كه قرآن، قطع رحم و برهم زدن پيوند خويشى و فاميلى را يكى از نشانه‌هاى فاسقان مىداند زيرا فاسقان نه تنها با ديگران، بلكه با بستگان خود نيز روراست نيستند و با دورويى با آنان رفتار نموده، گاهى به آنها خيانت هم مىكنند.
عواقب قطع ارتباط خويشاوندى از ديدگاه احاديث
شايد علت اينكه اسلام نسبت به پيوند خويشاوندى و نيكى به نزديكان، اين همه پافشارى مىكند اين باشد كه اصلاح و تقويت، پيشرفت و تكامل يك اجتماع بزرگ از همه جنبههاى مادى و معنوى و اخلاقى از جامعههاى كوچك كه خانواده باشد، شروع مىشود و با تكامل آنها جامعه بشرى نيز اصلاح خواهد شد. لذا اسلام از اين مسأله، بهرهبردارى كامل نموده و دستور به تقويت جامعههاى كوچك كه همان خويشان و نزديكان انسان مىباشد، داده است. چرا كه مردم از كمك كردن و پيوند با آنان، رویگردان نيستند چون خونشان در رگ همديگر بوده و از هم فاصله ندارند و اعضاى يك خانواده‌اند. تا آن حد كه كمك به فاميل را كمك به خود مىدانند. لذا مىشود گفت معنى حديثى كه مىگويد:«صله رحم باعث آبادى شهرها و رونق اقتصاد و... مىیگردد» اشاره به همين معناست.
بديهى است در صورت قطع اين ارتباط عاطفى و بىتوجهى به اين مسأله حساس و حياتى در زندگى اجتماعى و خانوادگى، چه ضرر و زيانى متوجه خود شخص و جامعه بشرى خواهد شد. از جمله آثار بدى كه از قطع ارتباط با فاميل، متوجه انسان و جامعه مىشود اين است كه اموال و دارايىها به دست اشرار مىافتد. چنانكه اميرالمؤمنين علیه السلام مىفرمايد: «إذا قطعوا الارحام، جعلت الاموال فى ايدى الاشرار... اگر مردم صله ارحام و نيكى به بستگان را قطع نمايند، ثروت و دارايى آنها به دست افراد شرور و ستمكار مىافتد».
امام صادق عليه السلام مىفرمايد:« مِنَ الذُّنوبِ الّتى تعجّل الفناء قطيعه الرّحم... از گناهانى كه باعث فنا و نيستى زودهنگام مىشود، قطع ارتباط با نزديكان است» همچنين در حديثى ديگر از امام صادق عليه السلام مىخوانيم كه مىفرمايد: «تّقوا الحالقة فانّها تميت الرّجال. قلت و ما الحالقة؟ قال: قطيعه الرحم... شخصى میگويد خدمت امام صادق بودم كه ايشان فرمودند: «از حالقه بترسيد، چراكه باعث مرگ و انقراض مردم می‌شود. عرض كردم حالقه چيست؟ فرمودند: «قطع رحم».
مصداق هایی از قطع رحم و صله رحم
بریدن از خویشان که از آن به قطع رحم تعبیر شده است، تنها به معنای قطع رفت وآمد نیست؛ همان گونه که صله رحم، فقط در دیدار یکدیگر خلاصه نمی شود. از جمله مصداق های قطع رحم، این است که بستگان خود را به گفتار یا کردار بیازاری و با او رفتار ناشایست کنی یا او نیازمند به چیزی مثل: لباس، مسکن و خوراک و... باشد که تو قدرت رفع نیاز او را داشته باشی، ولی هیچ اقدام نکنی یا حقی از او سلب شده باشد و برای تو احقاق آن حق فراهم باشد، ولی بی توجه باشی یا به سبب کینه و حسد، از او دوری کنی و هنگام بیماری او به عیادتش نروی و هنگامی که از سفر باز می گردد، به دیدنش نروی.
در مقابل، یاری کردن به مال و کمک کردن با زبان و دست و پا و پرهیز از رنجش و آزار خویشان و مواردی این گونه، از مصداق های صله رحم هستند. البته خودداری از آزار و اذیت خویشاوندان، بهترین نوع صله رحم معرفی شده است. در روایتی، امام صادق علیه السلام فرمود: «صله رحم کن، اگرچه به شربت آبی باشد و بهترین صله رحم، خودداری از آزار خویشان است». بنابر این صله رحم، تنها به رفت وآمد و دیدار نیست، همان گونه که قطع رحم، به ترک آمدوشد نیست.
فایده ها و آثار صله رحم:
1- صله رحم و طولانی شدن عمر
بسیاری از آموزه های دینی، افزون بر نفع اخروی، منفعت دنیوی نیز برای ما به همراه دارد و به زندگی مادی ما هم سر و سامان می بخشد که صله رحم، یکی از آنهاست. روزی امام صادق علیه السلام به شخصی به نام میّسر فرمود: ای میّسر عمر تو زیاد شده است، چه عملی انجام می دهی؟ عرض کرد: من در بازار برای کسی کار می کردم و پنج درهم مزد می گرفتم و به خاله ام می دادم. آن گاه امام فرمود: به خدا سوگند، دو بار مرگت نزدیک شد، ولی به خاطر این صله رحم و دل جویی از خاله ات، به تأخیر افتاد.
2- صله رحم، افزایش روزی و فقرزدایی
از جمله سودهای دنیوی صله رحم، رونق در ثروت و روزی است. چنان که امام سجاد علیه السلام در حدیثی، از رسول گرامی صلی الله علیه و آله نقل می کند:«هر کس خوش دارد خدا عمر او را دراز کند و روزی اش را توسعه دهد، باید صله رحم کند».
بعضی افراد صله رحم را ترک می کنند تا فرصت بیشتری برای کارکردن داشته باشند و از این راه، درآمد خود را حفظ و بیشتر کنند. این افراد اگر در مفهوم روایت های امامان بیشتر دقت کنند، پی می برند به اینکه نه تنها با قطع رحم روزی خود را گسترش نمی‌دهند، بلکه خود را از توفیقی بزرگ در این زمینه محروم می سازند. آنهایی که در فقر و پریشانی به سر می برند، برای رهایی خویش از وضع موجود، به صله رحم روی می آورند، چنان که امام صادق علیه السلام می فرماید: «صله رحم، عمر را زیاد می کند و فقر و پریشانی را از بین می برد». پس، صله رحم کنید تا فقر از میان برود و روزی ها افزون تر شود.
3- صله رحم و محبوبیت نزد خویشاوندان
وقتی یکی از افراد فامیل، در بحران و مشکلات زندگی اش غوطه می خورد، اگر یکی از خویشاوندانش که اهل نیکوکاری است، با آنها صله ارحام کند و نگرانی آنها را نگرانی خود بداند، در این صورت خانواده ای که در رنج و سختی به سر می برد، او را فرشته ای آسمانی می پندارد که برای حل مشکل و رهایی اش فرود آمده است، گرچه از او، تنها هم دردی و همدلی ببیند. از امام علی علیه السلام نقل است: «صلةُ الرحم تُوجبُ المَحَبَّةَ؛ پیوند با خویشاوندان، محبت می آورد».
بی شک، صله رحم به معنای حفظ حرمت و موقعیت و توجه به طرف مقابل است و هر قلبی که ازدیگران، توجه و دلجویی بیند به آنها علاقه مند می شود؟
امام علی علیه السلام می فرماید: «صله رحم... انسان را در میان خانواده و بستگانش محبوب می سازد.» این محبوبیت نشانه های بسیاری دارد، از جمله اینکه: وقتی مشکلات و گرفتاری ها به انسان هجوم می آورند، خویشان اردتمند خود را بازوان مقاومی می بیند که حاضر نیستند کوچک ترین گزندی به او وارد شود و هرگاه دشمنان آدمی، سد دفاعی بستگان فرد را در مقابل خویش ببینند، خود را خوار و ذلیل می پندارند و ناامید می شوند. پس، چه خوب است که محبت و دوستی را به سردی و کدورت نسپاریم و با صله رحم محبت را برای همدیگر به ارمغان بیاوریم.
4- صله رحم و افزایش آگاهی‌ها و تجربه‌ها به واسطه تبادل افکار
بی گمان، هیچ انسانی بی نیاز از آگاهی و تجربه بیشتر نیست، بلکه همواره باید بکوشد تا به دانش و تجربه های خود بیفزاید تا حرکت در مسیر پیشرفت های مادی و معنوی، برای او آسان تر باشد. از جمله کارهایی که نقش بسزایی در افزایش دانسته های آدمی دارد، صله رحم است. زیرا دیدار بستگان، فرصت خوبی برای گفت وگو و تبادل افکار است و هر دو طرف می توانند از اندوخته های همدیگر بهره مناسبی ببرند. بدین گونه، صله رحم تأثیر شگرفی بر ارتقای علمی و فکری و تجربی افراد خواهد گذاشت. بنابراین، همه این برکت های صله رحم، در صورتی نصیب انسان ها می شود که همه فرصت های آزاد خود را به سرگرمی های رسانه ای و مشغول کردن فکر و ذهن خود با آنها نگذارند و زمانی را هم برای دیدار با آشنایان و خویشان در نظر بگیرد.
5- صله رحم و دفع بلا و پاکیزگی اعمال
از آثار بسیار ارزشمند صله رحم، دفع بلا و پاکیزگی اعمال است. امام باقر علیه السلام می فرماید: «صله رحم، اعمال را پاکیزه و بلا را دفع می کند». و این تأثیر، شاید به دلیل ایجاد محبت میان آنها و از بین رفتن زمینه کدورت و ناراحتی است. چرا که همین کدورت ها و ناراحتی هاست که موجب بروز کینه، غیبت، تهمت و غیره می شود، در حالی که با صله رحم، محبت و دوستی جای گزین کدورت ها می شود و انسان از این گناهان پاکیزه می ماند.
برخی از مصیبت ها که بر عموم مردم وارد می شود، به خاطر مکافات گناهان و اعمال آنهاست، چنان که امام صادق علیه السلام می فرماید:هیچ رگی در بدن انسان نمی پیچد و سنگی به پای انسان اصابت نمی کند و هیچ گاه پایش نمی لغزد و خراشی به بدنش نمی‌افتد، مگر به خاطر گناهی که انجام داده است. همچنین با کم شدن زمینه گناه، گناه هم کمتر می شود و بلاها نیز کاهش می یابد که در این باره، صله رحم نقش مؤثری ایفا می کند.
6- صله رحم و آبادانی شهرها
رسول اکرم صلی الله علیه و آله در سخنی فرموده است: «صله رحم، شهرها را آباد می‌کند و عمرهای مردم را افزایش می دهد، اگرچه اهل آن بلاد از اخیار و خوبان نباشند».
صله رحم، نه تنها برای مؤمنان، بلکه حتی برای افراد ناصالح نیز سودمند است. شهری که مردمان آن با انجام صله، محبت و دوستی را برای همدیگر به ارمغان می آورند و تا جایی که برایشان امکان دارد، مشکلات خویشان را حل می کنند و به سخاوتمندی و خوش خلقی روی می آورند، شهری آباد و بانشاط خواهد شد. همان گونه که امام جعفر علیه السلام می فرماید: «صله رحم و نیکی با همسایگان، خانه ها را آباد می کند».
7- صله رحم و آسانی حساب در روز قیامت
از رسول اکرم صلی الله علیه و آله در این باره نقل است: «نیکی به والدین و صله رحم، حساب را در قیامت آسان می کند». پیامبر گرامی پس از این سخن، آیه ای از قرآن شریف را با این مضمون تلاوت فرمود:
« وَ الَّذینَ یَصِلُونَ ما أَمَرَ اللّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَ یَخافُونَ سُوءَ الْحِسابِ... افراد بصیر در دین، آنانند که وصل می کنند آن را که خداوند به وصلش امر فرمود و از خداوندشان می هراسند و از سختی حساب قیامت بیم دارند».
8- صله رحم و صله خداوند
امام باقر علیه السلام می فرماید: «روز قیامت، رَحِم به عرش آویخته می شود و می گوید: خدایا هر که با من پیوست، با او بپیوند و هر که از من برید، از او ببر». در این روایت، تشبیه امری معقول به محسوس است و با رساترین وجه، حق رحم را اثبات می کند و آویختن به عرش، کنایه از این است که رحم حق خود را در پیشگاه خداوند مطالبه می کند.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نیز در کلامی دل نشین فرموده است: «خدا فرمود که: من خداوند رحمان هستم و این رَحِم است. اسم آن را از اسم خود مشتق کرده ام؛ هر که صله آن را به جای آورد، من صله او را به جا آورم و هر که آن را قطع کند، من هم او را قطع می کنم».
نظر شما