پیش بینی آینده به اخلاق نیاز دارد نه محاسبات اقتصادی صرف

به گزارش خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان، دومین مراسم بزرگداشت «روز جهانی آینده» صبح امروز سه شنبه، 11 اسفندماه با حضور رضا داوری اردکانی، چهره ماندگار فلسفه ایران، عبدالرحیم گواهی، مسئول آینده نگری فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران و جمعی از اندیشمندان و اصحاب رسانه در فرهنگستان علوم برگزار شد.

بنا بر این گزارش، رضا داوری اردکانی، رئیس فرهنگستان علوم با بیان اینکه کار اهل فلسفه آن است که بگویند امور چگونه ممکن می شوند، اظهار کرد: به عبارت دیگر آنها از شرایط امکان صحبت می کنند؛ بنابراین چیزی که من می توانم به حکم شغل علمی خود که معلمی فلسفه است، بگویم آن است که آینده نگری چیست، شرایط آن چگونه است و چگونه ممکن می شود.

وی با اشاره به اینکه قدما غیب گویی و پیشگویی داشته و جدا از آن پیش بینی هم می کردند، ادامه داد: ما کاری به غیب گویی نداریم اما پیشگویی قدیم شبیه به کار امروز بود مثلا اینکه جزر و مد دریا یا سیل و طوفان را پیشگویی می کردند. امروز پیشگویی ها دقیق تر است اما باید دانست آینده نگری با پیش بینی تفاوت داشته و عین آن نیست.

داوری اردکانی آینده نگری را متعلق به جامعه جدید دانست و گفت: تا جایی که من اطلاع دارم بحث آینده نگری در جوامع قدیم وجود نداشته است؛ در حقیقت از زمان ساسانیان تا اوایل دوره قاجاریه زندگی اقوام و شهرها و محل ها تقریبا ثابت مانده یعنی اگر اختلافی هست اختلاف این قوم با آن قوم، اختلاف این منطقه با آن منطقه در پی بیش از هزار سال تغییر در زندگی اجتماعی، معیشت و مناسبات مردم پیدا نشده است هرچند منظور این نیست که اساسا تغییری به وجود نیامده اما اینکه ما امروز ذکر می کنیم همه چیز یک سیر تکاملی دارد این فکر مختص به جامعه جدید و تکنولوژی است.

وی با بیان اینکه تاریخ بیدار می ماند و تغییر می کند، تصریح کرد: حقیقت ناپوشاندنی است و امور پوشیدنی اند و باید پوشش برداشته شود؛ وجود میل به پوشیدگی دارد و البته تاریخ نیز همین طور است.

این چهره ماندگار فلسفه در ادامه سخنان خود تشریح کرد: اگر می خواهیم آینده نگری را بشناسیم باید مدرنیته را بشناسیم یعنی آینده نگری از لوازم مدرنیته است و بشر پیش از مدرن اساسا در فکر طراحی آینده نبوده است. از زمانی طراحی آینده مطرح شد که به زبان آن فیلسوف آمد که علم قدرت است.

داوری اردکانی با تاکید بر اینکه انقلاب فکری ممکن است در کلمات و جملات و کتاب ها ظاهر شود، ابراز کرد: علم اکنون قدرت است اما باید دید قدرت چه می کند. در واقع وقتی سخن از قدرت به میان می آید ما بلافاصله به اِعمال قدرت فکر می کنیم.

رییس فرهنگستان علوم علم را قدرت خواند و گفت: البته به این معنا که قدرت، کارسازی دارد و بشر قبل از اینکه صاحب این علم شود، این علم کمال علم قرون وسطی نیست و علم افزوده شده بر علم یونانی و اسلامی نیست بلکه این علم جدید است و جهان را دگرگون می کند.

وی اضافه کرد: هزاران سال بشر علم مفید داشته اما علم تکنولوژیک نداشته است.

وی اذعان کرد: ارسطو استاد بزرگ تفکر بردگی را تایید کرده و برای مرد بزرگی همچون او امروز ما به این نظر ایراد می گیریم؛ البته نمی خواهم از ارسطو دفاع کنم اما او جمله ای دارد که عذرخواهی کرده و بیان می کند اگر ماشین های خودکار بود کار دست لازم نبود. به عبارت دیگر کار شاق نبود و بردگی می توانست نباشد.

داوری اردکانی یادآور شد: در قدیم وقتی چیزی را می ساختند فردا آن را تکمیل نمی کردند بلکه شروع به ساخت چیز دیگری می کردند، به طور مثال در قرن ششم و هفتم سلاح هایی ساخته شد که آتشین بود و تا دوره جدید تکمیل نشد؛ چینی ها باروت ساختند اما قرن ها این باروت به صورت باروت باقی ماند و دینامیت نشد. در واقع تکنولوژی قدیم چیزی بود که امروز ما به آن صنایع و کار دستی می گوییم که حرفه صنعتگران بود؛ این در حالی است که تکنولوژی امروز چیز دیگری است که با طرح مهندسی تصرف در طبیعت به وجود آمده یعنی بشر شان دیگری برای خود قایل است که در جهان تصرف کرده و از آن بهره برداری می کند.

وی آینده نگری را موقوف و موکول به توانایی و علم و داشتن امکانات دانست و تصریح کرد: آینده نگری یک علم نیست و اگر هم باشد مانند علم فیزیک و اقتصاد نیست که در مدرسه خوانده شده و سپس به کار گرفته شود و کسی نمی تواند به عنوان آینده نگر متخصص آینده نگری شود و مثلا یک متخصص از ژاپن به ایران بیاید و بگوید آینده ترافیک ایران چه می شود.

رییس فرهنگستان علوم در ادامه تشریح کرد: بنابراین، وقتی می خواهیم آینده نگری کنیم باید بدانیم آینده را ما نمی سازیم اما به یک معنا نیز می سازیم به دلیل آنکه آن را طراحی می کنیم؛ اگر مهندسی اجتماعی معنا داشته باشد معنای آن در آینده نگری محقق می شود همانطور که یک مهندس، پروژه دارد، آینده نگر نیز می تواند پروژه داشته باشد لذا، ما نمی توانیم برویم و درس آینده نگری بخوانیم و بگوییم آینده 50 سال دیگر چه می شود.

داوری اردکانی تاکید کرد: اگر تاریخ جهان توسعه نیافته از یکصد سال پیش تا امروز را در نظر بگیریم و ببینیم چقدر پیشرفت کرده است و تحول 30 سال اخیر تکنولوژی را نیز در نظر بگیریم مشاهده می کنیم این تحول چه تاثیری داشته است.

وی با بیان اینکه ما امروز مُصرف مسایل تکنولوژی هستیم چنانکه مصرف کننده انرژی هستیم، تصریح کرد: 30 سال پیش ما چه آینده نگری و پیش بینی می توانستیم داشته باشیم، آینده نگری زمانی ممکن است که قدم در راه بگذاریم و قدم به قدم پیش روی خود را ببینیم هرچند ممکن است افقی را پیش روی خود ترسیم کنیم که البته این هم لازم است، ضمن آنکه تجدد نیز اینگونه عمل کرده و بهشت زمینی و جامعه امن و آرامش را دیده و با این دید، عزم کرده و راه را شروع کرده است که البته ما نیز باید در این زمینه قدم برداریم.

وی با تاکید بر اینکه آینده نگری طراحی آینده نیست، بیان کرد: گذشتگان، عالم را مطابق با طبیعت می دیدند اما جامعه جدید به مدل اعتقاد دارد و خاصیت آن ساخته شدن و دگرگون شدن و نو به نو شدن است و اگر طرح قرن هجدهم بهشت زمینی بود آن طرح انگیزشی برای مردم آن دوره و دعوت آنها به این مسیر بود که مردم هم به شوق تحقق بهشت زمینی حرکت کردند.

داوری اردکانی با بیان اینکه در غرب تعارض به ویژه در قرن نوزدهم به شدت آشکار شد، توضیح داد: قدرت و آزادی با یکدیگر هستند اما با هم نمی سازند. وقتی بشر دستورالعمل خود را بر این مبنا قرار می دهد که بر همه چیز باید مسلط شود آزادی باید داشته باشد.

وی با تشریح اینکه آینده نگری مجال برنامه ریزی را فراهم می کند، گفت: برنامه ریزی با آینده نگری ممکن می شود یعنی اگر آینده نگری نباشد برنامه ریزی نیز ممکن نمی شود؛ از سوی دیگر جهان تا سال 1922 هیچگاه برنامه اقتصادی و توسعه نداشته است اما مارکس با انقلاب می خواست بشر را به خانه طبیعی خود بازگرداند و این شاگردان مارکس در جهان توسعه نیافته روسیه بودند که اولین برنامه توسعه را طراحی کردند و برای بازسازی اروپا برنامه هایی را چیدند.

وی ابراز کرد: امروز تقریبا همه کشورها برنامه به ویژه برنامه 20 ساله آینده را دارند و این برنامه ها بر اساس امکاناتی که دارند، ساخته می شود؛ برنامه ریزی با آینده نگری و شناخت امکان های درونی و بیرونی محقق می شود و با شناخت امکانات مادی در جامعه، علم ها و همت ها صورت می گیرد.

داوری اردکانی با تاکید بر اینکه برنامه ریزی با داعیه نیت می خواهم و دوست دارم محقق نمی شود، بیان کرد: برنامه ریزی با درک اینکه چه می دانم و چه می توانم بکنم، محقق می شود؛ جامعه ای که رشته پیوند اخلاقی نداشته باشد اجزای آن با هم پیوند نمی خورند ضمن آنکه جامعه مجموعه افراد نیست بلکه یک پیوند است که وقتی پیوستگی باشد رأی ها، علم ها و نیت ها به هم پیوسته است.

رییس فرهنگستان علوم در پایان سخنان خود یادآور شد: این شرایط را نباید کوچک گرفت و با صرف محاسبات اقتصادی نمی توان آینده را پیش بینی کرد بلکه همه شرایط روحی و اخلاقی و ... را باید با یکدیگر سنجید.