خبرگزاری شبستان: رساله علمی سطح چهار با عنوان "سير تطور مهدویت در احادیث امامیه با تكيه بر منابع مكتوب تا قرن پنجم" اثر حجت الاسلام والمسلمین فؤادیان از دانش آموختگان مركز تخصصی مهدویت با نمره عالی دفاع شد. این رساله علمی به راهنمایی آیت الله نجم الدین طبسی و مشاوره حجت‌الاسلام والمسلمين سیدمحمد كاظم طباطبایی نگاشته شده است.
چكیده آنچه كه این رساله به آن پرداخته در زیر می آید.
بررسي بستر پیدایش روایات مهدویت از زمان پیامبر و سیر تطوران تا قرن پنجم كه همراه با توصيف و تحليل تاريخ سير اين احاديث و منابع آن در مكتوبات شيعه كه كمك فراواني در فهم و بررسي محتوا داراست، در اين تحقیق پي گرفته شده است.
روشن شدن زمان و زمینه صدور این روایات و تدوین آن و حركت رو به رشد آن نشانگر این است كه باور به مهدويت، نتیجه زمان فترت و حيرت يا به سبب دور ماندن ائمه از حكومت نیست. آگاه نبودن یا دشمنی ها سبب شده كه در طول تاریخ شبهات و ابهاماتی بر فرهنگ مهدویت وارد شود. لذا دانشمندان و محدثان با روش های مختلف در بحث مهدويت وارد شده اند و این شبهات را پاسخ گفته اند.
طرح مهدویت از رسول خدا(ص) آغاز و در دوره ائمه ادامه یافته است. در تمام دوره‌های عصر حضور، اصل باور به وجود امام مهدی(ع) و منجی موعود در میان جامعة شیعه وجودداشته است و در اصالت آموزه مهدویت و اعتقاد شیعیان به لحاظ تاریخی تردید روا نیست. و تردید‌ها و ابهام‌های برخی شیعیان عصر حضور در برخی جزئیات آموزه مهدویت، به معنای ابهام در اصل آن و تعمیم این ابهام به كل جریان مهدویت تشیع نیست؛ بلكه امری مسلم در جامعه شیعی است و برخی از اصحاب حتی از جزئیات آن نیز مطلع بودند. البته با توجه به اوضاع هر دوره و دیگر عوامل، این ابهامات طبیعی و توجیه‌پذیر به نظر می‌رسد.
اوضاع دشوار سیاسی و ظلم حاكمان، عاملی مهم در جلوگیری از رشد و گسترش معارف مهدوی است. در اكثر این دوره‌ها، همت ائمه حفظ جان شیعیان و معارف اساسی تشیع مانند حفظ اصل امامت و اعتقاد به مهدویت بوده است. بنابراین، طبیعی است كه نمی‌توان اوضاع آن دوره ها را با اوضاع عادی برای گسترش یك اندیشه مقایسه كرد. با توجه به همین شرایط، ائمه جز در برخی مقاطع كوتاه زمانی، نتوانستند آزادانه به تبیین و بسط علوم خود بپردازند و در نتیجه ابهام‌هایی در میان برخی از شیعیان و حتی برخی از اصحاب خاص ائمه دربارة برخی از مباحث مهدویت مشاهده می‌شود. ائمه از همان آغاز در كنار ترویج و تبیین مسائل اسلامی در تبیین مهدویت نیز كوشیدند تا شیعیان از این مسئله غافل نباشند. البته این بیان ها تحت تاثیر فضای صدور صورت گرفته است. لذا گستره آن همه شیعیان را شامل نمی شد و طبیعی است كه برخی از سودجویان در طول تاریخ با ایجاد انحراف و ادعا موجب تخریب و تهدید این اندیشه را فراهم آورند كه برخی از فعالیت های امامان در راستای خنثی سازی این فعالیت ها بوده است.
در زمان چهار امام اول بيان این مسأله به صورت اجمالي، اشارات كلي و بسيار سرّي بوده است. اما در زمان امام باقر(ع) و امام صادق(ع) شيوع فراواني پيدا مي‌كند. اما برخی از مسائل مهدویت همچنان به عنوان سرّي درون گروهي كه نبايد فاش شود؛ در اين دوران مطرح است. از شيوه تعامل راويان اين دوره مي‌توان دريافت كه نگاه آنان از يك تصور اجمالي فراتر رفته است؛ ولي هنوز تا بيان تفصيلي آن فاصله داشتند. و تحول صورت گرفته در تبيين این موضوع و بيان آن براي عموم شيعيان و عدم اختصاص آن به مجالس خصوصي شيعيان در زمان امام كاظم(ع) و امام رضا(ع) است. در روزگار امام جواد(ع)، امام هادي(ع) و امام حسن عسكري(ع) بخش قابل توجهي از شيعيان به خوبي با مهدویت آشنا شدند. روايات اين دوره، شيعه را براي غيبت آماده و غيبت را بسيار قريب الوقوع معرفي مي‌كند.
ائمه با طرح و تبيين موضوع امام دوازدهم سال‌ها قبل از وقوع آن به تقويت اين باور پرداختند و تشكيلات فكري شيعه اماميه را به تدريج بنيان نهادند. اهتمام گستردة امامان معصوم از يك سو، بيش‌ترين نقش را در پررنگ نمودن خطوط فكري تشكيلات شيعي ايفا نمود و زمينه را براي انسجام جامعه شيعي در روزگار غيبت صغري مهيا ساخت.
علماي شيعه به پيروي از امامان معصوم‌در جهت گسترش و بالندگي اين عقيده، تلاش فراواني انجام دادند و با مناظرات علمي و يا نوشتن كتاب و مقاله و بااستفاده از آيات و روايات، اين عقيده‌ي نوراني را همراه با برهان و استدلال براي مردم بيان كردند. و با توجه به تفاوت مدارس حدیثی در قرن پنجم، نقل با عقل در حوزه بغداد توام گشت و معارف مهدوی هم از این روش سیراب گردید. بنابراین تطور در بیان احادیث مهدوی مانند ساير مسائل اسلامي، با تطور تكاملي همراه بوده است. همچنین حركت تأليفي هم رو به تكامل است زیرا علما و محدثان از روایات مهدويت با توجه به زمان و مكان در آثار خود بهره برده اند. برخی با تبویب های متفاوت و چینش خاص و بعضی ها هم با براهين كلامي و عقلی مباحث و روایات مهدويت را در اختیار ما قرار دادند.
نظر شما