نگاهی به مراسم« برات» در فرهنگ مردم خراسان جنوبی

خبرگزاری شبستان// بیرجند

در روز ‎ 14شعبان نیز که به برات مرده‌ها شهرت دارد مردم با حضور بر سر قبور خویشاوندان، خواندن فاتحه و پخش انواع شیرینی، شکلات، میوه و نان های سنتی یاد و خاطره عزیزان خود را گرامی ‌می‌دارند.

در این روز کسانی که به تازگی عزیزی را از دست داده‌اند با پهن کردن فرش، خیرات، پخش انواع خوراکی و خواندن روضه یاد و خاطره تازه گذشته را گرامی‌ می‌دارند، قرائت قرآن و فاتحه نیز در این راستا هدیه‌ای است که از سوی مردم نثار روح درگذشتگان می‌شود.

معنا و مفهوم برات
در اصطلاح عامیانه، جمله 'به دل برات شدن' به مفهوم حلول شدن یا دریافت کردن یک ندای آسمانی است.

آیین‌های ویژه برات

بر اساس اعتقادات مردم خراسان در این سه شبانه روز که اعتقاد دارند در آن مردگان آزاد هستند، زندگان با احسان برای آنها نه تنها تلاش می‌کنند تا برات آزادی آنان را از آتش جهنم کسب کنند، بلکه آزادی خود از آتش جهنم را نیز از امام دوازدهم خواستار می‌شوند.

اعتقاد اغلب مردم خراسان بر این است که در این ایام سرنوشت رقم می‌خورد، به طوریکه در نقاط روستایی خراسان در شب پانزدهم نیمه شعبان به پشت بام رفته و در مهتاب (اگر شب مهتابی باشد) ایستاده و به سایه خود نگاه می‌کنند و از این طریق سرنوشت خود و اقوام خود را در آن سال پیش‌بینی می‌کردند در عین حال دست به دعا برمی‌دارند و از خداوند طلب سالی خوش می‌کنند.

اقشار مختلف مردم به ویژه کسانی که به تازگی عزیزی را از دست داده‌اند در این روز با حضور در مزار اموات ضمن درخواست آمرزش و زنده نگه داشتن یاد و خاطره درگذشتگان، آنان را در برکات میلاد یگانه منجی عالم بشریت حضرت مهدی(عج) شریک می‌سازند.

چگونگی برگزاری آیین برات در خراسان جنوبی
در خراسان جنوبی مردم از نخستین ساعات بامداد روز چهاردهم شعبان به مزار رفتگان و درگذشتگان خود می روند و به شست و شوی سنگ قبر و محوطه اطراف مزار عزیزان خود می پردازند.

بعد از خشک نمودن سنگ مزار، پارچه ای زری دوزی شده و یا قالیچه ای دستباف بر روی آن پهن می کنند، در مرحله بعد خوراکی هایی که قبلا در منزل طبخ شده است، بر روی مزار به زیبایی چیده می شود.

در خراسان جنوبی علاوه بر میوه جات، شکلات، نقل، خرما، حلوا و گلاب، بانوان خوراکی هایی نظیر نان لوله ای، کماج و نان روغنی را که خود در منزل طبخ کرده اند نیز بر روی مزار رفتگان خود می چینند.

فقرا و نیازمندان نیز ضمن مراجعه به مزار یک یک رفتگان، از بازماندگان آنان طلب پول و اغذیه می کنند.

آیین برات در دیگر استان ها

اگرچه برات در اسناد بانکی ارائه سندی معتبر برای دریافت وجه نقد معنا دارد اما در ادبیات دینی و فرهنگ عامه در استان خراسان شمالی کاربردی مشخص دارد به گونه ای که در استان های خراسان سه شب قبل از نیمه شعبان را "برات" گویند.

در بجنورد، در این شب ها مردم با روشن کردن شمع بر گلزار مردگان خود برای شادی روح آنها دعا می‌خوانند و این چراغانی کردن مزار مردگان به چراغ برات معروف شده که با گذشت چندین سده همچنان در فرهنگ مردم استان تجلی دارد.

اگرچه آیین برات نیز همچون بسیاری از رسم و رسوم کهن ایرانی آنگونه که باید مورد نقد و بررسی قرار نگرفته، ولی اسنادی وجود دارد که این آیین زرتشتی در اثر مرور زمان رنگ اسلامی‌ گرفته و در فرهنگ دینی و اسلامی ‌نیز ورود یافته و همچنان نیز این سنت حسنه با جلای اسلامی ‌در ایران زمین وجود دارد.
 

گرامیداشت مردگان در بین ایرانیان ایرانیان از دیرباز برای رفتگان خود احترام خاصی قایل بوده و سعی می‌کرده اند که به نوعی روح آنان را از خود راضی نگه دارند و بر اساس همین سنت اساس مراسم گوناگونی برای تجلیل از مردگان و شادی روح آنها و طلب آمرزشان در نقطه نقطه ایران زمین وجود دارد که در استان خراسان به این رسوم "چراغ برات" می‌گویند که موضوع شناخته شده ای در بین ایرانیان به خصوص خراسانی هاست.

البته این سنت حسنه در بین مردم استان تهران و برخی از دیگر از استان های کشور در آخرین جمعه ماه اسنفد هر سال و در مناطق استان های گیلان و آذربایجان و یزد نیز در برخی جمعه ماه رجب خیرات برای خیرات مردگان وجود دارد.

آیین برات در ادیان گذشته

اگرچه مراسم چراغ برات که در سه شب و روز یازده تا چهارده شعبان و یا دوازده تا 15 شعبان در استان خراسان، ریشه دینی ندارد و در چند صد ساله حضور اسلام در ایران این سنت مورد تایید پیشوایان دینی قرار نگرفته ولی این سنت حسنه مربوط به ایران باستان است و به دلیل عجین شدن این رسوم با دین مبین اسلام تاکنون مخالفتی از سوی مراجع دینی با آن صورت نگرفته است.

ایرانیان مسلمان شده به خصوص در قرون سوم و چهارم هجری تلفیقی شیرین و موفق از باورهای ایرانی پیشین و اسلامی‌ خود ساختند، بدین گونه که هزار سال پیش در خراسان بزرگ عید یا مراسم لیله البرات یا لیله الصک را در نیمه شعبان ماه با همان رسوم و آیین ایرانی - زرتشتی اما با توضیح و توجیه اسلامی‌ت دارک دیدند و برگزار کردند.

برات در خراسان مصداقی بر اعتقاد به اصل معاد است که مردم این خطه با انجام اعمال مخصوصی به استقبال آن می‌روند، این مراسم به مدت سه روز و با عناوین مختلف برگزار می‌شود و مردم هر روز آن را با بزرگداشت قشر خاصی از مسلمانان برگزار می‌کنند.

منابع:

1- پایگاه اطلاه رسانی آیین و فرهنگ خراسان
2- وبلاگ سویاتا
3- پایگاه اطلاع رسانی جمهوری اسلامی

پایان پیام/

نگارنده: زهرا رجایی مقدم/ بیرجند