گنجینه تاریخی شهر ری در غبار فراموشی/ بررسی موانع نوسازی و مرمت مسجد افضلیه

به گزارش خبرنگار مسجد و کانون های مساجد خبرگزاری شبستان، روبروی بقعه بی بی زبیده(س) و در جانب شرقی خیابان فدائیان اسلام واقع در شهرری، مسجدی کوچک با گلدسته ای زیبا و رنگ و لعاب مساجد تاریخی و معماری سنتی به چشم می خورد. این مسجد از نوع پلان دو ایوانی با تزئینات کاشیکاری، تلفیق کاشی و آجر کتیبه های کاشی است. اسم این مسجد بر گرفته از نام بانی آن یعنی مرحوم علی اکبر افضلی است که در سال 1350 در گذشته و مدفنش در یکی از حجره های جنوبی مسجد قرار دارد.

 حسین بن محمد معمار معروف به لرزاده معمار و هنرمند ایرانی است که از او بناهایی با معماری شاخص در تهران و شهرهای دیگر باقی مانده است، بنای مسجد افضلیه نیز یکی دیگر از مساجدی است که او ساخته است و مقبره خانوادگی اش نیز در کنار آن واقع شده ولی اکنون این مسجد در طرح تعریض خیابان فدائیان اسلام در شهرری واقع شده و رو به تخریب است.

به همین علت بارها هیئت امنای این مسجد به اداره کل میراث فرهنگی استان تهران نامه نوشته و خواستار تخریب و نوسازی این بنا شده اند اما مسئولان میراث فرهنگی تهران با درخواست آنها مخالفت می کردند. در بازدیدی که احمد مسجد جامعی، عضو شورای اسلامی شهر تهران سال گذشته از این مسجد داشت، یکی از خادمان مسجد به مسجد جامعی گفته بود که این بنا تاریخی نیست و نهایتا 50 سال عمر دارد ما می خواهیم آن را به گونه ای بازسازی کنیم که در شان یک مسجد باشد زیرا که بسیاری از کاشی ها و بخش های آن در حال ریختن است و سازمان میراث فرهنگی نیز تاکنون اقدامی برای مرمت آن نکرده است.

 با این حال، اقبال شاکری، رئیس کمیته عمران شورای شهر تهران در مورد این بنای تاریخی گفت: در ملاقات با هیئت امنای مسجد افضلیه، شورایاران،‌ مدیران محله و جمعی از شهروندان موضوعات متعددی مطرح شد که به نظر می‌رسد لازم است درباره آن چاره‌ای اندیشیده شود.

وی با اشاره به اینکه محله ابن‌بابویه یکی از محلات قدیمی و شناخته شده تهران است که مرقد علما و بزرگان در آن قرار دارد، گفت: این مسجد دارای 60 سال قدمت و معماری خاص است که در مسیر تعریض خیابان فداییان اسلام واقع شده است. به دلیل اینکه سازمان میراث فرهنگی این مسجد را جز آثار میراثی اعلام کرده، مسجد و محدوده اطراف آن به یک گلوگاه در مسیر تعریض شده خیابان فداییان اسلام تبدیل شده است.

وی افزود: تبدیل شدن این محدوده به گلوگاه باعث ایجاد ترافیک سنگین در محل و بروز ناامنی‌هایی شده این در حالی است که علی‌رغم خطر ریزش مسجد و بروز حادثه امکان تعمیر و توسعه آن نیز وجود ندارد در واقع نه سازمان میراث فرهنگی برای حل این مشکل اقدام می‌کند و نه اجازه می‌دهد شهرداری وارد عمل شود.

رئیس کمیته عمران شورای شهر تهران با بیان اینکه سازمان میراث فرهنگی باید سریع‌تر تکلیف این مسئله را روشن کند،‌ گفت: سازمان میراث فرهنگی یا باید به عنوان متولی، تعمیرات این مسجد را بر عهده بگیرد و یا شرایط انجام این کار و توسعه آن را به شهرداری اعلام کند. علاوه بر این سازمان میراث فرهنگی باید اعلام کند که آیا این مسجد در فهرست آثار میراثی به ثبت رسیده است یا خیر که شهرداری نیز تکلیف خود را بداند و تغییرات لازم را در تعریض خیابان مذکور اعمال کند.

وی با اشاره به اینکه مقبره مرحوم لرزاده نیز در این مسجد قرار دارد، ادامه داد: این مسجد دارای ویژگی‌های چندجانبه است و با ارائه نامه هیئت امنای مسجد و شورایاران محله مکاتبات رسمی با سازمان میراث انجام خواهد شد.

حجت الاسلام بیگی، امام جماعت مسجد افضلیه هم در این زمینه به خبرنگار شبستان گفت: میراث فرهنگی اعلام کرده است که به دلیل قدمت بالای مسجد و معماری زیبایی که توسط استاد لرزاده انجام شده، اجازه تخریب مسجد وجود ندارد. از طرفی حرف ما به میراث فرهنگی این است که اگر مسجد جزء میراث فرهنگی است باید مورد حمایت قرار گیرد و تخریب نشود و در صورتی که جزء میراث فرهنگی نیست اجازه دهد که شهرداری مسجد را مورد بازسازی قرار دهد زیرا مسجد در طرح تعریض قرار دارد.

وی گفت: رییس کل میراث فرهنگی  تهران در بازدیدی که از مسجد افضلیه داشت، اعلام کرد، این مسجد نباید تخریب شود زیرا مسجد پنج گنبده است و کاشی کاری آن از میراث های فرهنگی به شمار می آید و مسئولین میراث فرهنگی با وجود این حرف ها که مطرح می کنند، حمایتی هم از مسجد ندارند و پولی هم برای مرمت آن صرف  هزینه نمی کنند. این در حالی است که مسئولین شهرداری صریحا اعلام کرده اند، با توجه به اینکه این مسجد در طرح تعریض واقع است آمادگی تخریب این مسجد و ساخت مسجد دیگر دارد اما میراث فرهنگی اجازه تخریب مسجد را نمی دهد.

وی با اشاره به مشکلاتی که مسجد افضلیه با آن روبرو است، خاطر نشان کرد: شبستان مسجد برای نماز مغرب و عشا فضای بیشتری برای اقامه نماز ندارد که لازم است حیاط مسجد مسقف شود  تا نمازگزاران برای نماز جماعت از آن استفاده کنند. از طرفی مسجد شبستان زنانه ندارد و ما مجبوریم که بخشی از شبستان مردانه را چادر نصب کنیم تا بانوان از این فضا برای نماز جماعت استفاده کنند.

 امام جماعت مسجد افضلیه در مورد برنامه هایی که در مسجد برای نمازگزاران برگزار می شود، گفت: هفته ای 4 شب سخنرانی در مورد احکام، اخلاق، نهج البلاغه و تفسیر قرآن در مسجد برگزار می شود. دعای توسل، دعای ندبه و دعای کمیل از برنامه های ثابت مسجد است. در سه نوبت نماز جماعت در مسجد برپا می شود. بسیج مسجد هم از پایگاه های بسیج فعال در منطقه است.

صفی خانی، عضو هیئت امنای مسجد افضلیه در این زمینه گفت: با وجود آنکه بانی نیز برای نوسازی مسجد وجود دارد اما این امکان از سوی میراث داده نشده است حتی میراث فرهنگی طی ابلاغیه ای اعلام کرد در صورتی که کوچک ترین مرمتی برای مسجد صورت گیرد از سوی مسئولین میراث پیگیری قانونی خواهد داشت و ما که مجبور شدیم کار مرمت مسجد را نیمه کاره به حال خود رها کنیم.

صفی خانی به دیگر مشکلاتی که مسجد با آن روبرو است، اشاره کرد و گفت: کف مسجد دارای رطوبت و نم است و از سقف مسجد هم آب چکه می کند و دیوار مسجد هم ترک برداشته است، میراث فرهنگی هزینه تعمیر و مرمت مسجد را 200 میلیون تومان بر آورده کرده است.

وی افزود: شهرداری کمک ها و حمایت هایی را همه ساله از مساجد دارد، اما با توجه به اینکه مسجد افضلیه در طرح قرار دارد، این کمک ها شامل حال مسجد افضلیه نمی شود.

وجود مساجد تاریخی كه تعداد آنها هم كم نیست، چالش بزرگی است که پیش روی مردم و مسئولان قرار گرفته است.مساجدی كه از یك‌سو فرسوده اند واز یک سو گنجینه تاریخی که هویت این کشور به شمار می آیند. با همه این محدودیت‌ها و حساسیت‌ها لازم است تدابیری اندیشده شود تا با همكاری مردم و مسئولان و با بهره‌گیری از دانش كارشناسان، نوسازی بافت فرسوده، موجب از بین رفتن آثار تاریخی نشود از طرفی گنجینه های تاریخی که نیاز به مرمت و نوسازی دارند به فراموشی سپرده نشوند.