به گزارش خبرگزاری شبستان، شماره اول مجموعه «کتاب نظریه» مشتمل بر ۴ نظریه برتر در عرصه علوم انسانی، آثار حجج اسلام علیرضا اعرافی و سید عباس موسویان، مسعود العالم چودری و عطاءالله رفیعی آتانی است که توسط انتشارات آفتاب توسعه (ناشر آثار مرکز پژوهش های علوم انسانی اسلامی صدرا) چاپ و منتشر شده است.
بنابر این گزارش، «کتاب نظریه» حاوی نظریه های تولید شده در قلمرو علوم انسانی با رویکرد اسلامی است. بر این اساس، تولید نظریات بنیادی در علوم انسانی مهم ترین کاری است که باید انجام پذیرد. البته نظریه در «کتاب نظریه» نظریات کاربردی را شامل خواهد شد، در نتیجه مجموعه محتوای «کتاب نظریه» را می توان در چهار بخش تعریف کرد:
بخش اول در قلمرو فروض بنیادی علوم انسانی است. فروض بنیادی مجموعه مفاهیم و گزاره هایی هستند که در نظریه مفروض گرفته می شود که می توانند بدیهی باشند البته چنین حالتی بسیار کمیاب است و یا باید در دانش یا دانش های دیگری مورد استدلال واقع شوند. در نظریه اسلامی فروض مذکور باید در مجموعه معارف اسلامی قرار داشته باشند.
بخش دوم روش تولید نظریه از فروض بنیادی است روش نظریه پردازی نیز باید در چارچوب عقلانیت اسلامی تعریف پذیر باشد. در یک جمع بندی پژوهش در قلمرو فروض بنیادی و روش در ذیل عنوان فلسفه و روش شناسی علوم انسانی اسلامی قرار می گیرد.
بخش سوم نظریات بنیادی در قلمرو علوم انسانی اسلامی است. نظریات بنیادی، نظریاتی هستند که به صورتی روشمند از فروض بنیادی استخراج می شوند، نظریاتی که ضرورتی ندارد حتما در چارچوب رشته هایی متعارف علوم انسانی و اجتماعی قرار گیرد.
بخش چهارم نظریات کاربردی اسلامی است. البته پژوهش در قلمرو روش نظریه پردازی کاربردی نیز می تواند در چارچوب بخش فلسفه و روش شناسی علوم انسانی اسلامی قرار گیرد. مدل های اسلامی آخرین بخش تکمیل فرایند نظریه پردازی است که البته روش های مدلسازی نیز می تواند در ذیل عنوان روش شناسی قرار گیرد.
کتاب نظریه، ویترینی بری نمایاندن و نمایش دادن نظریه های اسلامی در قلمرو علوم انسانی است. این کتاب فرصتی است تا نظریات علوم انسانی اسلامی بدون آنکه محدود به یک رشته علمی خاص باشد، چنانکه ممکن است با نظریه پردازی جدیدی این طبقه بندی نیز اصلاح و کمال یابد، در کنار یکدیگر ارائه گردد.
فقه تربیتی؛ نظریه ای نو و اصیل در تعلیم و تربیت اسلامی
حجت الاسلام والمسلمین علیرضا اعرافی، در مقاله خود با عنوان « فقه تربیتی؛ نظریه ای نو و اصیل در تعلیم و تربیت اسلامی» در کتاب نظریه، می نویسد: فقه تربیتی به عنوان نظریه ای نوین در عرصه تعلیم و تربیت اسلامی که ریشه در منابع اصیل فقهی دارد، موضوعی است که نوشتار حاضر در صدد تبیین آن بوده است. بدین منظور پس از ارائه بیانی اجمالی از اصل نظریه، به تبیین آن در ضمن ۵ محور خواهد پرداخت.
در ادامه مولف این مقاله می نویسد: به بهره مندی از علوم اسلامی چون فقه، فلسفه و اخلاق اسلامی دستیابی به تربیت اسلامی امکان پذیر می نماید. در این میان هر یک از علوم اسلامی به گونه ای در اسلامی شدن تربیت نقش داشته، بخشی از تربیت را در قامت اسلامی در می آورند. فقه با سایقه دیرین و وزین خود در میان علوم اسلامی به دلیل دستوری بودن و داشتن نزدیک ترین رابطه با رفتارهای انسانی بیشترین تلاقی را با تربیت دارد و بیشترین سهم در راستای اسلامی سازی تربیت بر عهده فقه است. (ص۱۴)
جایگاه فقه تربیتی در نظام تربیتی اسلام
اعرافی در قسمتی دیگر از مقاله خود در باب فقه تربیتی می آورد: تربیت اسلامی از چند منبع سرچشمه می گیرد: عقل، کتاب، حدیث، سیره و تاریخ. به این معنا که می توان پرسش های تربیت را به قرآن ارائه کرد و با روش تربیتی و موضوعیبه پاسخ ها رسید. در این میان تفسیر تربیتی ضرورت می یابد که عرصه ای نو و تخصصی را به روی محققان می گشاید. همچنین پرسش های تربیت را می توان به حدیث و سیره و تاریخ عرضه کرد و دانشی جدید یا مجموعه معرفی به نام حدیث شناسی تربیتی یا فقه الحدیث و سیره تربیتی به وجود آورد. البته نباید از نقش عقل به عنوان منبعی برای رسیدن به تربیت اسلامی غافل شد؛ اما گزاره های محضی عقل در عرصه تربیت به میزانی نیست که بتوان برای آن بخش جدا و دانشی جدید تاسیس کرد. (ص۶۵)
نتیجه ای که نگارنده این مقاله می خواهد از فقه تربیتی بگیرد، این است که: این نظریه نو با عنوان فقه تربیتی که در چشم انداز خود، بررسی تمامی مسائل یادگیری، یاددهی و تربیت را پوشش خواهد داد تا در نهایت بتواند کارکرد مورد انتظار خود مبنی بر گردآوری و تنظیم گزاره ها و مباحث تربیتی از میان ابواب فقهی موجود، طرح موضوع های جدید تربیتی با رویکردی فقهی و بیان احکام ثانوی و احکام حکومتی و ولایی در حوزه رفتارهای اختیاری و تربیتی مکلفان را به نحو کامل محقق کند. (ص۷۲)
مبانی معرفت شناختی اقتصاد اسلامی و بررسی های علمی ـ اجتماعی
مسعود العالم چودری، استاد اقتصاد در دانشکده بازرگانی دانشگاه سلطان قابوس، درباره مسائل علمی و اجتماعی در مقاله خود می نویسد: سرآغاز هر انقلاب علمی، ریشه های معرفت شناسانه آن است به نحوی که علم و یا به عبارت دیگر، نظریه ای از دانش که مبانی منطقی، سازگار و مستدل و کاربردهای تحلیلی تفکر علمی را پایه ریزی می کند بدون معرفت شناسی چیزی بیشتر از کنکاشی آشفته در فضایی مبهم نخواهد بود. همان گونه که توماس کوهن بیان می کند، انقلاب علمی در مقایسه با سیر تطور در علم معمولی و جابه جایی های پارادیم چشم انداز بالاتری از شیوه و اصالت در تفکر را در پی دارد. (ص۷۸)
نگارنده در زمینه اقتصادی و علمی ـ اجتماعی جریان اصلی علم اقتصاد، می نویسد: جریان اصلی علم اقتصاد در گسترش پذیری ساختار نظری و کاربردی خود به قلمروهای یکتایی دانش ناتوان است. در حالی که این گسترش پذیری در معرفت علمی اجتماعی توحیدی نقش اساسی دارد. همچنین مطالعات علم اقتصاد به اصطلاح اسلامی و نظام علمی اجتماعی اسلامی به دلیل نادیده گرفتن ماهیت عملکردی و پویایی معرفت شناسی توحیدی در عرضه یک انقلاب علمی به محیطهای دانشگاهی با شکست مواجه شده اند. نتیجه آنکه علم اقتصاد اسلامی و مطالعات علمی اجتماعی اسلامی بدون معرفت شناسی توحیدی، جهان بینی روش شناسانه یکتا و جهان شمول صحیح آن جایگاه برجسته ای نخواهد داشت. (ص۷۹)
نظریه تکاملی بانکداری اسلامی
حجت الاسلام والمسلمین سیدعباس موسویان، از دیگر نویسندگان این کتاب درباره بانکداری اسلامی، می نویسد: با ظهور پدید بانکداری در غرب ماهیت این نهاد اهداف و نحو مواجهه با آن دغدغه اندیشمندان اسلامی بوده است. اندیشه وران مسلمان از یک طرف می دیدند بانک با تجهیز پس اندازهای ریز و درشت و تبدیل آن ها به سرمایه های مولد باعث رشد و شکوفایی اقتصاد شده و اشتغال و درامد برای مردم به ارمغان می آورد. (ص۲۳۲)
نگارنده مقاله در تعریف بانکداری اسلامی در ادامه می نویسد: در یک افق بالاتر بانک اسلامی بانکی است، که در راستای عملیاتی کردن اهداف نظام اقتصادی اسلام و در چهارچوب قواعد عمومی و اختصاصی معاملات و اخلاق اقتصادی اسلام به دنبال ماموریت های اصلی بانک یعنی تجهیز منابع، تخصیص منابع و ارائه خدمات پولی و بانکی است. حذف ربا نه به عنوان مقصد بلکه به عنوان اولین گام اجرای بانکداری اسلامی است و برای اجرای کامل آن بایستی سایر آموزه های اقتصادی اسلام(اهداف، احکام و اخلاق) نیز پیاده شود تا بانکداری اسلامی محقق شود.(ص۲۷۳)
یک نظریه بنیادی اسلامی در قلمرو پیشرفت
عطاءالله رفیعی آتانی، استاد دانشگاه علم و صنعت ایران در مقاله خود با عنوان «یک نظریه بنیادی اسلامی در قلمرو پیشرفت» می نویسد: در این مقاله تلاش بر این است تا ماهیت و واقعیت پیشرفت را با استفاده از معارف اسلامی در یک تناظر مدام با رویکرد غربی توسعه توضیح داده شود. رفیعی مدعی است محصول این تلاش یک نظریه بنیادی خواهد بود که به نحو قیاسی از فروض بنیادی استخراج می شود. برای تدوین این نظریه بنیادی فرآیندی در نظر می گیرند، و به تشریح مراحل مختلف شکل گیری این فرآیند می پردازند. مبتنی بر متن مقاله، ماهیت پیشرفت بر تغییر در زندگی فردی و اجتماعی استوار است. تغییر در زندگی فردی به سمت کمال خود را به صورت توسعه وجودی انسان نشان می دهد؛ انسانی که تمایلات فطری خود را به کمک داشته های فطری به صورت حداکثری پیگیری می کند.(ص۲۸۹)
گفتنی است، مجموعه «کتاب نظریه۱» شامل چهار نظریه برتر در عرصه علوم انسانی اسلامی، توسط انتشارات آفتاب توسعه (ناشر آثار مرکز پژوهش های علوم انسانی اسلامی صدرا) چاپ و منتشر شده است.
منبع: طلیعه
نظر شما