خبرگزاری شبستان: از میان نیازهای عدیدهای که متفکران و اندیشمندان اسلامی و غیر اسلامی برای انسان برشمردهاند، نیاز او به شناخت هویت خویش و تأمین معنویت و آرامش و بینش باطنی از اهمیت بس والایی برخوردار است. اسلام برای تأمین نیازهای اساسی انسان در دو ساحت دنیا و آخرت یا ظاهر و باطن، راهکارها و تعالیم گونانی را ارائه کرده است. یکی از این آموزهها که تأثیر شگرفی در برآورده شدن این نیازها و حفظ دین و اعتقاد مردم دارد، سفارش در مورد مسجد و اهمیت دادن به این مکان عبادی است. در میان اقشار گوناگون مردم و سطوح سنی مختلف نمازگزاران در مسجد، نسل جوان به جهت ویژگیهای منحصر به فرد و مؤثری که دارد از اهمیت بسیاری برخوردار است. به همین دلیل، توجه و برنامه‌ریزی خاص برای این گروه سنی در مساجد به منظور برآوردن نیازهای گوناکون آنان، بهویژه احتیاجات فطری و معنوی آنها امری مهم و بنیادین می کند. مسجد به دلیل بهرهمندی از ظرفیت بالای فرهنگی، دینی و اجتماعی می‌تواند نقش بسزایی در سازندگی معنوی و صیانت دینی جوانان داشته باشد. مقام معظم رهبری در این باره فرموده: "ما باید نگران دین مردم باشیم. بهترین جا برای حفظ دین مردم، همین مساجد است."
در این میان جذب جوانان به مساجد موضوعی است که همواره مورد توجه مسئولان فرهنگی و مذهبی بوده است. این مقاله به بحث تأمین نیازهای روحی و معنوی جوانان از طریق مساجد اشاره دارد و در این زمینه مواردی را مورد توجه قرار داده است.
مسجد مرکز ارتباطات انسانی و تعامل نسل جوان
مسجد، خانه خدا است و جوانان با حضور در آن از رهگذر صدق و اخلاص، نیازهای خویش را رنگ خدایی می‌دهند و روحیه معنوی خود را قوت میبخشند. با توجه به تفاوتی که میان دین و معنویت بیان شد، باید اذعان کرد که جوان امروزی مشتاق فهم عمیق از دین و حقایق و اسرار عبادات و درک لطیفتر از تعالیم آن است. بنابراین، رویکردی عرفانی به احکام و عقاید اسلامی برای پاسخگویی مناسب به نیازهای معنوی جوانان، امری ضروری است. جوان دوست دارد بداند فلسفه و اسرار معنوی نماز، روزه و دیگر دستورات عبادی و یا حتی غیر عبادی دین چیست. او از توحید گرفته تا جزئیترین مسائل معنوی و روحی پرسش می‌کند.
با توجه به این مهم، اخلاق و رأفت اسلامی و داشتن صبر و سعه صدر و نیز توانایی علمی ـ معنوی امام جماعت در هنگام جواب و مواجهه با این نوع از نیازهای معنوی از دین که در ذهن و اندیشه معمول جوانان موج میزند، ضروری و لازم است و اگر ما پاسخ مطلوب و پسندیده به سؤالات آنها ندهیم، جواب خود را از کسانی می گیرند که عقایدشان مورد تأیید عقل سلیم و دین مبین نیست و پیامدی جز انحراف فکری و بزهکاری جوان ندارد.
بدیهی است که جوان، تشنه سخن منطقی، زیبا، شفاف و ساده است و ما باید در این عرصه پیشگام باشیم. برگزاری جلسات مختلف پرسش و پاسخ با توجه به سطوح سنی جوانان در حوزههای گوناگون دینی و عقیدتی، شنیدن و اهمیت دادن به دیدگاهها و نظرات جوانان و اصلاح و تکمیل آنها بر اساس منطق و بیان شفاف و صحیح، برگزاری مسابقاتی مانند پاسخگویی به پرسشهای تستی برگزیده شده از کتب معنوی معتبر به وسیله جوانان و نیز تبیین فلسفه و اسرار عبادات و تعالیم دینی با توجه به قواعد و اصول عرفان ناب اسلامی از جمله راهکارهایی است که متولیان امر مساجد میتوانند در راستای تأمین نیازهای روحی و معنوی جوانان مورد توجه و اهتمام قرار دهند.
نظر به اینکه در جهان ارتباطات و اطلاعات مبتنی بر رایانه و فناوریهای روز، رابطههای عاطفی و چهره به چهره انسان‌ها کاهش یافته و روحیات و معنویات در معرض آسیبهای جدی فناوری و تمدن مادی قرار گرفته است، نقش مسجد به عنوان کانون اجتماع مسلمانان و مرکز ارتباطات نزدیک انسانی و معنوی و ایجاد تعاون و همکاری جمعی، بیش از پیش رخ می کند.
مسجد، مکان مناسبی است که این تهدید را به یک فرصت تبدیل کند و جوان را از زندگی صرفاً فردی و گوشهگیری مدرن نجات دهد و او را به عرصه اجتماع دعوت کند و احتیاجات عاطفی و روانی او را از این جهت نیز برآورده سازد.
مسجد مکان تبدیل آسیب های تمدن مادی به فرصت معنوی
به منظور تأمین نیازهای معنوی جوانان در مسجد و ایجاد یک مکان مبتنی بر تقوا و نورانیت، راهکارهای دیگری نیز وجود دارد که در ذیل به مهمترین آنها میپردازیم:
1- در نظر گرفتن روزهای هفته با نام خاص، از جمله"جوان و معنویت" و "جوان و سلوک عرفانی" و نیز انجام برنامه‌های مرتبط با این روز و استفاده مستقیم و غیر مستقیم از جوانان در برگزاری آنها؛
2- تهیه بروشورها یا متون کوتاه در مورد آموزههای معنوی و عرفانی دین اسلام با بیان شیوا و گویا؛
3- برگزاری نمایشگاههای معنوی دورهای در موضوعات گوناگون در مسجد و مشارکت دادن جوانان در برگزاری آنها؛
4- انجام فعالیت‌های مردمی ـ معنوی، مانند روز کمک به فقرا و محرومان یا روز پاکیزگی و نظافت در سطح محله و به کار گیری نیروهای جوان در اجرای اینگونه طرحها؛
5- بهرهمندی از جوانان در خصوص ارتباط نزدیک و مستمر با نهادها و مراکز دولتی و مردمی مرتبط با مسجد، مانند: آموزش و پروش، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی ، دفتر امام جمعه، پایگاه بسیج محل، که هر یک بهنوعی به توسعه و تعمیق معنویت در مسجد کمک می‌کنند؛
6- به کار گیری وسایل ارتباط جمعی و فناروی روز، در راستای اهداف معنوی مسجد، مانند راهاندازی سایت اینترنتی و کتابخانه دیجیتالی ویژه مسجد محل و یا در نظر گرفتن تالار گفتگوی اینترنتی ویژه جوانان جهت دریافت نظرات و پاسخگویی به مشکلات و شبهات دینی و روحی آنها یکی دیگر از راهکارهای تقویت روحیه معنوی جوانان، رنگ و بوی معنوی بخشیدن به فضای مسجد است. جوان، اهل ذوق و هنر و زیبایی است و روشن است که داشتن محیطی تمییز و مرتب و استفاده از بوی خوش در محیط مسجد یا شستشوی دورهای مسجد با گلاب، نقش بسزایی در گرایش جوانان به مسجد و ایجاد یک فضای معنوی در این مکان مقدس دارد.
7- استفاده از تابلوی اعلانات و فضای فیزیکی مسجد نیز باید در عین سادگی، گویای پیامهای معنوی و آموزههای دینی اسلام باشد. جوانان در تهیه و آمادهسازی متون مربوط به تابلوی اعلانات مسجد و دیگر اماکن مربوطه، ذوق و هنر بالایی دارند. مدیریت و هدایت جوانان در امر آمادهسازی متون دینی و معنوی مناسب، از دیگر وظایف متولیان امر مسجد است.
8- راهاندازی نشریه داخلی مسجد و در نظر گرفتن قسمت ویژه مباحث معنوی و عقیدتی برای جوانان به همراه مشارکت آنان در امر تهیه مطالب و انتشار آن.
9-بدیهی است که کانونهای فرهنگی مساجد، نقش بسزایی را در کیفیت بخشی و پیشبرد مجله مسجد میتوانند ایفا کنند.
مذهب عامل آرامش دل و رضای روح
جدا از آنچه بیان شد حال این سؤال پیش می‌آید که چگونه می‌توان نوجوانان و جوانان را به سوی مسجد هدایت کرد و با توجه به روحیات حساس این گروه چه نکاتی مهم باید مدنظر قرار گیرد؟
نوجوانان از هر ملت و نژاد به طور فطری خواهان معرفت الهی و سجایای اخلاقی هستند. این خواهش عمیق و طبیعی سبب شده است که دانشمندان روان، دوران بلوغ را سنین ماورای طبیعت بنامند و در مباحث روان‌شناسی جوان، مستقلا درباره آن گفت‌وگو کنند.
تمایل فطری جوانان به مذهب آن قدر شدید است که همه روان‌شناسان می‌گویند: بین بحران تکلیف و جهش های مذهبی، ارتباط انکارناپذیری دیده می‌شود، حتی کودکانی که در خانواده‌‌های دور از مذهب و ایمان پرورش یافته‌اند در دوران بلوغ علاقه بیشتری از خود به مسایل مذهبی نشان می‌دهند. (فلسفی، ص 337)
استانلی هال معتقد است که نوجوانان در حدود پانزده سالگی حداکثر احساسات دینی را دارا هستند زیرا با گرایش به طرف دین و اعتقادات مذهبی می‌خواهند تلاطم نابسامانی‌های خود را تخفیف دهند. (خدایاری 1373: 34)
همان‌طور که ملاحظه می‌شود مذهب عامل آرامش دل و رضای روح است و فرد را از تشویش‌ها، اضطراب‌ها و ترس‌ها نجات می‌دهد و بر ضد همه قدرت‌‌ها عصیان می‌کند، در درون متوجه ضعف‌ها و حقارت‌های خود است اما عظمت، قدرت و دوام خود را در مذهب می‌بیند، فلسفه زندگی و حیات خود را در مذهب جست‌وجو می‌کند و در آن معنایی برای زندگی خویش می‌یابد. (خدایاری 1373: 34)
دکتر محمدرضا شرفی عقیده دارد: در دوران بلوغ، نوجوان توجهش به مسایل ماوراءالطبیعی بیدار می‌شود و علاقه‌مند است که درباره آن سوی پرده طبیعت آگاهی یابد و افکارش از پوسته هستی بگذرد، آن را بشکافد و از دنیای معنویات، جهان آخرت، ایده‌‌آل‌‌های اخلاقی و زهدگرایی باخبر شود. از نظر قلبی و احساسی نیز تمایل او به زیبایی‌های معنوی برانگیخته می‌شود و مصداق کلام پیامبر (ص) واقع شود که فرمود: «آنها قلبی فضیلت‌پذیر و دلی رقیق‌تر و حساس‌تر دارند، خداوند مرا به پیامبری برانگیخت تا مردم را به رحمت الهی بشارت دهم و از عذابش بترسانم، جوانان و نوجوانان سخنانم را پذیرفتند و با من پیمان محبت بستند ولی پیران از قول دعوتم سر باز زدند و به مخالفتم برخاستند.»
آن‌گاه رسول خدا (ض) به آیه‌ای از قرآن اشاره کرد و درباره مردم کهنسال که مدت زندگی آنها به درازا کشیده و دچار قساوت و سخت‌دلی شده‌اند، سخن گفته است. (شرفی، 1370: 329)
حال که نوجوان به واسطه تمایلات فطری چنین آمادگی را داراست، برنامه‌ریزان جامعه باید برای هدایت این نسل چاره‌اندیشی کنند و مساجد به عنوان پایگاه‌های معنوی نقش خود را ایفا کنند.
یک روحانی خوش‌فکر و آگاه می‌تواند الگوی مطلوبی برای نوجوانان باشد و او را در مسیر دین هدایت کند. او باید شرایط نوجوان را درک کند و به دور از هرگونه افراط و تفریط عمل کند؛ چرا که احساس مذهبی و نیایش و پرستش مانند سایر تمایلات طبیعی باید تعدیل شود و با اندازه‌گیری صحیح اعمال شود. همان‌طور که تندروی در ارضای خواهش‌های جنسی یا حب مال و مقام ناپسند است، زیاده‌روی در ارضای خواهش مذهبی نیز در مکتب اسلام نامطلوب شناخته شده و اولیای گرامی اسلام، در این‌باره میانه‌روی را اکیدا توصیه کرده‌اند. (فلسفی: 391 و 392)
بنابراین برای ارضای تمایل ایمانی نوجوانان و استفاده از احساس مذهبی آنان، دو نکته باید همواره مورد کمال وجه باشد. یکی آنکه احساس مذهبی آنان به راه درست هدایت شود و دیگر آنکه با وسایل علمی و عملی موجبات پرورش آن فراهم آید. (فلسفی: 368)
در مجموع به این نتیجه باید رسید که اگر می‌خواهیم جوانان و بزرگسالانی علاقه‌مند به حضور در مساجد داشته باشیم، باید روی نوجوانان سرمایه‌گذاری کنیم و این فرمایش رسول مکرم اسلام (ص) را به یاد داشته باشیم که فرموده‌اند: «به شماها درباره نوجوانان به نیکی سفارش می‌کنم که آنها دلی رقیق‌تر و قلبی فضیلت‌پذیرتر دارند.»
و نیز فرموده گهربار مولای متقیان امیرمؤمنان علی (ع) خطاب به فرزندش امام مجتبی (ع) که رهنمودی ارزشمند فراروی ماست: «فرزندم! در دوره نوجوانی به تربیت و ادب تو پرداختم، قبل از آنکه قساوت و سختی –در دوران پیری- قلبت را فرا گیرد.»
برنامه‌ریزی؛ اساسی ترین وظیفه مدیریتی مساجد
بدون تردید می‌توانیم مسجد را در قالب یک سازمان به حساب آوریم که نیازمند برنامه‌ریزی است. در حقیقت «برنامه‌ریزی اساسی‌ترین وظیفه در میان وظایف مدیریتی است، دیگر وظایف مدیریتی یعنی سازمان‌دهی، رهبری و کنترل، هدف‌هایی را پی می‌گیرند که در فرآیند برنامه‌ریزی پیگیری شده است». (قوامی: 1383، 343)
بنابراین همه افراد، گروه‌ها و سازمان‌ها باید برای فعالیت‌های خود برنامه‌ریزی کنند تا بتوانند به خواسته‌های خود جامه عمل بپوشانند و بی‌تردید اگر بخواهیم مساجد ما در ادای وظایف خود موفق عمل کند، باید نیاز به برنامه‌ریزی را در آنها تقویت کنیم چرا که در دنیای پیچیده و در حال تحول امروز بدون برنامه‌ریزی، دست‌یابی به نتایج مطلوب تقریبا غیرممکن است. نکته اساسی که در برنامه‌ریزی مساجد باید مدنظر قرار گیرد این است که مسجد باید برای هر گروه سنی و سلیقه و جمعیتی برنامه‌ریزی مناسب داشته باشد.
«برای هر یک از کودکان، بزرگسالان، دانشجویان، جوانان و غیره باید برنامه‌ای خاص داشت. برای آنها که اهل دعا هستند، برنامه دعا، برای آنها که اهل کتاب هستند، کتابخانه و برای جوانان آنچه مناسب سلیقه جوانان است، برنامه‌ریزی شود». (مکارم شیرازی: 51)
امام جماعت و هیئت امنای مساجد باید با در نظر گرفتن همه امکانات، ظرفیت‌ها، توانمندی‌ها و محدودیت‌هایی که در مسجد وجود دارد، برنامه کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت را طراحی و با بهره‌گیری از مشورت افراد صاحب‌نظر با دست‌اندرکاران سایر مساجدی که موفقیت‌های چشم‌گیری در کار خود داشته‌اند، برنامه‌های خود را در در صورت ضرورت، تعدیل و اصلاح و سپس به مرحله اجرا درآورند.
در گزارشی از فعالیت‌های بخش فرهنگی مسجد الرضا تهران که موفقیت بسیار نیکویی در جذب نوجوانان و جوانان به سوی این پایگاه معنوی داشته است یک نکته جالب و مهم نهفته است که از قول مسئول واحد فرهنگی این مسجد اعلام شده است: « همه فعالیت های این مسجد بر اساس برنامه ریزی است و همه برنامه ها پس از بررسی توسط هیئت امنای مسجد تصویب و برای اجرا به مسئولان بخش های مختلف واگذار می شود و اعضای هیئت امنا در روند اجرای این برنامه ها نظارت دارند. این مطلب بیانگر این نکته مهم است که اگر برنامه های مساجد به صورت تشکیلاتی طراحی و اجرا شود مفید واقع می شود و می توان از همه ظرفیت های موجود برای پیشبرد اهداف مورد نظر استفاده کرد.»
مسئولیت‌سپاری راز حفظ حضور پررنگ جوانان ولایی در محیط های معنوی
از دیگر عواملی که زمینه جذب افراد و جوانان را به مساجد فراهم می‌آورد، دادن مسئولیت مورد نظر به آنان است، اگر افراد احساس مشارکت کنند برای رسیدن به اهداف مورد نظر همکاری صمیمانه‌ای خواهند داشت. برقراری بستر لازم برای مشارکت نوجوانان و جوانان در ابعاد گوناگون همراه با نظارت لازم می‌تواند نه فقط آنان را به سوی مسجد بکشاند، پل زمینه ارتقای شخصیت و رشد آنان را فراهم آورد و موجب بالا بردن میزان موفقیت مساجد شود. اگر نوجوانان و جوانان در تصمیم‌گیری‌ها دخیل باشند و از توان آنها به ویژه به صورت گروهی بهره گرفته شود، همین امر می‌تواند زمینه تقویت روحیه اجتماعی، مسئولیت‌پذیری و اعتماد به نفس آنها را افزایش دهد و در آینده نیز مؤثر واقع شود.
تشویق از راهکارهای توسعه و نقش آفرینی مساجد و جذب جوانان
یکی از عوامل و ابزارهای جذب نوجوانان و جوانان در زمینه‌های گوناگون از جمله حضور در مساجد تشویق است. همه انسان‌ها حتی بزرگسالان تا آخر عمر نیاز به تشویق دارند. تشویق موجب رغبت و دلگرمی و نشاط و تحرک می‌شود و انسان را به جدیت وادار می‌کند. انسانی که مورد تشویق قرار گیرد و احساس آرامش و رضایی خاطر و اعتماد به نفس می‌کند و برای جدیت بیشتری و تحمل دشواری‌ها آماده گردد. برعکس اگر مورد نکوهش یا ناسپاسی قرار گرفت دلسرد و بی‌رغبت می‌شود و احساس حقارت و ضعف می‌کند، به گونه‌ای که توان خویش را از دست می‌دهد و نمی‌تواند حتی از استعدادهای وجود خویش نیز استفاده کند. (امینی: 135)
تشویق نوجوانان و جوانان نمی‌تواند منحصر به افراد یا نهاد خاصی باشد، یعنی اگر فقط خانواده چنین کاری را انجام دهد، تأثیر مطلوب و کامل را نخواهد داشت بلکه باید همه عواملی که به نوعی با نوجوانان و جوانان مرتبط هستند، به این نکته اساسی توجه داشته باشند. تشویق را نمی‌توان منحصر به دادن جایزه دانست بلکه برخوردها و فضای ایجاد شده توسط دیگران نیز مشوق خوبی برای نوجوانان و جوانان است البته لازم است در تشویق افراد به گونه‌ای عمل کرد که تأثیر مطلوب و ماندگاری داشته باشد.
پایان پیام/
نظر شما