زیربنای انقلاب اسلامی بیداری فکری آحاد جامعه بر پایه مسجد بود

به گزارش خبرنگار مسجد و کانون های مساجد خبرگزاری شبستان: خدمات شایان توجه مساجد چه در آستانه انقلاب که به عنوان پایگاه های عظیم انقلاب در ساماندهی راهپیمایی و تظاهرات و سازماندهی نیروهای انقلابی و روشن گری ائمه جماعات و اطلاع رسانی به موقع بر کسی پوشیده نیست که نمونه بارز آن تحصن علما و روحانیت مبارز از جمله شهید مطهری و دیگران در مسجد دانشگاه بوده است.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نیز با توجه به فروپاشی نظام شاهنشاهی، تقریبا همه کار در مساجد انجام می گرفت و کمیته های انقلاب از دل مساجد جوشید و خدمات شایانی را به انقلاب نمود. در زمان هشت سال دفاع مقدس هم در قسمت اعزام نیرو و هم پشتیبانی و هم برگزاری مجالس دعا و بزرگداشت شهدا خدمات چشمگیری عرضه شده است. در زمان سازندگی و امدادرسانی به مردم آسیب دیده نظیر زلزله و سیل و بازسازی مناطق جنگی و برگزاری انتخابات هم مساجد نقش اصلی را داشته اند و در یک کلمه مسجد پایگاه اصلی انقلاب و مرجع و ملجا مردم و مسئولان بوده است.(1).

در راستای بررسی نقش مسجد در انقلاب اسلامی با حجت الاسلام جوانمردی، استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه مسجد گفتگویی ترتیب دادیم که از نظرتان می گذرد.

اگر بخواهیم جریان شناسی نسبت به جایگاه مساجد در سیر حرکت انقلاب اسلامی ایران داشته باشیم، چه عقبه ای را به لحاط فکری می توانیم نسبت به این مساله لحاظ کنیم؟

اینکه کشور ما به سمت یک انقلاب مذهبی و دینی رفت، پایه ها و ساختارهایی دارد که باید در خود فرهنگ یک جامعه جست وجو کرد، اساسا فرهنگ پرسش گری و فرهنگ حق طلبی، فرهنگی بود که توسط روحانیون مساجد در محله ها احیا شد یعنی مردم به عنوان یک پرسشگر و حق طلب نسبت به حاکمیت یک نگاه انتقادی داشتند که ریشه آن با محوریت مسجد شکل گرفت، بر این اساس وقتی که به سمت سرنگونی حکومت شاه می رویم در کشور ما بر خلاف اتفاقاتی که در امثال کشورهایی چون مصر افتاد یک حکومت دینی شکل گرفت که در راس آن یک عالم دینی بود، زمینه فکری این نگاه با باورهای دینی مردم ایجاد شد که این باورها نیز زیربنایی مسجدی داشت. روحانیونی که در شهرهای مختلف در مساجد حضور داشتند، روحانیتی که بیداری اسلامی را در کشور ما ایجاد کردند همه و همه در مسجد حضور داشتند و محور اصلی این قضیه مسجد و دین بود، این نکته مهمی است، یعنی زیربنای انقلاب ما بیداری فکری بود که توسط آحاد جامعه در مسجد ایجاد شود.

با توجه به اینکه حکومت شاه حکومتی پلیسی و نظامی بود کسانی که می خواستند انقلاب کنند باید یک فرهنگ ایثار و از خود گذشتگی و در کنار آن دوری از دنیا را انتخاب می کردند، یعنی کسی که ضد روزمرگی و مسایل مادی و آسایش روزگارش باشد بلند می شود و قیام می کند و این شخصیت فقط در سایه چندعنصر مهم است که ایجاد می شود از جمله عرفان دینی، این عرفان دینی که در مسجد به وجود می آید سبب ایثاری می شود که نهایتا به انقلاب یک ملت منجر می شود. از سوی دیگر هشت سال جنگ با رشادت به سرانجام می رسد و پیروزی برای ملت حاصل می شود. این روحیه را باور مسجدی ایجاد کرده است، باوری که انسان در آن، فقط خدا را محور می داند.

ما مدیون علمای بزرگی هستیم، در زمان رضاخان رضاخان عمامه ها را برداشتند و بسیاری از علما به نجف کوچ کردند، بسیاری از این علما در حوزه نجف تلمذ کردند و بزرگان حوزه عرفان و علم شدند که بعد از آنکه محمدرضا پهلوی به حکومت رسید عده ای از آن علما برگشتند و برگشت آنها سبب انقلاب شد. این علما به نجف رفتند و قید دنیا را زدند و با مشکلات فراوان و با فقر رفتند و در نجف زندگی کردند و وقتی که برگشتند یک عده عارف عالم عامل بودند و این علما بستر انقلاب را درست کردند.

رضاخان می خواست همان انقلاب آتاتورک یعنی انقلاب ضد مذهب و حکومت سکولار را تشکیل دهد، او با دین مخالفت کرد ولی اراده الهی سبب شد که حکومت دینی تشکیل شود، علمای بسیاری از جمله آیت الله دستغیب و علامه طباطبایی جزو علمایی هستند که به نجف رفتند، شاید بیش از صد نفر از علمایی که به نجف رفتند برگشتند و انقلاب کردند که در راس آنها امام خمینی (ره) بود. امام انقلابی را شکل داد بر پایه مسجد.

ارزیابی شما از نقش مسجد در زمان جنگ تحمیلی چیست؟

در آن زمان هم بسیار پررنگ بود به این معنا که در تمامی مساجد ستادهای پشتیبانی جنگ تشکیل شد، کمک های مردمی گرداوری و قسمت های عظیمی از جنگ چه از جهت مالی و چه از جهت پشتیبانی در مساجد انجام می شده است، در زمان جنگ این طور نبود که صرفا تکیه بر دولت و سرمایه دولتی باشد، کمک های مالی مردم در همه مسایل جنگ تبلور داشت، چه اینکه مردم آذوقه جنگ را تامیین می کردند  و چه اینکه واقعا هر فردی در حد توان اش کمک می کرد. من آن موقع سن و سالم زیاد نبود ولی من هم حتی کمک می کردم و در حد همان بچگی خودم در مسجد بسته بندی و جابه جایی می کردم.

نه به اندازه صدر اسلام و نه به اندازه دوران جنگ، چرا که هر دوی این زمان ها اقتضائات خود را داشت، زمان پیامبر(ص) تنها نهاد مسجد بود و زمان جنگ در ایران اسلامی نیز محور فعالیت ها در مسجد تعریف شده بود، با این وصف امروز چگونه باید ظرفیت ها و کارکردهای مساجد را احیا کنیم؟ امروز که شرایط جامعه متفاوت از دیروز است و انواع و اقسام فعالیت های دینی فرهنگی در خارج از مسجد هم در قالب های مختلفی تعریف شده است

باید روی این مساله کار شود، از نظر من مهمترین بخشی که در آن ضعف داریم بر می گردد به کار در بحث هویت اسلامی، بعد از جنگ درست است که پایگاه های بسیج داریم که از جهت فرهنگی دینی فعال هستند ولی درصد کمی از این پایگاه ها به سمت مسایل روز رفته اند، هنوز فعالیت های  بسیاری از پایگاه های فعال بسیج در مساجد در حوزه های جانبی دیگری است.

واقعیتی که وجود دارد آن است که باید بحث معارف دینی در مساجد احیا شود، آن چیزی که می توانست در همه جا جواب دهد، وقتی که به یک انسان در مسجد هویت دینی و باور دینی دادیم اولین نتیجه آن می شود که او خودش را ارزشمند می بیند، نفس اش را به هرچیزی آلوده نمی کند، در وهله بعد احساس مسئولیت در قبال خودش و جامعه اش می کند و در این مسیر اقدام عملی می کند، ما در کشورمان درباره مسایلی نظامی چون احساس نیاز می کردیم از نظر علمی هم در این حوزه بسیار پیشرفت کردیم ولی سایر مسایل به خصوص علوم انسانی ضعف داریم. ما آن جهات علمی را باید در مساجد احیا کنیم، در هر مسجدی چند استاد دانشگاه هست؟ باید وارد این قضایا شود که مساجد وبلاگ داشته باشند و در شبکه های اجتماعی فعال باشند.

راه های نیل به هدف چیست؟

برای ساماندهی به این مسایل احتیاج به یک کار علمی داریم، از نظر من اگر در مسجد یک شهر یک استاد جامعه شناسی یا استاد روان شناسی یک موضوع کار تشکیل دهند و از طریق مساجد کار علمی با هم داشته باشند این کار علمی حتی می تواند برای دولت راهگشا باشد.  برخی کارها باید فی سبیل الله باشد چون اگر  این جهاد را نداشته باشیم و اگر مسجد ایده پردازی نداشته باشد و جنبه علمی را در نظر نداشته باشد در این صورت مشکلات حل نمی شود.

باید در هرشته ای کسانی که صاحب نظر هستند نظر دهند و مساله ای علمی تشکیل شود، همان کاری که در زمان پیامبر(ص) و جامعه زمان پیامبر(ص) مطرح شدهه است یعنی اینکه مسجد محور همه چیز بود به این معنا که در مسجد همه امور عبادی اداره می شود، چرا پیامبر همه امور را در مسجد تعریف کرد؟ چون می خواست این هویت را مطرح کند.

اکنون باید برای دوره ثبات انقلاب و ستون های انقلاب با جهاد علمی و بدون توقف و برای رضای خدا کار کنیم و مساله محور مساجد بیایند و به تحصیل کرده های دانشگاهی پر و بال دهند، این لازم است که امام جماعت ها دید علمی داشته باشند

چرا اکنون شاهد این رویکرد نیستیم، مساجد معدودی هستند که این رویکرد را دارند؟

این بحث دو محور مهم دارد. خداوند امثال شهید مطهری را رحمت کند.شهید مطهری کتابی به نام اسلام و مقتضیات زمان دارد. اگر ما در مسجد مقتضیات زمان را درک نکنیم با مشکلات متعددی مواجه می شویم.

اجتهادی که علمای شیعه بیان می کنند همین است که شما درد امروز دین را بدانید، امام خمینی(ره)  درد آن روز دین را دانست و انقلاب کرد، امام(ره) فرمود: حفظ یک انقلاب از اصل انقلاب کردن هم سخت تر است و هم مهم تر است.

ما اکنون در دوران ساخت انقلاب هستیم، آیا ساخت یک ساختمان ظرف یک یا دو روز ممکن است؟ خراب کردن آن در چند روز می شود ولی ساخت آن نه. پس مساجد باید وارد مقتضیات زمانه شوند و در وهله دوم نیز توجه داشته باشیم که مسجد انسان ساز است، مساجد از این سمت دور شده اند، در هر شانی از شئون جامعه را که ببینیم آنچه که اهمیت دارد آن است که آن انسانی که در آن محل قرار گرفته است ملزم به اخلاق و تقوا باشد.

این تقوا از مسجد و تربیت مسجدی حاصل می شود و اساسا مسجد خانه تقوا است، اگر انسانی که مسجد می رود خودسازی و خداباوری داشته باشد زمانی که در مسند امور قرار می گیرد به وعده هایش عمل می کند و به جایگاهی که رسید تقوا مانع از آن می شود که سوء استفاده کند، ما محوریت مسجد را حتی به شکل سنتی نمی توانیم برای امروز نقل کنیم، اگر مسجدی باشد که عالم به همان شکل سنتی ولی کاملا با معارف قرآن و اهل بیت آشنا و اهل تزکیه نفس باشد، نتیجه همنشینی با این عالم آن است که انسان تربیت می شود. این جایگاه تربیتی فقط در مسجد است. مسجد باید انسان ساز باشد، اگر می خواهیم جامعه اسلامی داشته باشیم باید اعضای جامعه مان هویت اخلاقی و دینی داشته باشند و این فقط از مسجد بر می آید . اگر این دو امر در مساجد حیا شود جامعه اسلامی احیا خواهد شد.

برگرفته از کتاب: فروغ مسجد