حجت الاسلام قاسم ابراهیمی پور، کارشناس اندیشه معاصر مسلمین در گفت و گو با خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان در پاسخ به ای سوال که جوامع اسلامی با توجه به اینکه در گذشته صاحب تمدنی درخشان بوده اند چرا در مقایسه با غرب که تمدن آن رو به زوال است، پیشرفت ندارند و بیشتر درگیر آشوب و جنگ اند، در حالی که غرب این مساله را تجربه نمی کند، گفت: ما سابقه تمدنی درخشانی در طول تاریخ گذشته داشتیم به ویژه در قرن های چهارم و پنجم که از آن دوره به عصری باشکوه و عظمت یاد می شود؛ اما پس از آن اندیشمندان مسلمان دچار انحطاط شدند و متاسفانه به این مساله توجه جدی نمی شود.
وی با بیان این که اندیشمندان معاصر در تبیین این امر و رخداد، نظریات متعددی بیان کردند، افزود: به طور مثال برخی روشنفکران عرب تلاش کردند عقلانیت جهان اسلام را مورد بررسی قرار دهند یا میراث جهان اسلام را بازخوانی کنند؛ برخی نیز به عوامل درونی و فرهنگی توجه می کنند مثلا مالک بن نبی، اندیشمند معاصر الجزایری، در این راستا بحث استعمارپذیری را مطرح می کند و این اندیشمند بزرگ معتقد است ضعف ما از فرهنگ ماست و اگر استعمار موفق می شود، به دلیل این است که ما استعمارپذیر هستیم.
وی با بیان این که دسته ای دیگر از اندیشمندان نیز به عوامل بیرونی یعنی روابط کشورهای اسلامی با غرب اشاره کرده و این رابطه را موجب عقب ماندگی جهان اسلام مطرح می کنند، اظهار کرد: بنابراین، در این زمینه ما با نظریات و آراء مختلف و متعددی رو به رو هستیم، اما یک نظریه جامع و کامل که همه عوامل را کنار هم بچیند و ببیند، می تواند در این راستا راهگشا باشد نه اینکه دیدگاه تک بُعدی درباره این مساله داشته باشیم.
حجت الاسلام ابراهیمی پور با تاکید بر اینکه عقب ماندگی ما نه به دلیل ضعف مدیریت میراث دینی ماست و نه به دلیل ضعف در میراث ملی و علمی، بیان کرد: بلکه ما در فلسفه و فقه و کلام و عرفان تا حدی قوی و پُرقدرت هستیم که می تواند برای ما توسعه و پیشرفت به ارمغان آورد. اما به نظر می رسد بیشتر ضعف ما در به کارگیری این ظرفیت های غنی رخ می دهد. به عبارت دیگر عقلانیت موجود در جهان اسلام و خردورزی حاکم بر میراث علمی ما همیشه تحت الشعاع سیاست و قدرت استبداد قرار گرفته و کلام غالب در جهان اسلام، کلام اشعری است و کلام عقلانی شیعی و معتزله هیچ گاه شایع نمی شود چرا که منفعت قدرت و استبداد در آن است که کلام اشعری در جهان اسلام رایج باشد به دلیل این که نوعی از جبرگرایی را ترویج می کند.
مولف کتاب "رابطه نظریه و مشاهده در علوم اجتماعی" با اشاره به اینکه با این حال پیشرفت اسلامی پس از پیروزی انقلاب اسلامی به هیچ وجه قابل انکار نبوده و این پیشرفت به شدت رشد چشمگیری داشته است، اذعان کرد: در حقیقت این پیشرفت محصول انقلاب نیست بلکه محصول ظرفیت عقلانیت در دین ما، تاریخ ما و میراث علمی ماست و انقلاب اسلامی این ظرفیت را برای شکوفایی خردورزی فراهم کرد تا عقلانیت در کشور حاکم شود و انصافا پیشرفت ما در این سه دهه قابل مقایسه با پیشرفت در کشورهای دیگری که انقلاب داشته اند، نیست.
وی اضافه کرد: اما بخش های دیگری از جهان اسلام یا تحت حاکمیت حکومت های مستبد هستند، که از جمله می توان به عربستان سعودی اشاره کرد، یا اگر هم در آن کشورهای انقلاب و جنبش و نهضتی صورت گرفته، باز هم تحت نفوذ و سیطره غرب، جریان های ضد عقلی همچون بوکوحرام، داعش، طالبان و ... در این نقاط فعال شده است. یعنی به محض آن که زمینه ای برای تحول و خردورزی فراهم شود، تمدن غرب که رو به افول است، منافع خود را در خطر دیده و از طریق حمایت های سیاسی، اقتصادی و مالی، جریان های ضد عقلی را فعال می کند تا دوباره جهان اسلام سرگرم جنگ های طایفه ای و خشونت و آشوب شود.
به گفته این کارشناس اندیشه معاصر مسلمین بنابراین این که چرا ما پیشرفت نداریم بدان مساله باز می گردد که اولا این سوال قابل تعمیم بر همه جهان اسلام نیست و بخش هایی از آن با مدلی کاملا بومی و اسلامی، پیشرفت را تجربه کرده اند که از جمله می توان به ایران اشاره کرد.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه البته پیشرفت ما با کشورهایی همچون مالزی و ترکیه تفاوت جدی دارد و در واقع پیشرفت کشورهایی که به غرب پناه می برند، عاریتی است و به محض این که غرب اراده کند، می تواند زیر پای آن کشورها را خالی کرده و پیشرفت های موجود را پس بگیرد، تاکید کرد: اما پیشرفت و توسعه کشور ما مبتنی بر فرهنگ غنی اسلام و بومی است.
مولف کتاب "روش شناسی علوم اجتماعی" در توضیح این که چرا غرب با وجود تمدن رو به زوال پیشرفت می کند، تشریح کرد: اولا باید توجه کرد که پیشرفت غرب یک جانبه و تک بُعدی است یعنی آن ها در عرصه علم و تکنولوژی به سرعت در حال پیشروی هستند اما در زمینه اخلاق و فرهنگ و معنویت و خانواده و انسانیت، به شدت در حال زوال هستند و تمدن آن ها رو به انحطاط است.
وی با اعتقاد بر این که در حقیقت علم و تکنولوژی آن هم از نوع تجربی، به تنهایی قادر به حفظ و احیای تمدن نیست، یادآور شد: ضمن آن که ما در طرف مقابل غرب، در بحث انسانیت، معرفت، معنویت، فرهنگی غنی دینی و بومی بسیار پیشرفته هستیم و این می تواند زمینه مناسبی را در جهش تاریخی در عرصه علم و تکنولوژی فراهم کند.
این کارشناس اندیشه معاصر مسلمین در پایان خاطرنشان کرد: در واقع شکی نیست که ما در عرصه علوم و تکنولوژی از غرب عقب مانده ایم، اما تحول عظیم تاریخی در حال وقوع است و این جابجایی که پیش از این تجربه شده بود، در حال وقوع است و در دوره ای که ما تمدن داشتیم و غرب از ما عقب مانده بود، این تحول دوباره در حال بازگشت به سمت جهان اسلام است.
نظر شما