پیامبر (ص) فرض غلط شیخوخیت و میدان ندادن به جوانان را ابطال کرد

خبرگزاری شبستان: به مناسبت فرا رسیدن سالروز ولادت پیامبر اکرم (ص) و با توجه به وجوه انحصاری و ممتاز سبک زندگی ایشان با حجت الاسلام قاسم خانجانی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در خصوص نوع رفتار پیامبر (ص) با جوانان به گفتگو نشسته ایم؛ گفتگوی ما را با مولف کتاب های "تاریخ تشیع"  و "کتاب شیخ مفید و تاریخ نگاری" می خوانید:

رفتار اجتماعی نبی اکرم (ص) با جوانان به چه صورت بود و آیا ایشان برای امور اجتماعی از جوان ها مشورت فکری می گرفتند و آنها را در این امور دخیل می کردند؟

در بین اخلاق های پسندیده ای که سبب شد خداوند پیامبر(ص) را به عنوان کسی که دارای خلق عظیم بود، به جهانیان معرفی کند، نوع نگاه و ارتباط شایسته حضرت با جوان ها بود .در حقیقت این رفتار و نگاه پیامبر(ص)، یک نوع مقابله و مبارزه با یک تفکر غلط جاهلی بود به دلیل آنکه در آن زمان اگر چه از نیروی جوان برای میدان و جنگ استفاده می شد، اما در زمینه تصیم گیری و اداره منصب های مهمی که در آن زمان وجود داشت – به ویژه اداره خانه کعبه – جوان ها معمولا در حاشیه بودند. حتی در بحث ریاست قبیله برای شیخ قبیله به عنوان رییس و کسی که حکمش و دستورش نافذ بود، این امر کمتر به جوانان واگذار می شد و یکی از شرایط و ویژگی ها رییس قبیله، دارا بودن سنی بالاتر از جوانی بود. یعنی عموما سنی بیشتر از چهل یا پنجاه سال.

پیامبر (ص) تا چه اندازه این نوع نگاه را تغییر دادند با توجه به اینکه فرمودید ایشان جوانان را دخیل در امور کرده و آنها را از حاشیه، خارج کردند؟

حضرت محمد (ص) از همان ابتدای بعثت، به جوان ها میدان می دادند و از حضور آنان در مقاطع مهم و حساس استفاده کرده و از آنان طلب مشورت می کرد تا جایی كه حتی در برخی موارد نظر آنان را مقدم کرده و ترجیح می دادند.

مصداق بارزی در این زمینه وجود دارد که پیامبر (ص) جوانان را در امری مهم وارد کرده باشند؟

بله؛ مثلا  زید ابن حارثه یک برده سیاهی است که طبق گزارش های تاریخی به عنوان پسر خوانده پیامبر(ص)، در خانه ایشان رشد می کند. در سال هشتم هجری وقتی بحث جنگ موته مطرح می شود، پیامبر(ص) او را به عنوان فرمانده اول معرفی می کنند. – اگر چه بعد از او فرمانده جایگزین نیز انتخاب می کنند - و اتفاقا زید در همین جنگ به شهادت می رسد. اما آن چه در این میان مهم است، نگاه پیامبر(ص) بود. همچنین گروهی از انصار در اولین ملاقات هایی که با پیامبر (ص) داشتند، از ایشان درخواست ارسال مبلغ به یثرب (مدینه) کردند که آن حضرت، مصعب ابن عمیر، جوانی که از نظر نگاه جاهلی آن تجربه لازم و شیخویت را نداشت، برای این کار انتخاب کرده و او را برای تبلیغ دین، به یثرب روانه کردند.

یا در سال سوم هجری، زمانی که پیامبر (ص) پیش از جنگ احد مطلع می شوند، سپاه قریش و کفار مکه طبق قرار قبلی که میان خود برای انتقام شکست جنگ بدر داشتند، قصد حمله به مسلمانان را دارند، با افراد به مشورت می پردازند که آیا داخل شهر بمانند و دفاع کنند یا از شهر خارج شوند. نظر بزرگان و افراد باتجربه و سالخورده، ماندن در شهر و دفاع بود که پیامبر (ص) خود نیز با این رای موافق بود اما جوانان رای مخالف این قضیه یعنی خروج از شهر مدینه و دفاع را داشتند که پیامبر (ص) با نظر جوانان موافقت کرد و نظر آنان را حتی بر نظر خودشان كه ماندن در شهر بود ترجیح دادند. و پس از آن معرکه احد در خارج از شهر اتفاق افتاد و ماجراهای پس از آن که منجر به شکست ظاهری مسلمانان شد (به دلیل بی توجهی نیروها به امر پیامبر و فرماندهی ) و در این جنگ پیامبر(ص) حمزه عموی خود و حنظله  و مصعب بن عمیر و برخی از اصحاب را از دست دادند. همچنین یكی از مهمترین موارد استفاده رسول خدا(ص) از جوانان در روزهای پایانی عمر شریف آن حضرت رخ داد كه ایشان سپاه اسامه را آماده حركت برای مرزهای روم كردند و فرمانده این سپاه را اسامه بن زید كه در این زمان 18 سال داشت قرار دادند و دستور دادند تا همه در این سپاه شركت كنند اما عده ای به بهانه آن كه اسامه جوان است از دستور آن حضرت سرپیچی كردند از این رو آن حضرت فرمودند این اشكالی را كه شما به اسامه می گیرید شما همین اشكال را به پدرش زید میگرفتید. البته آن حضرت كسانی را كه در سپاه اسامه شركت نكردند مورد لعن قرار دادند.

این شواهد نشان می دهد تا چه اندازه پیامبر(ص) به جوانان میدان و پر و بال می داد.

توجه نکردن به این عنصر مهم چه نتایجی می تواند به دنبال داشته باشد؟

متاسفانه عدم جوان گرایی، پر و بال ندان و بی توجهی به جوانان و اهمیت دادن به سن بالا و شیخوخیت، یک نگاه و یک مساله غلط رایج زمان جاهلیت بود. همین عامل نیز یکی از عواملی بود که باعث شد امیرمومنان علی (ع) از جانشینی بلافصل پیامبر (ص) کنار زده شود و این مساله به ضرر اسلام تمام شود.

لذا ما باید همیشه پیش از آن که در تصمیم گیری و واگذاری منصب و مسائل مهم، بیشتر به سن و سال و شیخوخیت اهمیت دهیم، به شایستگی و صلاحیت و ابتکار در عمل و صلابتی که در نیروی جوان دیده می شود، توجه کنیم تا بتوانیم در همه عرصه ها موفق عمل کنیم هر چند این به معنای مطلق جوان گرایی و به کار گیری نیروی جوانی که توان انجام کاری را ندارد، نیست بلکه باید از استراتژی پیامبر (ص) در راستای حل مسائل جامعه استفاده بهینه کرد.

البته ما این مساله را در اوایل انقلاب و در دوران دفاع مقدس شاهد بودیم. وقتی میانگین سن فرماندهان بزرگی که نقش مهمی در دفاع داشتند را بررسی می کنیم، سی سال یا کمتر بوده است که همین افراد کم سن و سال توانستند جنگ را اداره کرده و پیروزی کشور را به ارمغان آورند. در این راستا امام خمینی (ره) کاری کردند که پیامبر (ص ) انجام داد و لذا می بینیم در قاموس ایشان، چه در مسائل جنگ و چه غیر آن، دخیل کردن جوان در امور، یکی از راهبردها و راهکارهای ایشان بود. در طول هشت سال جنگ تحمیلی، این استراتژی کاملا پاسخ داد و ثابت شد این سیاست امام (ره) كه برگرفته از سیره رسول ‌خداست در مواقع حساس نیز پاسخگو است.

پایان پیام/