خبرگزاری شبستان: مسجد جايگاهي منحصر به فرد است كه امكان ارتباط اقشار مختلف را فراهم مي‌آورد و بهترين مكان اطلاع رساني است. رفع مشكلات اجتماعي، اقتصادي، معيشتي، اخلاق خانوادگي و اطلاع از جنگ‌ها، پيروزي‌ها، هجرت‌ها، واجبات و محرمات، اخبار سرزمين‌هاي مجاور، معاملات و احكام آن در دوران پيامبر(ص) و سالها پس از آن در مساجد به اطلاع مسلمانان مي‌رسيد. اين‌ها نشان مي دهد كه در صدر اسلام مسجد با مسائل زندگی مسلمان‌ها آميخته بوده است. درباره کارکرد رسانه‌ای مساجد گروهی از اسلام شناسان باور دارند اهميت و اعتبار مسجد براي حكومت در منبر تجسم مي‌يافت و مسجد به طور عام و منبر به‌خصوص محلي بود كه اعلان هاي رسمي داده مي‌شد. در همین راستا و برای بررسی بیشتر کارکردهای مسجد در صدر اسلام و عصر نبی مکرم اسلام(ص) با حجت الاسلام سیدسجاد ایزدهی، مدیر گروه سیاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و پژوهشگر در حوزه دین به گفتگو نشستیم که حاصل آن از نظرتان می گذرد.
- حاج آقای ایزدهی مسجد در زمان حکومت نبی مکرم اسلام چگونه جایگاهی داشته است که همه امور جامعه از مسجد پیگیری می شد؟
یکی از اقدامات اساسی پیامبر گرامی اسلام (ص) ، تاسیس مسجد، به عنوان پایگاه اداره حکومت اسلامی بود . در واقع ضرورت داشت مرکزی پایه گذاری شود که هم عبادتگاه مسلمانان به شمار رود و هم مرکز رتق و فتق امور سیاسی، قضایی، آموزشی و حتی نظامی آنان باشد.
مسجد در آغاز، محلی برای نماز، تحصیل علم و محکمه قضایی بود. علاوه بر این، جایگاهی برای نگهداری بیت المال و غنائم جنگی و حتی محل نگهداری زندانیان و اسرای جنگی نیز محسوب می شد. در واقع این مکان مقدس همه نهادهای سیاسی و اجتماعی را در بر می گرفت. از این رو، نقش به سزایی در تثبیت و استقرار دولت نوپای اسلامی در مدینه داشت .
درمورد نقش و کارکرد مسجد، شاید بتوان گفت که در آن زمان، عمیق ترین پیوندها میان علم و ایمان در مسجد برقرار شده بود. تمام معارف و احکام اسلامی در مسجد بیان می شد و تعالیم دینی حتی امور مربوط به خواندن و نوشتن در مسجد صورت می گرفت. بعدها که به تدریج مراکز حکومتی و قضایی از مسجد جدا شدند، مراکز فراگیری علم همچنان همسایگی خود را با مسجد حفظ کردند. از این رو ، حتی تا سده های اخیر، مدارس و دانشگاهها درکنار مساجد جامع شهرها ساخته می شد.
حفظ و ترویج عقاید دینی که هدف اصلی پیامبر اسلام (ص) بود ، مسلماً به پشتیبانی بدنه سیاسی ، اداری و نظامی نیاز داشت . پیامبر(ص) برای تحکیم پایه های حکومت و تشکیل نظام اداری و کارگزاران را برگزید و وظایف و مسئولیتهایی را به آنها سپرد. برخی از این افراد به گرد آوری زکات و صدقات پرداختند و گروهی دیگر نیز ساماندهی امور اجتماعی را به عهده گرفتند. نظام اداری دولت مدینه، ساده ، اما جامع و فراگیر بود. بعضی نیز به انجام وظایف گوناگونی مانند ثبت و ضبط پیمانها و موافقت نامه ها و گردآوری و محاسبه مالیاتها،ثبت غنائم جنگی، حتی نگارش آیات قرآن مامور شدند. نوع نگاه پیامبر(ص) برای جامعه نگاه دنیوی نبود بر همین اساس نگاه مادی که در آن زمان وجود داشت، پیامبر(ص) به آنها توکل نداشتند و پیامبر(ص) محوریت فعالیت هایشان را در مسجد پیگیری می کردند. از طرفی هر آنچه که از وحی صادر می شد اولین جای انتشار آن مسجد بود و پیامبر (ص) به جای آنکه کاخ و مقر حکومتی برای خودشان ایجاد کنند، از طریق مسجد حتی وحی را در جامعه گسترش می دانند.
خداوند متعال یکی از جنبه های مهم رسالت پیامبر(ص) را تبیین و تفسیر آیه های قرآن قرار داده بود. بی تردید این مهم، در مرتبه اول در مسجد صورت می گرفت. آموزش فقه و احکام دینی به مردم نیز بخش دیگری از سخنرانی پیامبر اعظم را تشکیل می داد.
با این حال سخنرانی های پیامبر(ص) فقط جنبه آموزشی نداشت، بلکه از عامل موعظه و تقویت روحیه تقوا و پرهیز از گناه در روح و جان شنوندگان نیز برخوردار بود. از همین رو اصحاب پیامبر(ص) از برخی جلسات سخنرانی آن حضرت به عنوان مجلس موعظه یاد می کردند. این امر به روشنی نشان می دهد که آموزش و یاد دادن در مسجد باید با وعظ و اندرز دادن که در حقیقت پرورش است، همراه باشد.بر اساس این آیه قرآن کریم«لَّمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى مِنْ أَوَّلِ يَوْمٍ أَحَقُّ أَن تَقُومَ فِيهِ فِيهِ رِجَالٌ يُحِبُّونَ»، اولین کار پیامبر (ص) ساخت مسجد قبا و مسجد النبی در مدینه بود. مهم ساخت مسجد نیست مهم ساخت نهادی است که بعدها همین نهاد موجب همگرایی سیاست با دین و اخلاق شود.
-امروز کارکردی های مسجد همانند گذشته نیست و این کارکردها در مسجد کمرنگ شده است علت آن چیست؟
متاسفانه در سال های اخیر وقتی نظام شهری مدرن بر جامعه غالب شد، محوریت مسجد در جامعه اسلامی تا حدودی کمرنگ شد و هویت اسلامی جامعه که بر اساس مسجد بود به حاشیه رفت و موجب شد که بحران های اجتماعی که در جوامع توسط مسجد از بین می رفت، روزافزون شود و مردم ساختارهایی برای پیشگیری رفتارهای مذهبی و بحران های اجتماعی و خانوادگی نداشته باشند و دیگر مراکز جای مسجد را برای مردم پر کردند.
بی توجهی به جایگاه مسجد در جامعه امروز بحران های بسیاری را برای جامعه منجر می شود و در واقع اگر در ساختار نوین شهرسازی محوریت مساجد با امام جماعت نباشد و نهاد مسجد، متصدی نداشته باشد و نیز دولت برای تقویت مسجد برنامه ریزی ننماید و فقط منتظر کمک های مردمی باشد، سلامت روحی مردم و پایه های دینی آنها متزلزل خواهد شد و این به این معنا است که دچار تولید بحران اجتماعی در جامعه می شویم که به صورت سلسله وار مشکلاتی را برای جامعه منجر می شود . اهتمام به ساخت و تجهیز مسجد فقط اهتمام به نماز نیست بلکه اهتمام به جامعه دینی، هویت دینی و آرامش زندگی مردم است و محوریت مسجد در جامعه یعنی زندگی تک تک افراد جامعه حول محور مسجد. باید گفت به توجهی به مسجد و نیز معطوف شدن مسجد تنها به کارکرد عبادی موجب می شود که مردم برای یادگیری آموزه های دینی و نیز بر آورده کردن نیازهای روزشان به الگوهای دیگری رجوع کنند.
- مساجد چگونه می توانند کارکردهای مساجد در صدر اسلام را داشته باشند؟
امروز نباید همه امور جامعه را به مساجد محدود کرد و عصر امروز را با همه پیچیدگی ها با صدر اسلام مقایسه کرد و انتظار داشت مسجد همه امور جامعه را اداره کند و همانند مسجدالنبی و قبا الگوبرداری کرد این امکان وجود ندارد و امکان اینکه مساجد ما اقدامات نهادهای حاکمیتی را انجام دهند، نیست. بلکه باید نهادهای دیگری در کنار مسجد فعالیت داشته باشند و هر کدام کار شخصی خود را انجام دهند.
اما به این معنا نیست ما جایگاه مسجد را نادیده بگیریم، بلکه مسجد باید رویکرد خود را داشته باشد و محل اجتماع باشد و محل تلفیق رویکرد سیاسی، حاکمیتی و دینی باشد و در هر نهادی مدیر مجموعه و کارگزاران برای نماز جماعت در مسجد حضور یابند و توده مردم در مساجد یکدیگر را مشاهده کنند توجه به این موضوع زمینه ساز همان چیزی خواهد شد که مسجد محل حل مشکلات مردم شود و تربیت نیروها توسط مسجد و محتوای مسجد صورت گیرد و نظارت بر کارگزاران نیز توسط مسجد انجام می شود و مسجد تنها مکانی برای عبادت محدود نمی شود و همه مشکلات جامعه توسط مسجد پیگیری و مسجد در اقتصاد، فرهنگ و سیاست محور می شود.
نظر شما