کسی را می شناسید که روزانه با وقف و موقوفات سرو کار نداشته باشد؟

حجت الاسلام ابراهیم رازینی، عضو هیئت فقهی حقوقی سازمان اوقاف کشور و مشاور حقوقی نماینده ولی فقیه در این سازمان به خبرنگار قرآن و معارف خبرگزاری شبستان گفت: مسئله وقف هر چند قبل از اسلام و در دیگر ادیان و سایر ملت ها نیز سابقه داشته است اما با ظهور اسلام مسئله وقف بسیار جدی تر و با اهمیت بیشتر در سیره شخص رسول الله صل الله علیه وآله و سیره عملی ائمه اطهار مطرح شده و مورد تاکید قرار گرفت.

چنان که شخص رسول الله صل الله علیه وآله موقوفاتی داشته اند، حضرت امیرالمومنین علیه اسلام موقوفات فراوانی داشته اند، حضرت زهرا سلام الله علیها موقوفه ای دارند و سایر ائمه نیز همین طور.

وی افزود: این موضوع به عنوان صدقه جاریه مورد تاکید قرار گرفته است و به دلیل همین اهمیت، ما احادیث و روایات فقهی فراوانی داریم که در موضوعات مختلف مربوط به وقف بیان شده است از جمله در رابطه با واقف، شرایط ملک موقوفه، ضرورت اجرای نیت واقف، وظایف و حدود اختیارات متولی وقف و .. .

تا جایی که در نوع غالب کتاب های فقهی ما باب مفصلی درباره وقف تحت عنوان«کتاب الوقوف» یا دربرخی کتب فقهی باعنوان«الوقوف و الصدقات» از قدمای فقها و متاخرین از بزرگان وعلما وجود دارد. از جمله در کتاب «وسایل الشیعه» که مرحوم شیخ حر عاملی مجموعه احادیث و روایات این باب را جمع آوری و بررسی های فقهی در این زمینه انجام داده است.

همچنین در کتاب «جواهرالکلام» که کتاب فقهی معتبری است مباحثی درباره وقف وجود دارد. کتاب فقهی «عروه الوثقی» از مرحوم سید کاظم طباطبایی یزدی، مسایل فقهی و شرعی وقف را مفصل بیان کرده است. در «تحریرالوسیله» حضرت امام خمینی (ره) بحث وقف بسیار مفصل است.

حجت الاسلام رازینی با اشاره به بخش ویژه وقف دراستفتائات مقام معظم رهبری تصریح کرد: کتاب «اجوبه الاستفتائات» مقام معظم رهبری نیز بخشی ویژه ی وقف دارد و کلیه استفتائاتی که درباره وقف از محضر ایشان سوال شده به شکل مستقل جمع آوری و اخیرا مجموعه این استفتائات توسط هیئت فقهی حقوقی سازمان اوقاف تنظیم و به چاپ رسیده است و  همزمان با هفته وقف در روز 18 آذر در سالن همایش های صدا و سیما از آن رونمایی می شود. این کتاب مجموعه ای قوی از استفتائات وقف است.

عضو هیئت فقهی حقوقی سازمان اوقاف کشور با اشاره به این که در حوزه فقه احکام کامل و جامعی داریم خاطرنشان کرد: بحمدلله در رابطه با وقف، احکام بسیار غنی و قوی ای وجود دارد به عنوان مثال این که اگر موقوفه ای از کارآیی افتاد تکلیف آن چیست؟ اگر موقوفه ای مازاد درآمد داشت چه باید کرد؟ اگر موقوفه ای ضرورت پیدا کرد که در جامعه تغییر کاربری داشته باشد حکم آن چه می شود؟ اگر متولی وقف شرایط مد نظر را از دست داد چه باید کرد؟ نیت هایی که واقف برای اجرا وهزینه کردن عواید موقوفه تعیین کرده چگونه است؟

وی افزود: بحث وقف در جامعه ما یک بحث بسیار وسیع و گسترده ای است و شما کسی را پیدا نمی کنید که روزانه با وقف و موقوفات سرو کار نداشته باشد. بر خلاف تصور عموم مردم که شاید چندان توجهی به این موضوع ندارند وقتی توجه داده می شوند می بینند که این ارتباط مانند تنفس و استنشاق هواست. همچنان که ما هر لحظه نفس می کشیم ولی از آن غفلت داریم. وقتی به مردم گفته می شود شما روزانه با موارد متعددی از وقف سرو کار دارید تعجب می کنند به عنوان مثال مساجد که مردم روزانه در آن رفت و آمد می کنند و نماز می خوانند وقف هستند؛ حسینیه ها که در محرم وصفر برای عزاداری به آنجا می رویم وقفی هستند؛ بیمارستان ها غالبا موقوفه هستند، مدارس و بسیاری ازاماکن عمومی جزء موقوفات محسوب می شوند.  

دلیل این مسئله آن است که مردم همین قدر که زمین و ملک خود را برای امور عام المنفعه واگذارمی کنند – که دراصطلاح «وقف معاطات» نامیده می شود-  این ملک موقوفه است. امواتی که در قبرستان ها دفن می شوند و ما به صورت هفتگی به آنها سر می زنیم، یعنی قبرستان ها در اصل وقفی هستند. آب سرد کن هایی که کنار خیابانها هستند وقفی اند. کمتر مواردی را می توان از امورعمومی و عام المنفعه جامعه نام برد که جزء موقوفات نباشند.

حجت الاسلام رازینی با اشاره به برخی از موارد وقف های موجود در کشور تصریح کرد: ما در ایران بیش از یک و نیم میلیون موقوفه ی ثبت شده داریم. این در حالی است که گاه تنها یک قلم موقوفه، صدها هکتار است. ما در ایران شهرهایی داریم که کل شهر از املاک مسکونی و تجاری و امکانات رفاهی و ...همه موقوفه است. در شهر تهران بخش عمده ای از بازار و نقاط حساس تهران از موقوفات هستند.

شاید تعجب کنید اگر بدانید که میدان ونک، خیابان ولی عصر تا چهار راه پارک وی، خیابان سئول، مجموعه ورزشگاه انقلاب، نمایشگاه بین المللی تهران، مجموعه ساختمان های ستاد نیروی انتظامی همگی در مجموع موقوفه امام رضا علیه السلام هستند و این فقط یک قلم موقوفه است.

همچنین شهر قدس در اطراف تهران یک شهر موقوفه است؛ کل شهر پاکدشت که در 20 کیلومتری تهران قرار دارد موقوفه است.

لذا با توجه به این سطح از گستردگی مسئله وقف و موقوفات و ارتباط روزانه مردم با آن ، مردم می بایست احکام مربوط به وقف را بدانند و نسبت به آن آگاهی داشته باشند.