فلسفی، دولت را استیضاح کرد/ حکایت آقای مجتهدی از "آثار باستانی"

خبرگزاری شبستان: ذهنیت جامعه از دیرباز، گویندگان و خطبا را روحانیونی دارای سواد علمی متوسط می شناسد! به عبارت دیگر این تصور در اذهان جای گرفته است که، روحانیون کم سواد، مشغول منبر و خطابه می شوند. این در حالی است که وجود شخصیت هایی مانند حجت الاسلام والمسلمین محمدتقی فلسفی در دهه های 40 تا 70 آن تصور را نقض می کند. حال سوال این است آیا این شخصیت ها، استثنائاتی در یک قاعده هستند یا اینکه آن باور، نادرست است؟

برای یافتن پاسخ این پرسش های مهم در قالب سیره علمی و گویندگی مرحوم استاد محمد تقی فلسفی، رهسپار منزل حجت الاسلام والمسلمین جعفر شجونی، خطیب نام آشنا، از همراهان نواب صفوی و نماینده دور نخست مجلس شورای اسلامی، در شمال تهران شدم. وی با متانت، مهربانی و صراحتی مثال زدنی، پاسخگوی سوالاتمان شد.

آقای فلسفی (ره) به عنوان منبری باسواد و به تعبیر طلبگی، ملّا، شهرت داشتند. این در حالی است که جامعه، روحانی ای که مشغله اصلی اش، خطابه و منبر باشد، بی سواد می شناسد. نظر حضرتعالی در این باره چیست؟

همانطور که اشاره کردید از گذشته، مردم تصور داشتند هر که منبر می رود (درواقع، مشغله اصلی اش منبر است) از نظر سواد دینی به ویژه فقه و اصول، کم سواد است. حال آنکه منبر جای پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) است. یعنی یک روحانی باید با مردم سخن بگوید وگرنه علم فقه، اصول، کلام و فلسفه اش چه فایده ای دارد!

طرح مباحثی از کتب مطول، معالم و لمعتین با آن اصطلاحات پرطمطراق بر منبر، کدام مشکل از مشکلات جامعه را حل می کند. هرچند عده ای به دنبال شنیدن "به به" و "چه چه" مردم و علما هستند. به خاطر دارم طلاب و روحانیون شخصیتی که سواد علمی بسیار و به تعبیر طلبگی ملا بود از منبر رفتن نهی می کردند.

در چنین وضعیتی علما و بزرگانی مانند میرزا علی هسته ای اصفهانی، آیت الله وحید خراسانی و محمدتقی فلسفی که شخصیت های علمی برجسته زمان خود نیز بودند به عنوان منبری، مروج تبلیغ و آموزه های دین شدند. در واقع این شخصیت ها آن باور غلط را اصلاح کردند.

جالب این است که حضرات معصومین از جمله رسول خدا (ص) اهل منبر بودند و علم لدنی و بی پایان دارند. به هر روی، آقای فلسفی تا چه اندازه به ماهیت منبر - سواد فراوان علمی، روحیه بی باک و زبانی حق گو و ستم ستیز- متعهد بودند؟

رسول خدا (ص) ابتدا با تکیه بر ستون، سخن می گفتند تا آنکه نجاری، منبری سه پایه ساخت و حضرت با قرار گرفتن بر آن، مردم را وعظ می کردند. روزی ایشان ایستاده منبر رفتند، دو دست را دور گردن انداختند و سر را کج کردند (مَغلولَةً إِلىٰ عُنُقِكَ). جوانی علت این حالت پیامبر را جویا شد که حضرت فرمودند: من قیافه مسئولان را در روز قیامت نشان می دهم کسانی که از آرمان شهدا، جدا و فکر مال و منصب دنیا بودند.

تا چه اندازه حجت الاسلام والمسلمین فلسفی به آموزه های دین و آرمان های شهدا پایبند بودند؟

35 سال است برخی می خواهند انقلاب را واژگون کنند اما مردم اجازه نمی دهند و حرکت شتابانی به سوی تداوم راه شهدا دارند. واقعیتی که هر سال در راهپیمایی 22 بهمن مشاهده می کنیم. مردم می گویند ما شاه را اخراج کردیم و امام را آوردیم اما چرا مسئولان، ما و آرمان های امام، انقلاب و شهدا را فراموش کردند؟ قرآن می فرماید " «وقفوهم انهم مسئولون: آنجا نگهشان بدارید که باید بازخواست شوند» (صافات: 24).

مراد از برخی، صرفا حکام و اُمَرا نیستند بلکه یک منبری یا مداح نیز، مسئول است؛ زیرا صاحب تریبون می باشد. مرحوم آقای فلسفی همواره با درک این واقعیت، و با توجه به ضروریات زمان، به مبارزه علیه مظاهر فساد، فقر و تبعیض می پرداختند. به همین دلیل چندین بار دستگیر و سرانجام ممنوع المنبر شدند. جالب این است که ایشان به دلیل داشتن جایگاه خاص نزد مراجع، مورد احترام حاکمیت نیز بودند؛ اما به هیچ روی، ستم ستیزی و حق طلبی را فدای ارتباطات و جایگاهشان نکردند.

یکی از سخنرانی های به یاد ماندنی حجت الاسلام والمسلمین فلسفی، نطق آتشین ایشان پس از حادثه دلخراش مدرسه فیضیه در سال 42 است. لطفا درباره آن توضیح دهید.

بعد از حادثه مدرسه فیضیه قم و کشته و مجروح شدن دهها طلبه و روحانی، آقای فلسفی در مسجد آذربایجانی های تهران با ایراد سخنرانی انقلابی، دولت علم را استیضاح کردند. ایشان با آن سخنرانی نشان دادند که مصداق عالم بصیر و زمان شناس هستند. همان طور که امام معصوم (ع) فرمودند: «اَلعالِمُ بِزَمانِهِ لا تَهجُمُ عَلَيهِ اللَّوابِس: کسی که زمان خودش را بشناسد و بفهمد و درک‏ کند ، امور مشتبه و گیج کننده به او هجوم نمی‏آورد» (الكافی، جلد اول، صفحه 27؛ كِتابُ العَقلِ وَ الجَهل).

آیه «وَ ما كانَ الْمُؤْمِنُونَ لِيَنْفِرُوا كَافَّةً فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَ لِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ» (توبه: 122)، طلاب و روحانیون را امر به هجرت و حضور در شهرها و سامان های مختلف می کند و تاکید دارد هر طلبه پس از فرا گرفتن علوم برای تبلیغ به دیار خود بازگردد. تعهد آقای فلسفی به این سفارش قرآنی، چگونه بود؟

تبلیغ، وظیفه و رسالت اصلی مراجع، علما و طلاب است. حال اینکه عده ای اهمیت هجرت را فراموش کردند. مرحوم آیت الله مجتهدی، علمایی را که در قم می مانند و برای تبلیغ به شهرهای دیگر، نمی روند «آثار باستانی»  می دانند.

همانطور که اشاره فرمودید، قرآن در آیه نفر، دستور صریح به هجرت دارد این در حالی است که امروزه به دلیل کم کاری برخی گویندگان، شاهد فعالیت برخی روضه خوان ها، مبلغین و مداحان کم سواد که بعضا مطالب دروغ نیز مطرح می کنند، هستیم.

میرزای شیرازی ها، فضل الله نوری ها، ثقه السلام تبریزی ها، برغانی ها، کاشانی ها، شیخ محمد خیابانی ها و فلسفی ها، آیت الله و علمای ملّایی بودند که هیچگاه تبلیغ را فراموش نکردند و بعضا در مسیر تبلیغ دین، جانشان را از دست دادند.

مرحوم آقای فلسفی یک عالم حقیقی، با سواد، زمان شناس و بابصیرت بود که طبق دستور خداوند برای تبلیغ به شهرهای مختلف می رفت. مطمئنا ایشان جهالت عده ای را که منبری ها را روحانیون کم سواد معرفی می کردند، احساس کردند، اما بی تفاوت به آن کنایه ها، به وظیفه خود عمل می کردند.

مهمترین ویژگی منبر آقای فلسفی چه بود؟

مرحوم فلسفی، استادِ علوم معانی، بدیع و بیان بود. به همین دلیل همواره به اقتضای مجلس و مخاطب سخن می گفتند. در واقع ایشان برای مردم سخن ایراد می کردند؛ در حالی که عده ای با خودشان سخن می گویند.

ویژگی دیگر آقای فلسفی، ایجاد سبک جدید سخنرانی بود. ایشان سامانه تبلیغاتی و نحوه خطابه را به باب مفاعله بردند. به این معنا که گویی در مجلس، سخنران و مستمع با یکدیگر گفت وگو دارند. ایشان مانند شمشیر وارد میدان سخن می شد و به عمق جان ها نفوذ می کرد. روزی آقای فلسفی فرمودند: «عده ای عجب طاقتی دارند که 8 آیه، 16 روایت و یک ساعت روضه می خوانند بدون هیچ اثری».

اقای فلسفی چقدر به رفع مشکلات مردم اهتمام داشتند؟

الآن، درِ خانه بسیاری از علما به روی مردم بسته است؛ در حالی که در گذشته چنین نبود. به یاد دارم درب منزل بزرگانی مانند آیت الله کاشانی ها، شیخ محمدتقی آملی ها، شیخ محمد غروی کاشانی ها و شیخ حسن چهل ستونی ها، همواره به روی مردم باز بود و اقشار مختلف، شکایات شان از ادارات و غیر ادارات را نزد آنها می بردند. مرحوم آقای فلسفی به هر شکل ممکن برای رفع مشکلات مردم تلاش می کرد. ایشان هر گاه می دیدند یک منبری مشکل مالی دارد به ویژه ممنوع المنبر است از او حمایت می کردند.

زمانی به بنده فرمودند، وضعیت شما بدتر از من است زیرا من باوجود ممنوع المنبر بودن، درآمدی دارم ولی شما هیچ درآمدی غیر از منبر ندارید. بنابراین اجازه بدید، نصف درآمدم را به شما بدهم. البته بنده قبول نکردم. 

اگر بخواهید حجت الاسلام والمسلمین فلسفی را در یک عبارت توصیف کنید، چه می گویید؟

عالمی آگاه، بصیر، انقلابی، شجاع، دلسوز، یار ستمدیده و با سواد که یک ذره حسد و تنگ نظری نداشت. بنده هرگز قداست و طهارت آن مرد بزرگ را فراموش نمی کنم. ضمن اینکه منزل ایشان، محفل گردهم آیی منبری ها و محل دادخواهی ستمدیدگان و یاری رساندن به فقرا و مستمندان بود.