خبرگزاری شبستان// کرمان

مقدمه:

کتاب شریف صحیفه سجادیه به عنوان دومین کتابی که در صدر اسلام تدوین شده است دربردارنده نکات فراوان تربیتی، اخلاقی، سیاسی و ... است؛ بررسی ادعیه شریفه این کتاب نورانی، مؤید این مطلب است که امام چهارم با استراتژی "حرکت در خاموشی" به هدایت جامعه زمان خود پرداخت.

امام سجاد علیه السلام به مقتضای زمان حیات خویش از کارآمدترین روش دفاعی یعنی سلاح دعا استفاده نموده و با زبان نیاش به درگاه باری تعالی طیفی از مسائل اعم از تربیتی، اخلاقی، عرفانی، عقیدتی، سیاسی، نظامی و... را مطرح کردند.

طاغوت در هر زمان نوعی از خرافه را ترویج می‌کند و ائمه معصومین هر کدام به گونه‌ای با آن مبارزه می‌کردند، امام حسین(ع) در برپایی اخلاق و حقیقتی به نام "اسلام" شهادت را برمی‌گزیند و فرزندش امام سجاد برای ترویج اخلاق و تبلیغ آن و بقای حیات شیعه روش نیایش را برگزیده و در گوش مردمی که دچار رکود و بی‌حسی اخلاقی شده بودند، نجوای کرامت انسانی سر داد که نتیجه و هدف تمام مبارزات آن بزرگواران چیزی جز احیای کلمه «اخلاق» نبوده و نیست.

صحیفه سجادیه را می‌توان حقیقت ناشناخته زندگی امام سجاد(ع) دانست، کتابی که پس از قرآن و نهج‌البلاغه (اخ‌القرآن) اولین کتاب معتبر و مرجع اصیل اسلامی است که به انجیل اهل بیت و زبور آل محمد(ص) ملقب گردیده و به‌عنوان اخت‌القرآن، بیانگر آیات الهی و مبین و مفسر آن است.

این کتاب ارزشمند، انسان را در ابعاد مختلف مبهوت خود ساخته و روح انسانی را با دریافت های عمیق عرفانی و با اندیشه‌های والا و سوز و گدازهای عاشقانه، جلا و صیقل می‌بخشد.

دوران اختناق و فضای سیاه پس از قیام امام حسین(ع) و بار سنگین مصیبتی چنان سترگ، زمینه به‌ وجود آمدن اثری ماندگار، مؤثر و غنی مشتمل بر 54 دعا و نیایش از امام سجاد(ع) شد، چرا که دعا در زمان آن امام همام نقش تأثیرگذاری در اجتماع مردم آن روزگار داشت.

امام (ع) در این ادعیه با ذکر مکرر نام حضرت محمد(ص) و خاندان او، یاد و نام ایشان را که دستگاه اموی در پی کمرنگ ساختن و محو آن بود، به‌طور ناخودآگاه در ذهن مردم زنده نگه داشته و از سویی با زیباترین مفاهیم ادعیه‌ای شاخص و متفاوت از آنچه دیگران می‌نگاشتند، را آفرید.

بررسی هرچند مجمل در زندگی امام زین‌العابدین علیه السلام این حقیقت را واضح و آشکار می‌سازد که امام هرچند دست به سلاح نبرد لیکن مبارزه خویش را با بهره‌گیری از تمام سلاح هایی که از سلاح آهنین کم اهمیت‌تر نبود ابراز و از طریق دعا، دانش و علم، اخلاق و عدالت و فرهنگ سد بلند و نفوذناپذیری را در برابر حکومت جور زمان ایجاد کرد و تاریخ نشان می‌دهد که امام توانست شیعه را حیاتی نو بخشیده و زمینه را برای فعالیت های امام باقر(ع) و امام صادق(ع) فراهم سازد.

فردی که از خاندان کسی است که خداوند با او سخن گفته و تربیت شده مکتب وحی می‌باشد آشکار است که کلامش در ارتباطی مستقیم با کلام خداوند در قرآن قرار دارد و در سراسر صحیفه این ارتباط تنگاتنگ در الفاظ امام(ع) به چشم می‌خورد، ایشان در مکتوباتشان صراحتاً یا تلویحاً به آیات متعدد قرآن استناد و استدلال فرموده‌اند که به حق می‌توان گفت که لقب «اخت‌القرآن» به این کتاب گرانبها بسیار زیبنده است.

کتابی که پس از قرآن مجید نخستین کتابی است که توسط معصوم(ع) نوشته شده است و املاء و انشاء خود امام (ع) می‌باشد و همانگونه که ام‌الکتاب جامع همه علوم است «اخت‌الکتاب» نیز مفسر و مبین آیات الهی است. 

سندیت صحیفه سجادیه

انتساب صحیفه سجادیه به حضرت زین العابدین (ع) مورد قبول تمام علمای اسلام از همه‌ فرقه‌هاست و هیچکس در این باره تردیدی ندارد. بسیاری از علما این مجموعه ارزشمند را از جمله متواترات دانسته‌اند که کمترین نیازی به بررسی صحت و سقم سند آن نیست.

با توجه به جایگاه والای صحیفه سجادیه، این « زبور آل محمد » که به «اخت القرآن» (خواهر قرآن) هم ملقب شده است، و انبوه حقایق و معارفی که در آن موجود است، سال‌های زیادی است که علمای بزرگ و اندیشمندان فرهیخته شرح و تفسیر‌های متعددی بر آن نوشته‌اند که تعدادشان از شصت تجاوز می‌کند.

یکی از بهترین این تفاسیر مربوط به حکیم و فقیه و ادیب بزرگ، مرحوم سید علی‌خان کبیر مدنی شیرازی به نام «ریاض السالکین» است؛ و غیر از او، محققینی همچون ملا محمد محسن فیض کاشانی و شیخ بهاء الدین عاملی و میرداماد و مرحوم علامه مجلسی نیز بر صحیفه شرح نوشته‌اند.

بنا بر روایت جعفر بن محمد حسنی، اصل صحیفه‌ی سجادیه مشتمل بر هفتاد و پنج دعاست. متوکل بن هارون که این کتاب را گردآوری کرده معتقد است یازده فقره دعا از اصل دعاها مفقود شده؛ و به همین دلیل شصت و چهار دعا را روایت کرده است.

در روایت محمد بن احمد بن مسلم مطهری فقط پنجاه و چهار دعا چنانکه امروزه هم از صحیفه می‌بینیم موجود است. بنابراین از اصل صحیفه بیست و یک دعا افتاده است و در حال حاضر آنچه از صحیفه کامله سجادیه باقی مانده است، همین 54 دعاست.

توصیه امام عصر عجل الله به خواندن صحیفه سجادیه

محدث عظیم و سالک وارسته مرحوم مجلسی اول می‌فرماید: « در اوایل جوانی مایل بودم نماز شب بخوانم اما نماز قضا بر عهده‌ام بود و به همین دلیل احتیاط می‌کردم و نمی‌خواندم. خدمت شیخ بهایی رحمه الله عرض نمودم، فرمود: « نماز قضا بخوان.» اما من با خود می گفتم نماز شب خصوصیات خاص خود را دارد و با نمازهای واجب فرق می‌کند.

یک شب بالای پشت بام خانه ام در خواب و بیداری بودم که امام زمان (عج) را در بازار خربزه فروشان اصفهان در کنار مسجد جامع دیدم. با شوق و شعف نزد او رفتم و سوالاتی کردم از جمله خواندن نماز شب. فرمود:« بخوان!»

عرض کردم:« یا بن رسول الله، همیشه دستم به شما نمی‌رسد! کتابی به من بدهید که به آن عمل کنم.» فرمود:« برو از آقا محمد تاج کتاب بگیر!» در خواب گویا او را می‌شناختم؛ رفتم کتاب را از او گرفتم و مشغول خواندن بودم و می‌گریستم که از خواب بیدار شدم. از ذهنم گذشت که شاید محمد تاج همان شیخ بهائی است و منظور امام از تاج، این است که شیخ بهایی ریاست شریعت را در آن دوره به عهده دارد.
 

نماز صبح را خواندم و خدمت ایشان رفتم. دیدم شیخ با سید گلپایگانی مشغول مقابله ی صحیفه سجادیه است؛ ماجرا را برایش نقل کردم. فرمود:« انشاءالله به چیزی که می خواهی می‌رسی.»
 

بعد ناگهان یاد جایی که امام را در آن ملاقات کرده بودم، افتادم و به کنار مسجد جامع رفتم. در آنجا آقا حسن تاج را دیدم که از آشنایان قدیمم بود. مرا که دید گفت:« ملا محمد تقی! من از دست طلبه ها به تنگ آمده‌ام. کتاب را از من می‌گیرند و پس نمی‌دهند. بیا برویم خانه یک سری کتب به تو بدهم.» مرا به خانه‌اش برد، در اتاقی را باز کرد و گفت:« هر کتابی را که می‌خواهی بردار!»

کتابی را برداشتم؛ ناگهان دیدم همان کتابی است که دیشب در خواب دیده بودم. « صحیفه سجادیه » بود. به گریه افتادم. برخاستم و بیرون آمدم.
گفت:« باز هم بردار!» گفتم:« همین بس است.»

پس شروع نمودم به تصحیح و مقابله و آموختن صحیفه سجادیه به مردم. و چنان شد که از برکت این کتاب، بسیاری از اهل اصفهان مستجاب الدعوه شدند.

مرحوم مجلسی دوم می‌فرماید:« مجلسی اول چهل سال از عمر خود را صرف ترویج صحیفه کرد و انتشار این کتاب توسط او باعث شد که اکنون خانه‌ای نیست که صحیفه در آن نباشد. این حکایت بزرگ باعث شد بر صحیفه شرح فارسی بنویسم که عوام و خواص از آن بهره‌مند شوند.» 
 

در پایان این نوشته را با دعای امام سجاد علیه السلام در ستایش خداوند به پایان می بریم:

دعای امام سجاد (ع) در ستایش خداوند:

خدایا اگر بخواهی ما را ببخشی از روی احسان توست و اگر بخواهی ما را عذاب کنی از روی عدل توست.

پس به رسم نیکی؛ بخشش خود را نصیب ما گردان و با چشم پوشی ما را از عذاب خود برهان. زیرا ما طاقت عدل تو را نداریم و بدون بخشش تو هیچ یک از ما رستگار نمی شویم .

ای بی نیاز ترین بی نیازان! اینک ما در اختیار تو هستیم و من نیازمندترین نیازمندان به تو هستم، پس تهیدستی ما را با توانگریت برطرف فرما. و رشته امید ما را با بازداشتت قطع مگردان، زیرا بدبخت کرده ای کسی را که از تو نیک بختی خواسته است و محروم کرده ای کسی را که از تو بخشش خواسته است، پس در این هنگام به سوی چه کسی روی آوریم ؟ و از درگاه تو، به کجا برویم ؟

پاک و پاکیزه هستی ما درماندگانی هستیم که اجابت دعای آنها را واجب کردی و رنجیدگانی هستیم که رفع گرفتاری آنها را وعده داده ای و شبیه ترین چیزها به اراده تو و سزاوارترین کارها به بزرگواری تو رحم کردن به کسی است که از تو رحم می خواهد و فریاد رسی کردن از کسی است که از تو فریاد رسی می طلبد، پس بر ناتوانی ما به درگاهت رحم کن و چون خود را در اختیار تو افکنده ایم , ما را بی نیاز گردان.

خدایا ! شیطان ما را به سبب این که نافرمانی تو را کرده ایم، سرزنش می کند، پس بر محمد (ص) و خاندانش درود فرست  و اکنون که شیطان را به خاطر تو رها کرده ایم و به سوی تو رو آورده ایم او را به خاطر سرزنش ما شاد نگردان.

منابع:

  سایت صدا و سیمای قم
• امام شناسی، ‌ج 15، ص 49و 50
• بحارالانوار،‌ ج 110‌، ص 51 به بعد

• الذریعه، ‌ج 13، ‌امام شناسی جلد 15، ‌ص 40
• امام شناسی، ‌ج 15، ص 53، 101

پایان پیام/